เมนู

สตฺถา ตํ ปวตฺติํ ญตฺวา อาคนฺตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘ภิกฺขเว, กิํ กเถถา’’ติ? ‘‘อิทํ นาม, ภนฺเต’’ติ? ‘‘อาม, ภิกฺขเว, ปุญฺญวโต สมณธมฺมํ กรณกาเล จนฺทเทวปุตฺโต จนฺทมณฺฑลํ, สูริยเทวปุตฺโต สูริยมณฺฑลํ อากฑฺฒิตฺวา คณฺหิ, จตฺตาโร มหาราชาโน วิหาโรปวเน จตุทฺทิสํ อารกฺขํ คณฺหิํสุ, สกฺโก เทวราชา อาวิญฺฉนเก อารกฺขํ คณฺหิ, อหมฺปิ ‘พุทฺโธมฺหี’ติ อปฺโปสฺสุกฺโก นิสีทิตุํ นาลตฺถํ, คนฺตฺวา ทฺวารโกฏฺฐเก มม ปุตฺตสฺส อารกฺขํ อคฺคเหสิํ, เนตฺติเก จ มาติกาย อุทกํ หรนฺเต, อุสุกาเร จ อุสุํ อุชุํ กโรนฺเต, ตจฺฉเก จ ทารูนิ ตจฺฉนฺเต ทิสฺวา เอตฺตกํ อารมฺมณํ คเหตฺวา ปณฺฑิตา อตฺตานํ ทเมตฺวา อรหตฺตํ คณฺหนฺติเยวา’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[80]

‘‘อุทกญฺหิ นยนฺติ เนตฺติกา, อุสุการา นมยนฺติ เตชนํ;

ทารุํ นมยนฺติ ตจฺฉกา, อตฺตานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตา’’ติฯ

ตตฺถ อุทกนฺติ ปถวิยา ถลฏฺฐานํ ขณิตฺวา อาวาฏฏฺฐานํ ปูเรตฺวา มาติกํ วา กตฺวา รุกฺขโทณิํ วา ฐเปตฺวา อตฺตนา อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ อุทกํฯ เนนฺตีติ เนตฺติกาฯ เตชนนฺติ กณฺฑํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เนตฺติกา อตฺตโน รุจิยา อุทกํ นยนฺติ, อุสุการาปิ ตาเปตฺวา เตชนํ นมยนฺติ อุสุํ อุชุํ กโรนฺติฯ ตจฺฉกาปิ เนมิอาทีนํ อตฺถาย ตจฺฉนฺตา ทารุํ นมยนฺติ อตฺตโน รุจิยา อุชุํ วา วงฺกํ วา กโรนฺติฯ เอวํ เอตฺตกํ อารมฺมณํ กตฺวา ปณฺฑิตา โสตาปตฺติมคฺคาทีนิ อุปฺปาเทนฺตา อตฺตานํ ทมยนฺติ, อรหตฺตปฺปตฺตา ปน เอกนฺตทนฺตา นาม โหนฺตีติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ปณฺฑิตสามเณรวตฺถุ ปญฺจมํฯ

6. ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ

เสโล ยถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

ปุถุชฺชนา กิร สามเณราทโย เถรํ ทิสฺวา สีเสปิ กณฺเณสุปิ นาสายปิ คเหตฺวา ‘‘กิํ, จูฬปิต, สาสนสฺมิํ น อุกฺกณฺฐสิ, อภิรมสี’’ติ วทนฺติฯ เถโร เตสุ เนว กุชฺฌติ, น ทุสฺสติฯ ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ ‘‘ปสฺสถาวุโส, ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรํ ทิสฺวา สามเณราทโย เอวญฺเจวญฺจ วิเหเฐนฺติ, โส เตสุ เนว กุชฺฌติ, น ทุสฺสตี’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กิํ กเถถ, ภิกฺขเว’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมํ นาม, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต ‘‘อาม, ภิกฺขเว, ขีณาสวา นาม เนว กุชฺฌนฺติ, น ทุสฺสนฺติฯ ฆนเสลสทิสา เหเต อจลา อกมฺปิยา’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[81]

‘‘เสโล ยถา เอกฆโน, วาเตน น สมีรติ;

เอวํ นินฺทาปสํสาสุ, น สมิญฺชนฺติ ปณฺฑิตา’’ติฯ

ตตฺถ นินฺทาปสํสาสูติ กิญฺจาปิ อิธ ทฺเว โลกธมฺมา วุตฺตา, อตฺโถ ปน อฏฺฐนฺนมฺปิ วเสน เวทิตพฺโพฯ ยถา หิ เอกฆโน อสุสิโร เสโล ปุรตฺถิมาทิเภเทน วาเตน น สมีรติ น อิญฺชติ น จลติ, เอวํ อฏฺฐสุปิ โลกธมฺเมสุ อชฺโฌตฺถรนฺเตสุ ปณฺฑิตา น สมิญฺชนฺติ, ปฏิฆวเสน วา อนุนยวเสน วา น จลนฺติ น กมฺปนฺติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ ฉฏฺฐํฯ

7. กาณมาตุวตฺถุ

ยถาปิ รหโทติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต กาณมาตรํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ วินเย (ปาจิ. 230) อาคตเมวฯ

ตทา ปน กาณมาตรา อตุจฺฉหตฺถํ ธีตรํ ปติกุลํ เปเสตุํ ปกฺเกสุ ปูเวสุ จตุกฺขตฺตุํ จตุนฺนํ ภิกฺขูนํ ทินฺนกาเล สตฺถารา ตสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ สิกฺขาปเท ปญฺญตฺเต กาณาย สามิเกน อญฺญาย ปชาปติยา อานีตาย กาณา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ‘‘อิเมหิ เม ฆราวาโส นาสิโต’’ติ ทิฏฺฐทิฏฺเฐ ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติฯ