3. ฉนฺนตฺเถรวตฺถุ

น ภเช ปาปเก มิตฺเตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ฉนฺนตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร อายสฺมา ‘‘อหํ อมฺหากํ อยฺยปุตฺเตน สทฺธิํ มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺโต ตทา อญฺญํ เอกมฺปิ น ปสฺสามิ, อิทานิ ปน ‘อหํ สาริปุตฺโต นาม, อหํ โมคฺคลฺลาโน นาม, มยํ อคฺคสาวกมฺหา’ติ วตฺวา อิเม วิจรนฺตี’’ติ ทฺเว อคฺคสาวเก อกฺโกสติฯ สตฺถา ภิกฺขูนํ สนฺติกา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ฉนฺนตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา โอวทติฯ โส ตงฺขเณเยว ตุณฺหี หุตฺวา ปุน คนฺตฺวา เถเร อกฺโกสติเยวฯ เอวํ ยาวตติยํ อกฺโกสนฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา สตฺถา โอวทิตฺวา ‘‘ฉนฺน, ทฺเว อคฺคสาวกา นาม ตุยฺหํ กลฺยาณมิตฺตา อุตฺตมปุริสา, เอวรูเป กลฺยาณมิตฺเต เสวสฺสุ ภชสฺสู’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[78]

‘‘น ภเช ปาปเก มิตฺเต, น ภเช ปุริสาธเม;

ภเชถ มิตฺเต กลฺยาเณ, ภเชถ ปุริสุตฺตเม’’ติฯ

ตสฺสตฺโถ – กายทุจฺจริตาทิอกุสลกมฺมาภิรตา ปาปมิตฺตา นามฯ สนฺธิจฺเฉทนาทิเก วา เอกวีสติอเนสนาทิเภเท วา อฏฺฐาเน นิโยชกา ปุริสาธมา นามฯ อุโภปิ วา เอเต ปาปมิตฺตา เจว ปุริสาธมา จ, เต น ภเชยฺย น ปยิรุปาเสยฺย, วิปรีตา ปน กลฺยาณมิตฺตา เจว สปฺปุริสา จ, เต ภเชถ ปยิรุปาเสถาติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ฉนฺนตฺเถโร ปน ตํ โอวาทํ สุตฺวาปิ ปุริมนเยเนว ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติฯ ปุนปิ สตฺถุ อาโรเจสุํ ฯ สตฺถา, ‘‘ภิกฺขเว, มยิ ธรนฺเต ฉนฺนํ สิกฺขาเปตุํ น สกฺขิสฺสถ, มยิ ปน ปรินิพฺพุเต สกฺขิสฺสถา’’ติ วตฺวา ปรินิพฺพานกาเล อายสฺมตา อานนฺเทน, ‘‘ภนฺเต, กถํ ฉนฺนตฺเถเร อมฺเหหิ ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ วุตฺเต, ‘‘อานนฺท, ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺโฑ ทาตพฺโพ’’ติ อาณาเปสิฯ

โส สตฺถริ ปรินิพฺพุเต อานนฺทตฺเถเรน อาโรจิตํ พฺรหฺมทณฺฑํ สุตฺวา ทุกฺขี ทุมฺมโน ติกฺขตฺตุํ มุจฺฉิโต ปติตฺวา ‘‘มา มํ, ภนฺเต, นาสยิตฺถา’’ติ ยาจิตฺวา สมฺมา วตฺตํ ปูเรนฺโต น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติฯ

ฉนฺนตฺเถรวตฺถุ ตติยํฯ

4. มหากปฺปินตฺเถรวตฺถุ

ธมฺมปีติ สุขํ เสตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหากปฺปินตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

ตตฺรายํ อนุปุพฺพี กถา – อตีเต กิร อายสฺมา มหากปฺปิโน ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ปาทมูเล กตาภินีหาโร สํสาเร สํสรนฺโต พาราณสิโต อวิทูเร เอกสฺมิํ เปสการคาเม เชฏฺฐกเปสกาโร หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตทา สหสฺสมตฺตา ปจฺเจกพุทฺธา อฏฺฐ มาเส หิมวนฺเต วสิตฺวา วสฺสิเก จตฺตาโร มาเส ชนปเท วสนฺติฯ เต เอกวารํ พาราณสิยา อวิทูเร โอตริตฺวา ‘‘เสนาสนกรณตฺถาย หตฺถกมฺมํ ยาจถา’’ติ รญฺโญ สนฺติกํ อฏฺฐ ปจฺเจกพุทฺเธ ปหิณิํสุฯ ตทา ปน รญฺโญ วปฺปมงฺคลกาโล โหติฯ โส ‘‘ปจฺเจกพุทฺธา กิร อาคตา’’ติ สุตฺวา ตสฺมิํ ขเณ นิกฺขมิตฺวา อาคตการณํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อชฺช, ภนฺเต, โอกาโส นตฺถิ, สฺเว อมฺหากํ วปฺปมงฺคลํ, ตติยทิวเส กริสฺสามี’’ติ วตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ อนิมนฺเตตฺวาว ปาวิสิฯ ปจฺเจกพุทฺธา ‘‘อญฺญตฺถ คมิสฺสามา’’ติ ปกฺกมิํสุฯ ตสฺมิํ ขเณ เชฏฺฐเปสการสฺส ภริยา เกนจิเทว กรณีเยน พาราณสิํ คจฺฉนฺตี เต ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ‘‘กิํ, ภนฺเต, อเวลาย, อยฺยา, อาคตา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย กเถสุํฯ ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา สทฺธาสมฺปนฺนา ญาณสมฺปนฺนา อิตฺถี ‘‘สฺเว, ภนฺเต, อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ นิมนฺเตสิฯ ‘‘พหุกา มยํ ภคินี’’ติฯ ‘‘กิตฺตกา, ภนฺเต’’ติ? ‘‘สหสฺสมตฺตา’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, อิมสฺมิํ คาเม สหสฺสเปสการา วสิมฺหฯ เอเกโก เอเกกสฺส ภิกฺขํ ทสฺสติ, ภิกฺขํ อธิวาเสถ, อหเมว โว วสนฏฺฐานมฺปิ กาเรสฺสามี’’ติ อาหฯ ปจฺเจกพุทฺธา อธิวาสยิํสุฯ