‘‘สนฺตํ ตสฺส มนํ โหติ, สนฺตา วาจา จ กมฺม จ;

สมฺมทญฺญา วิมุตฺตสฺส, อุปสนฺตสฺส ตาทิโน’’ติฯ

ตตฺถ สนฺตํ ตสฺสาติ ตสฺส ขีณาสวสามเณรสฺส อภิชฺฌาทีนํ อภาเวน มนํ สนฺตเมว โหติ อุปสนฺตํ นิพฺพุตํ ฯ ตถา มุสาวาทาทีนํ อภาเวน วาจา จ ปาณาติปาตาทีนํ อภาเวน กายกมฺมญฺจ สนฺตเมว โหติฯ สมฺมทญฺญา วิมุตฺตสฺสาติ นเยน เหตุนา ชานิตฺวา ปญฺจหิ วิมุตฺตีหิ วิมุตฺตสฺสฯ อุปสนฺตสฺสาติ อพฺภนฺตเร ราคาทีนํ อุปสเมน อุปสนฺตสฺสฯ ตาทิโนติ ตถารูปสฺส คุณสมฺปนฺนสฺสาติฯ

เทสนาวสาเน โกสมฺพิวาสีติสฺสตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เสสมหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

โกสมฺพิวาสีติสฺสตฺเถรสามเณรวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. สาริปุตฺตตฺเถรวตฺถุ

อสฺสทฺโธติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สาริปุตฺตตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ สมเย ติํสมตฺตา อารญฺญกา ภิกฺขู สตฺถุ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิสีทิํสุฯ สตฺถา เตสํ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตสฺสูปนิสฺสยํ ทิสฺวา สาริปุตฺตตฺเถรํ อามนฺเตตฺวา ‘‘สทฺทหสิ ตฺวํ, สาริปุตฺต, สทฺธินฺทฺริยํ ภาวิตํ พหุลีกตํ อมโตคธํ โหติ อมตปริโยสาน’’นฺติ (สํ. นิ. 5.514) เอวํ ปญฺจินฺทฺริยานิ อารพฺภ ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ เถโร ‘‘น ขฺวาหํ, ภนฺเต, เอตฺถ ภควโต สทฺธาย คจฺฉามิ, สทฺธินฺทฺริยํ…เป.… อมตปริโยสานํฯ เยสญฺเหตํ, ภนฺเต, อญฺญาตํ อสฺส อทิฏฺฐํ อวิทิตํ อสจฺฉิกตํ อผสฺสิตํ ปญฺญาย, เต ตตฺถ ปเรสํ สทฺธาย คจฺเฉยฺยุํฯ สทฺธินฺทฺริยํ…เป.… อมตปริโยสาน’’นฺติ (สํ. นิ. 5.514) เอวํ ตํ ปญฺหํ พฺยากาสิฯ ตํ สุตฺวา ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ ‘‘สาริปุตฺตตฺเถโร มิจฺฉาคหณํ เนว วิสฺสชฺเชสิ, อชฺชาปิ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส น สทฺทหติเยวา’’ติฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา ‘‘กิํ นาเมตํ, ภิกฺขเว, วเทถฯ

อหญฺหิ ‘ปญฺจินฺทฺริยานิ อภาเวตฺวา สมถวิปสฺสนํ อวฑฺเฒตฺวา มคฺคผลานิ สจฺฉิกาตุํ สมตฺโถ นาม อตฺถีติ สทฺทหสิ ตฺวํ สาริปุตฺโต’ติ ปุจฺฉิํฯ โส ‘เอวํ สจฺฉิกโรนฺโต อตฺถิ นามาติ น สทฺทหามิ, ภนฺเต’ติ กเถสิฯ น ทินฺนสฺส วา กตสฺส วา ผลํ วิปากํ น สทฺทหติ, นาปิ พุทฺธาทีนํ คุณํ น สทฺทหติฯ เอโส ปน อตฺตนา ปฏิวิทฺเธสุ ฌานวิปสฺสนามคฺคผลธมฺเมสุ ปเรสํ สทฺธาย น คจฺฉติฯ ตสฺมา อนุปวชฺโช’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[97]

‘‘อสฺสทฺโธ อกตญฺญู จ, สนฺธิจฺเฉโท จ โย นโร,

หตาวกาโส วนฺตาโส, ส เว อุตฺตมโปริโส’’ติฯ

ตสฺสโถ – อตฺตโน ปฏิวิทฺธคุณํ ปเรสํ กถาย น สทฺทหตีติ อสฺสทฺโธฯ อกตํ นิพฺพานํ ชานาตีติ อกตญฺญู , สจฺฉิกตนิพฺพาโนติ อตฺโถฯ วฏฺฏสนฺธิํ, สํสารสนฺธิํ ฉินฺทิตฺวา ฐิโตติ สนฺธิจฺเฉโทฯ กุสลากุสลกมฺมพีชสฺส ขีณตฺตา นิพฺพตฺตนาวกาโส หโต อสฺสาติ หตาวกาโสฯ จตูหิ มคฺเคหิ กตฺตพฺพกิจฺจสฺส กตตฺตา,สพฺพา อาสา อิมินา วนฺตาติ วนฺตาโสฯ โส เอวรูโป นโรฯ ปฏิวิทฺธโลกุตฺตรธมฺมตาย ปุริเสสุ อุตฺตมภาวํ ปตฺโตติ ปุริสุตฺตโมติฯ

คาถาวสาเน เต อารญฺญกา ติํสมตฺตา ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ เสสชนสฺสาปิ สตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

สาริปุตฺตตฺเถรวตฺถุ อฏฺฐมํฯ

9. ขทิรวนิยเรวตตฺเถรวตฺถุ

คาเม วาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ขทิรวนิยเรวตตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

อายสฺมา หิ สาริปุตฺโต สตฺตาสีติโกฏิธนํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา จาลา, อุปจาลา, สีสูปจาลาติ ติสฺโส ภคินิโย, จุนฺโท อุปเสโนติ อิเม ทฺเว จ ภาตโร ปพฺพาเชสิฯ เรวตกุมาโร เอโกว เคเห อวสิฏฺโฐฯ