15. วนวาสีติสฺสสามเณรวตฺถุ

อญฺญา หิ ลาภูปนิสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต วนวาสิกติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ เทสนา ราชคเห สมุฏฺฐิตาฯ

สาริปุตฺตตฺเถรส กิร ปิตุ วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส สหายโก มหาเสนพฺราหฺมโณ นาม ราชคเห วสติฯ สาริปุตฺตตฺเถโร เอกทิวสํ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺมิํ อนุกมฺปาย ตสฺส เคหทฺวารํ อคมาสิฯ โส ปน ปริกฺขีณวิภโว ทลิทฺโทฯ โส ‘‘มม ปุตฺโต มยฺหํ เคหทฺวารํ ปิณฺฑาย จริตุํ อาคโต ภวิสฺสติ, อหญฺจมฺหิ ทุคฺคโต, มยฺหํ ทุคฺคตภาวํ น ชานาติ มญฺเญ, นตฺถิ เม โกจิ เทยฺยธมฺโม’’ติ เถรสฺส สมฺมุขา ภวิตุํ อสกฺโกนฺโต นิลียิฯ เถโร อปรมฺปิ ทิวสํ อคมาสิ, พฺราหฺมโณ ตเถว นิลียิฯ ‘‘กิญฺจิเทว ลภิตฺวา ทสฺสามี’’ติ จินฺเตนฺโตปิ นาลภิฯ อเถกทิวสํ เอกสฺมิํ พฺราหฺมณวาจเก ถูลสาฏเกน สทฺธิํ ปายสปาติํ ลภิตฺวา อาทาย เคหํ คนฺตฺวาว เถรํ อนุสฺสริ, ‘‘อิมํ ปิณฺฑปาตํ มยา เถรสฺส ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ เถโรปิ ตํ ขณํ ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา ‘‘พฺราหฺมโณ เทยฺยธมฺมํ ลภิตฺวา มม อาคมนํ ปจฺจาสีสติ, มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ สงฺฆาฏิํ ปารุปิตฺวา ปตฺตํ อาทาย ตสฺส เคหทฺวาเร ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ

พฺราหฺมโณ เถรํ ทิสฺวาว จิตฺตํ ปสีทิฯ อถ นํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปตฺวา ปายสปาติํ คเหตฺวา เถรสฺส ปตฺเต อากิริ ฯ เถโร อุปฑฺฒํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิฯ อถ นํ พฺราหฺมโณ อาห – ‘‘ภนฺเต, เอกปฏิวีสมตฺโตว อยํ ปายโส, ปรโลกสงฺคหํ เม กโรถ, มา อิธโลกสงฺคหํ, นิรวเสสเมว ทาตุกาโมมฺหี’’ติ สพฺพํ อากิริฯ เถโร ตตฺเถว ปริภุญฺชิฯ อถสฺส ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ตมฺปิ สาฏกํ ทตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห – ‘‘ภนฺเต, อหมฺปิ ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมเมว ปาปุเณยฺย’’นฺติฯ เถโร ‘‘เอวํ โหตุ พฺราหฺมณา’’ติ ตสฺส อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมนฺโต อนุปุพฺเพน จาริกํ จรนฺโต เชตวนํ อคมาสิฯ ‘‘ทุคฺคตกาเล ทินฺนทานํ ปน อติวิย โตเสตี’’ติ พฺราหฺมโณปิ ตํ ทานํ ทตฺวา ปสนฺนจิตฺโต โสมนสฺสชาโต เถเร อธิมตฺตํ สิเนหมกาสิฯ

โส เถเร สิเนเหเนว กาลํ กตฺวา สาวตฺถิยํ เถรสฺสูปฏฺฐากกุเล ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ ฯ ตํขเณเยว ปนสฺส มาตา ‘‘กุจฺฉิยํ เม คพฺโภ ปติฏฺฐิโต’’ติ ญตฺวา สามิกสฺส อาโรเจสิฯ โส ตสฺสา คพฺภปริหารํ อทาสิฯ

ตสฺสา อจฺจุณฺหอติสีตอติอมฺพิลาทิปริโภคํ วชฺเชตฺวา สุเขน คพฺภํ ปริหริยมานาย เอวรูโป โทหโฬ อุปฺปชฺชิ ‘‘อโห วตาหํ สาริปุตฺตตฺเถรปฺปมุขานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ นิมนฺเตตฺวา เคเห นิสีทาเปตฺวา อสมฺภินฺนขีรปายสํ ทตฺวา สยมฺปิ กาสายวตฺถานิ ปริทหิตฺวา สุวณฺณสรกํ อาทาย อาสนปริยนฺเต นิสีทิตฺวา เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ อุจฺฉิฏฺฐปายสํ ปริภุญฺเชยฺย’’นฺติฯ ตสฺสา กิร โส กาสายวตฺถปริทหเน โทหโฬ กุจฺฉิยํ ปุตฺตสฺส พุทฺธสาสเน ปพฺพชฺชาย ปุพฺพนิมิตฺตํ อโหสิฯ อถสฺสา ญาตกา ‘‘ธมฺมิโก โน ธีตาย โทหโฬ’’ติ สาริปุตฺตตฺเถรํ สงฺฆตฺเถรํ กตฺวา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อสมฺภินฺนขีรปายสํ อทํสุฯ สาปิ เอกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา สุวณฺณสรกํ คเหตฺวา อาสนปริยนฺเต นิสินฺนา อุจฺฉิฏฺฐปายสํ ปริภุญฺชิ, โทหโฬ ปฏิปฺปสฺสมฺภิฯ ตสฺสา ยาว คพฺภวุฏฺฐานา อนฺตรนฺตรา กตมงฺคเลสุปิ, ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชาตาย กตมงฺคเลสุปิ สาริปุตฺตตฺเถรปฺปมุขานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายสเมว อทํสุฯ ปุพฺเพ กิเรส ทารเกน พฺราหฺมณกาเล ทินฺนปายสสฺส นิสฺสนฺโทฯ

ชาตมงฺคลทิวเส ปน ตํ ทารกํ ปาโตว นฺหาเปตฺวา มณฺเฑตฺวา สิริสยเน สตสหสฺสคฺฆนิกสฺส กมฺพลสฺส อุปริ นิปชฺชาเปสุํฯ โส ตตฺถ นิปนฺนโกว เถรํ โอโลเกตฺวา ‘‘อยํ เม ปุพฺพาจริโย, มยา เถรํ นิสฺสาย อยํ สมฺปตฺติ ลทฺธา, มยา อิมสฺส เอกํ ปริจฺจาคํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ สิกฺขาปทคหณตฺถาย อานียมาโน ตํ กมฺพลํ จูฬงฺคุลิยา เวเฐตฺวา อคฺคเหสิฯ อถสฺส ‘‘องฺคุลิยํ กมฺพโล ลคฺโค’’ติ เต ตํ หริตุํ อารภิํสุฯ โส ปโรทิฯ ญาตกา ‘‘อเปถ, มา ทารกํ โรทาเปถา’’ติ กมฺพเลเนว สทฺธิํ อานยิํสุฯ โส เถรํ วนฺทนกาเล กมฺพลโต องฺคุลิํ อปกฑฺฒิตฺวา กมฺพลํ เถรสฺส ปาทมูเล ปาเตสิฯ ญาตกา ‘‘ทหรกุมาเรน อชานิตฺวา กต’’นฺติ อวตฺวา ‘‘ปุตฺเตน โน ทินฺนํ, ปริจฺจตฺตเมว โหตุ, ภนฺเต’’ติ วตฺวา, ‘‘ภนฺเต, สตสหสฺสคฺฆนิเกน กมฺพเลน ปูชาการกสฺส ตุมฺหากํ ทาสสฺส สิกฺขาปทานิ เทถา’’ติ อาหํสุฯ

‘‘โก นาโม อยํ ทารโก’’ติ? ‘‘ภนฺเต, อยฺเยน สมานนามโก , ติสฺโส นาเมส ภวิสฺสตี’’ติฯ เถโร กิร คิหิกาเล อุปติสฺสมาณโว นาม อโหสิฯ มาตาปิสฺส จินฺเตสิ – ‘‘น มยา ปุตฺตสฺส อชฺฌาสโย ภินฺทิตพฺโพ’’ติฯ เอวํ ทารกสฺส นามกรณมงฺคลํ กตฺวา ปุน ตสฺส อาหารปริโภคมงฺคเลปิ ปุน ตสฺส กณฺณวิชฺฌนมงฺคเลปิ ทุสฺสคหณมงฺคเลปิ จูฬากปฺปนมงฺคเลปิ สาริปุตฺตตฺเถรปฺปมุขานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายสเมว อทํสุฯ

ทารโก วุทฺธิมนฺวาย สตฺตวสฺสิกกาเล มาตรํ อาห – ‘‘อมฺม, เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามี’’ติฯ ‘‘สาธุ, ตาต, ปุพฺเพวาหํ ‘น มยา ปุตฺตสฺส อชฺฌาสโย ภินฺทิตพฺโพ’ติ มนํ อกาสิํ, ปพฺพช, ปุตฺตา’’ติ เถรํ นิมนฺตาเปตฺวา ตสฺส อาคตสฺส ภิกฺขญฺจ ทตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺหากํ ทาโส ‘ปพฺพชิสฺสามี’ติ วทติ, อิมํ อาทาย สายํ วิหารํ อาคมิสฺสามา’’ติ เถรํ อุยฺโยเชตฺวา สายนฺหสมเย มหนฺเตน สกฺการสมฺมาเนน ปุตฺตํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา เถรสฺส นิยฺยาเทสิฯ เถโร เตน สทฺธิํ กเถสิ – ‘‘ติสฺส, ปพฺพชฺชา นาม ทุกฺกรา, อุณฺเหน อตฺเถ สติ สีตํ ลภติ, สีเตน อตฺเถ สติ อุณฺหํ ลภติ, ปพฺพชิตา กิจฺเฉน ชีวนฺติ, ตฺวญฺจ สุเขธิโต’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, อหํ ตุมฺเหหิ วุตฺตนิยาเมเนว สพฺพํ กาตุํ สกฺขิสฺสามี’’ติฯ เถโร ‘‘สาธู’’ติ วตฺวา ตสฺส ปฏิกูลมนสิการวเสน ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา ตํ ปพฺพาเชสิฯ สกลมฺปิ หิ ทฺวตฺติํสาการํ กเถตุํ วฏฺฏติเยวฯ สพฺพํ กเถตุํ อสกฺโกนฺเตน ปน ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ กเถตพฺพเมวฯ อิทญฺหิ กมฺมฏฺฐานํ สพฺพพุทฺธานํ อวิชหิตเมวฯ เกสาทีสุ เอเกกโกฏฺฐาเสสุ อรหตฺตํ ปตฺตานํ ภิกฺขูนมฺปิ ภิกฺขุนีนมฺปิ อุปาสกานมฺปิ อุปาสิกานมฺปิ ปริจฺเฉโท นตฺถิฯ อพฺยตฺตา ภิกฺขู ปน ปพฺพเชนฺตา อรหตฺตสฺสูปนิสฺสยํ นาเสนฺติฯ ตสฺมา เถโร กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิตฺวา ปพฺพาเชตฺวา ทสสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปสิฯ

มาตาปิตโร ปุตฺตสฺส ปพฺพชิตสกฺการํ กโรนฺตา สตฺตาหํ วิหาเรเยว พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อปฺโปทกมธุปายสเมว อทํสุฯ ภิกฺขูปิ ‘‘นิพทฺธํ อปฺโปทกมธุปายสํ ปริภุญฺชิตุํ น สกฺโกมา’’ติ อุชฺฌายิํสุฯ ตสฺสปิ มาตาปิตโร สตฺตเม ทิวเส สายํ เคหํ อคมํสุฯ สามเณโร อฏฺฐเม ทิวเส ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ

สาวตฺถิวาสิโน ‘‘สามเณโร กิร อชฺช ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสติ, สกฺการมสฺส กริสฺสามา’’ติ ปญฺจหิ สาฏกสเตหิ จุมฺพฏกานิ กตฺวา ปญฺจ ปิณฺฑปาตสตานิ สชฺเชตฺวา อาทาย ปฏิปเถ ฐตฺวา อทํสุ, ปุนทิวเส วิหารสฺส อุปวนํ อาคนฺตฺวา อทํสุฯ เอวํ สามเณโร ทฺวีเหว ทิวเสหิ สาฏกสหสฺเสหิ สทฺธิํ ปิณฺฑปาตสหสฺสํ ลภิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาเปสิฯ พฺราหฺมณกาเล ทินฺนถูลสาฏกสฺส กิเรส นิสฺสนฺโทฯ อถสฺส ภิกฺขู ‘‘ปิณฺฑปาตทายกติสฺโส’’ติ นามํ กริํสุฯ

ปุเนกทิวสํ สามเณโร สีตกาเล วิหารจาริกํ จรนฺโต ภิกฺขู ตตฺถ ตตฺถ อคฺคิสาลาทีสุ วิสิพฺเพนฺเต ทิสฺวา อาห – ‘‘กิํ, ภนฺเต, วิสิพฺเพนฺตา นิสินฺนาตฺถา’’ติ? ‘‘สีตํ โน ปีเฬติ สามเณโร’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, สีตกาเล นาม กมฺพลํ ปารุปิตุํ วฏฺฏติฯ โส หิ สีตํ ปฏิพาหิตุํ สมตฺโถ’’ติฯ สามเณร ‘‘ตฺวํ มหาปุญฺโญ กมฺพลํ ลเภยฺยาสิ, อมฺหากํ กุโต กมฺพโล’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, กมฺพลตฺถิกา มยา สทฺธิํ อาคจฺฉนฺตู’’ติ สกลวิหาเร อาโรจาเปสิฯ อถ ภิกฺขู ‘‘สามเณเรน สทฺธิํ คนฺตฺวา กมฺพลํ อาหริสฺสามา’’ติ สตฺตวสฺสิกสามเณรํ นิสฺสาย สหสฺสมตฺตา ภิกฺขู นิกฺขมิํสุฯ โส ‘‘เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ กุโต กมฺพลํ ลภิสฺสามี’’ติ จิตฺตมฺปิ อนุปฺปาเทตฺวา เต อาทาย นคราภิมุโข ปายาสิฯ สุทินฺนสฺส หิ ทานสฺส เอวรูโป อานุภาโว โหติฯ โส พหินคเรเยว ฆรปฏิปาฏิยา จรนฺโต ปญฺจ กมฺพลสตานิ ลภิตฺวา อนฺโตนครํ ปาวิสิฯ มนุสฺสา อิโต จิโต จ กมฺพเล อาหรนฺติฯ

เอโก ปน ปุริโส อาปณทฺวาเรน อาคจฺฉนฺโต ปญฺจ กมฺพลสตานิ ปสาเรตฺวา นิสินฺนํ เอกํ อาปณิกํ ทิสฺวา อาห – ‘‘อมฺโภ, เอโก สามเณโร กมฺพเล สํหรนฺโต อาคจฺฉติ, ตว กมฺพเล ปฏิจฺฉาเทหี’’ติ? ‘‘กิํ ปน โส ทินฺนเก คณฺหาติ, อุทาหุ อทินฺนเก’’ติ? ‘‘ทินฺนเก คณฺหาตี’’ติ ฯ ‘‘เอวํ สนฺเต สเจ อิจฺฉามิ, ทสฺสามิ, โน เจ, น ทสฺสามิ, คจฺฉ ตฺว’’นฺติ อุยฺโยเชสิฯ มจฺฉริโน หิ อนฺธพาลา เอวรูเปสุ ทานํ ททมาเนสุ มจฺฉรายิตฺวา อสทิสทานํ ทิสฺวา มจฺฉรายนฺโต กาโฬ (ธ. ป. 177) วิย นิรเย นิพฺพตฺตนฺติฯ อาปณิโก จินฺเตสิ – ‘‘อยํ ปุริโส อตฺตโน ธมฺมตาย อาคจฺฉมาโน ‘ตว กมฺพเล ปฏิจฺฉาเทหี’ติ มํ อาหฯ

‘สเจปิ โส ทินฺนกํ คณฺหา’ติ, อหํ ปน ‘มม สนฺตกํ สเจ อิจฺฉามิ, ทสฺสามิ, โน เจ, น ทสฺสามี’ติ อวจํ, ทิฏฺฐกํ ปน อเทนฺตสฺส ลชฺชา อุปฺปชฺชติ, อตฺตโน สนฺตกํ ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส โทโส นตฺถิ, อิเมสุ ปญฺจกมฺพลสเตสุ ทฺเว กมฺพลานิ สตสหสฺสคฺฆนิกานิ, อิมาเนว ปฏิจฺฉาเทตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ทฺเวปิ กมฺพเล ทสาย ทสํ สมฺพนฺธิตฺวา เตสํ อนฺตเร ปกฺขิปิตฺวา ปฏิจฺฉาเทสิฯ สามเณโรปิ ภิกฺขุสหสฺเสน สทฺธิํ ตํ ปเทสํ ปาปุณิฯ อาปณิกสฺส สามเณรํ ทิสฺวาว ปุตฺตสิเนโห อุปฺปชฺชิ, สกลสรีรํ สิเนเหน ปริปุณฺณํ อโหสิฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘ติฏฺฐตุ กมฺพลานิ, อิมํ ทิสฺวา หทยมํสมฺปิ ทาตุํ ยุตฺต’’นฺติฯ เต ทฺเวปิ กมฺพเล นีหริตฺวา สามเณรสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตยา ทิฏฺฐธมฺมสฺส ภาคี อสฺส’’นฺติ อวจฯ โสปิสฺส ‘‘เอวํ โหตู’’ติ อนุโมทนํ อกาสิฯ

สามเณโร อนฺโตนคเรปิ ปญฺจ กมฺพลสตานิ ลภิฯ เอวํ เอกทิวสํเยว กมฺพลสหสฺสํ ลภิตฺวา ภิกฺขุสหสฺสสฺส อทาสิฯ อถสฺส กมฺพลทายกติสฺสตฺเถโรติ นามํ กริํสุฯ เอวํ นามกรณทิวเส ทินฺนกมฺพโล สตฺตวสฺสิกกาเล กมฺพลสหสฺสภาวํ ปาปุณิฯ พุทฺธสาสนญฺหิ ฐเปตฺวา นตฺถญฺญํ ตํ ฐานํ, ยตฺถ อปฺปํ ทินฺนํ พหุํ โหติ, พหุํ ทินฺนํ พหุตรํฯ เตนาห ภควา –

‘‘ตถารูโปยํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสงฺโฆ, ยถารูเป ภิกฺขุสงฺเฆ อปฺปํ ทินฺนํ พหุํ โหติ, พหุํ ทินฺนํ พหุตร’’นฺติ (ม. นิ. 3.146) –

เอวํ สามเณโร เอกกมฺพลสฺส นิสฺสนฺเทน สตฺตวสฺสิโกว กมฺพลสหสฺสํ ลภิฯ ตสฺส เชตวเน วิหรนฺตสฺส อภิกฺขณํ ญาติทายกา สนฺติกํ อาคนฺตฺวา กถาสลฺลาปํ กโรนฺติฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘มยา อิธ วสนฺเตน ญาติทายเกสุ อาคนฺตฺวา กเถนฺเตสุ อกเถตุมฺปิ น สกฺกา, เอเตหิ สทฺธิํ กถาปปญฺเจน อตฺตโน ปติฏฺฐํ กาตุํ น สกฺกา, ยํนูนาหํ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคณฺหิตฺวา อรญฺญํ ปวิเสยฺย’’นฺติฯ โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา อุปชฺฌายํ วนฺทิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย วิหารา นิกฺขมิตฺวา ‘‘สเจ อาสนฺนฏฺฐาเน วสิสฺสามิ, ญาตกา มํ ปกฺโกสิสฺสนฺตี’’ติ วีสติ โยชนสตํ มคฺคํ อคมาสิฯ

อเถเกน คามทฺวาเรน คจฺฉนฺโต เอกํ มหลฺลกปุริสํ ทิสฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ นุ โข, มหาอุปาสก , อิมสฺมิํ ปเทเส วสนฺตานํ อารญฺญกวิหาโร อตฺถี’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เตน หิ เม มคฺคํ อาจิกฺขาหี’’ติฯ มหลฺลกอุปาสกสฺส ปน ตํ ทิสฺวาว ปุตฺตสิเนโห อุทปาทิฯ อถสฺส ตตฺเถว ฐิโต อนาจิกฺขิตฺวา ‘‘เอหิ, ภนฺเต, อาจิกฺขิสฺสามิ เต’’ติ คเหตฺวา อคมาสิฯ สามเณโร เตน สทฺธิํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค นานาปุปฺผผลปฏิมณฺฑิเต รุกฺขปพฺพตปเทเส ทิสฺวา ‘‘อยํ, อุปาสก, กิํ ปเทโส นาม, อยํ อุปาสก กิํ ปเทโส นามา’’ติ ปุจฺฉิฯ โสปิสฺส เตสํ นามานิ อาจิกฺขนฺโต อารญฺญกวิหารํ ปตฺวา ‘‘อิทํ, ภนฺเต, ผาสุกฏฺฐานํ, อิเธว วสาหี’’ติ วตฺวา, ‘‘ภนฺเต, โก นาโม ตฺว’’นฺติ นามํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อหํ วนวาสีติสฺโส นาม อุปาสกา’’ติ วุตฺเต, ‘‘สฺเว อมฺหากํ คาเม ภิกฺขาย จริตุํ วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา นิวตฺติตฺวา อนฺโตคามเมว คโตฯ ‘‘วนวาสีติสฺโส นาม วิหารํ อาคโต, ตสฺส ยาคุภตฺตาทีนิ ปฏิยาเทถา’’ติ มนุสฺสานํ อาโรเจสิฯ

สามเณโร ปฐมเมว ติสฺโส นาม หุตฺวา ตโต ปิณฺฑปาตทายกติสฺโส กมฺพลทายกติสฺโส วนวาสีติสฺโสติ ตีณิ นามานิ ลภิตฺวา สตฺตวสฺสพฺภนฺตเร จตฺตาริ นามานิ ลภิฯ โส ปุนทิวเส ปาโตว ตํ คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ มนุสฺสา ภิกฺขํ ทตฺวา วนฺทิํสุฯ สามเณโร ‘‘สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถา’’ติ อาหฯ เอกมนุสฺโสปิ ตสฺส ภิกฺขํ ทตฺวา ปุน เคหํ คนฺตุํ นาสกฺขิ, สพฺเพว โอโลเกนฺตา อฏฺฐํสุฯ โสปิ อตฺตโน ยาปนมตฺตเมว คณฺหิฯ สกลคามวาสิโน ตสฺส ปาทมูเล อุเรน นิปชฺชิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเหสุ อิมํ เตมาสํ อิธ วสนฺเตสุ มยํ ตีณิ สรณานิ คเหตฺวา ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาย มาสสฺส อฏฺฐ อุโปสถกมฺมานิ อุปวสิสฺสาม, อิธ วสนตฺถาย โน ปฏิญฺญํ เทถา’’ติฯ โส อุปการํ สลฺลกฺเขตฺวา เตสํ ปฏิญฺญํ ทตฺวา นิพทฺธํ ตตฺเถว ปิณฺฑปาตจารํ จริฯ วนฺทิตวนฺทิตกฺขเณ จ ‘‘สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถา’’ติ ปททฺวยเมว กเถตฺวา ปกฺกามิฯ โส ตตฺเถวปฐมมาสญฺจ ทุติยมาสญฺจ วีตินาเมตฺวา ตติยมาเส คจฺฉนฺเต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

อถสฺส ปวาเรตฺวา วุฏฺฐวสฺสกาเล อุปชฺฌาโย สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อาห – ‘‘อหํ, ภนฺเต, ติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ คจฺฉามี’’ติฯ ‘‘คจฺฉ, สาริปุตฺตา’’ติฯ

โส อตฺตโน ปริวาเร ปญฺจสเต ภิกฺขู อาทาย ปกฺกนฺโต, ‘‘อาวุโส โมคฺคลฺลาน, อหํ ติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ คจฺฉามี’’ติ อาหฯ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร ‘‘อหมฺปิ, อาวุโส, คจฺฉามี’’ติ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ นิกฺขมิฯ เอเตนุปาเยน มหากสฺสปตฺเถโร อนุรุทฺธตฺเถโร อุปาลิตฺเถโร ปุณฺณตฺเถโรติ สพฺเพ มหาสาวกา ปญฺจหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ นิกฺขมิํสุฯ สพฺเพปิ มหาสาวกานํ ปริวารา จตฺตาลีส ภิกฺขุสหสฺสานิ อเหสุํฯ เต วีสติโยชนสตํ มคฺคํ คนฺตฺวา โคจรคามํ สมฺปตฺตาฯ สามเณรสฺส นิพทฺธูปฏฺฐาโก อุปาสโก ทฺวาเรเยว ทิสฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา วนฺทิฯ

อถ นํ สาริปุตฺตตฺเถโร ปุจฺฉิ – ‘‘อตฺถิ นุ โข, อุปาสก, อิมสฺมิํ ปเทเส อารญฺญกวิหาโร’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘สภิกฺขุโก, อภิกฺขุโก’’ติ? ‘‘สภิกฺขุโก, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘โก นาโม ตตฺถ วสตี’’ติ? ‘‘วนวาสีติสฺโส, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เตน หิ มคฺคํ โน อาจิกฺขา’’ติฯ ‘‘เก ตุมฺเห, ภนฺเต’’ติ? ‘‘มยํ สามเณรสฺส สนฺติกํ อาคตา’’ติฯ อุปาสโก โอโลเกตฺวา ธมฺมเสนาปติํ อาทิํ กตฺวา สพฺเพปิ มหาสาวเก สญฺชานิตฺวา นิรนฺตรํ ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร หุตฺวา ‘‘ติฏฺฐถ ตาว, ภนฺเต’’ติ เวเคน คามํ ปวิสิตฺวา ‘‘เอเต, อยฺยา, สาริปุตฺตตฺเถรํ อาทิํ กตฺวา อสีติ มหาสาวกา อตฺตโน อตฺตโน ปริวาเรหิ สทฺธิํ สามเณรสฺส สนฺติกํ อาคตา, มญฺจปีฐปจฺจตฺถรณทีปเตลาทีนิ คเหตฺวา เวเคน นิกฺขมถา’’ติ อุคฺโฆเสสิฯ มนุสฺสา ‘‘ตาวเทว มญฺจาทีนิ คเหตฺวา เถรานํ ปทานุปทิกา หุตฺวา เถเรหิ สทฺธิํเยว วิหารํ ปวิสิํสุฯ สามเณโร ภิกฺขุสงฺฆํ สญฺชานิตฺวา กติปยานํ มหาเถรานํ ปตฺตจีวรานิ ปฏิคฺคเหตฺวา วตฺตมกาสิฯ ตสฺส เถรานํ วสนฏฺฐานํ สํวิทหนฺตสฺส ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมนฺตสฺเสว อนฺธกาโร ชาตา’’ติฯ สาริปุตฺตตฺเถโร อุปาสเก อาห – ‘‘คจฺฉถ, อุปาสกา, ตุมฺหากํ อนฺธกาโร ชาโต’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, อชฺช ธมฺมสฺสวนทิวโส, น มยํ คมิสฺสาม, ธมฺมํ สุณิสฺสาม, อิโต ปุพฺเพ ธมฺมสฺสวนมฺปิ นตฺถี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, สามเณร, ทีปํ ชาเลตฺวา ธมฺมสฺสวนสฺส กาลํ โฆเสหี’’ติฯ โส ตถา อกาสิฯ อถ นํ เถโร อาห – ‘‘ติสฺส ตว อุปฏฺฐากา ‘ธมฺมํ โสตุกามามฺหา’ติ วทนฺติ , กเถหิ เตสํ ธมฺม’’นฺติฯ

อุปาสกา เอกปฺปหาเรเนว อุฏฺฐาย, ‘‘ภนฺเต, อมฺหากํ อยฺโย ‘สุขิตา โหถ, ทุกฺขา มุจฺจถา’ติ อิมานิ ทฺเว ปทานิ ฐเปตฺวา อญฺญํ ธมฺมกถํ น ชานาติ , อมฺหากํ อญฺญํ ธมฺมกถิกํ เทถา’’ติ วทิํสุฯ ‘‘สามเณโร ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ เนว เตสํ ธมฺมกถํ กเถสี’’ติฯ

ตทา ปน นํ อุปชฺฌาโย, ‘‘สามเณร, กถํ ปน สุขิตา โหนฺติ, ‘กถํ ปน ทุกฺขา มุจฺจนฺตี’ติ อิเมสํ โน ทฺวินฺนํ ปทานํ อตฺถํ กเถหี’’ติ อาหฯ โส ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ จิตฺตพีชนิํ คเหตฺวา ธมฺมาสนํ อารุยฺห ปญฺจหิ นิกาเยหิ อตฺถญฺจ การณญฺจ อากฑฺฒิตฺวา ฆนวสฺสํ วสฺสนฺโต จาตุทฺทีปกมหาเมโฆ วิย ขนฺธธาตุอายตนโพธิปกฺขิยธมฺเม วิภชนฺโต อรหตฺตกูเฏน ธมฺมกถํ กเถตฺวา, ‘‘ภนฺเต, เอวํ อรหตฺตปฺปตฺตสฺส สุขํ โหติ, อรหตฺตํ ปตฺโตเยว ทุกฺขา มุจฺจติ, เสสชนา ชาติทุกฺขาทีหิ เจว นิรยทุกฺขาทีหิ จ น ปริมุจฺจนฺตี’’ติ อาหฯ ‘‘สาธุ, สามเณร, สุกถิโต เต ปฏิภาโณ, อิทานิ สรภญฺญํ ภณาหี’’ติฯ โส สรภญฺญมฺปิ ภณิฯ อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเต สามเณรสฺส อุปฏฺฐากมนุสฺสา ทฺเว ภาคา อเหสุํฯ เอกจฺเจ ‘‘น วต โน อิโต ปุพฺเพ เอวรูโป กกฺขโฬ ทิฏฺฐปุพฺโพฯ กถญฺหิ นาม เอวรูปํ ธมฺมกถํ ชานนฺโต เอตฺตกํ กาลํ มาตาปิตุฏฺฐาเน ฐตฺวา อุปฏฺฐหนฺตานํ มนุสฺสานํ เอกมฺปิ ธมฺมปทํ น กเถสี’’ติ กุชฺฌิํสุฯ เอกจฺเจ ‘‘ลาภา วต โน, เย มยํ เอวรูปํ ภทนฺตํ คุณํ วา อคุณํ วา อชานนฺตาปิ อุปฏฺฐหิมฺห , อิทานิ จ ปนสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุํ ลภิมฺหา’’ติ ตุสฺสิํสุฯ

สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ ตํ ทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต วนวาสีติสฺสสฺส อุปฏฺฐาเก อตฺตโน ญาณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺเฐ ทิสฺวา ‘‘กิํ นุ โข ภวิสฺสตี’’ติ อาวชฺเชนฺโต อิมมตฺถํ อุปธาเรสิ ‘‘วนวาสีติสฺสสามเณรสฺส อุปฏฺฐากา เอกจฺเจ ตุฏฺฐา, เอกจฺเจ กุทฺธา, มยฺหํ ปุตฺตสฺส ปน สามเณรสฺส กุทฺธา นิรยภาคิโน ภวิสฺสนฺติ, คนฺตพฺพเมว ตตฺถ มยา, มยิ คเต สพฺเพปิ เต สามเณเร เมตฺตจิตฺตํ กตฺวา ทุกฺขา มุจฺจิสฺสนฺตี’’ติฯ เตปิ มนุสฺสา ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา คามํ คนฺตฺวา มณฺฑปํ กาเรตฺวา ยาคุภตฺตาทีนิ สมฺปาเทตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา สงฺฆสฺส อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺตา นิสีทิํสุฯ ภิกฺขูปิ สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ภิกฺขาจารเวลาย คามํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตา สามเณรํ ปุจฺฉิํสุ – ‘‘กิํ, ติสฺส, ตฺวํ อมฺเหหิ สทฺธิํ คมิสฺสสิ, อุทาหุ ปจฺฉา’’ติ? ‘‘มม คมนเวลายเมว คมิสฺสามิ, คจฺฉถ ตุมฺเห, ภนฺเต’’ติฯ ภิกฺขู ปตฺตจีวรมาทาย ปวิสิํสุฯ

สตฺถา เชตวนสฺมิํเยว จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตมาทาย เอกจิตฺตกฺขเณเนว คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ ปุรโต ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ อาคโต’’ติ สกลคาโม สงฺขุภิตฺวา เอกโกลาหโล อโหสิฯ มนุสฺสา อุทคฺคจิตฺตา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุํ ทตฺวา ขชฺชกํ อทํสุฯ สามเณโร ภตฺเต อนิฏฺฐิเตเยว อนฺโตคามํ ปาวิสิฯ คามวาสิโน นีหริตฺวา ตสฺส สกฺกจฺจํ ภิกฺขํ อทํสุฯ โส ยาปนมตฺตํ คเหตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปตฺตํ อุปนาเมสิฯ สตฺถา ‘‘อาหร, ติสฺสา’’ติ หตฺถํ ปสาเรตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา ‘‘ปสฺส, สาริปุตฺต, ตว สามเณรสฺส ปตฺต’’นฺติ เถรสฺส ทสฺเสสิฯ เถโร สตฺถุ หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา สามเณรสฺส ทตฺวา ‘‘คจฺฉ, อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กโรหี’’ติ อาหฯ

คามวาสิโน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อนุโมทนํ ยาจิํสุฯ สตฺถา อนุโมทนํ กโรนฺโต เอวมาห – ‘‘ลาภา วต โว อุปาสกา, เย ตุมฺเห อตฺตโน กุลูปกํ สามเณรํ นิสฺสาย สาริปุตฺตํ โมคฺคลฺลานํ กสฺสปํ อนุรุทฺธนฺติ อสีติมหาสาวเก ทสฺสนาย ลภถ, อหมฺปิ ตุมฺหากํ กุลูปกเมว นิสฺสาย อาคโต, พุทฺธทสฺสนมฺปิ โว อิมํ นิสฺสาเยว ลทฺธํ, ลาภา โว, สุลทฺธํ โว’’ติฯ มนุสฺสา จินฺตยิํสุ – ‘‘อโห อมฺหากํ ลาภา, พุทฺธานญฺเจว ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อาราธนสมตฺถํ อมฺหากํ อยฺยํ ทสฺสนาย ลภาม, เทยฺยธมฺมญฺจสฺส ทาตุํ ลภามา’’ติ สามเณรสฺส กุทฺธา มนุสฺสา ตุสฺสิํสุฯ ตุฏฺฐา มนุสฺสา ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสีทิํสุฯ อนุโมทนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสุฯ สตฺถา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ มนุสฺสา สตฺถารํ อนุคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิวตฺติํสุฯ สตฺถา สามเณเรน สทฺธิํ สมธุเรน คจฺฉนฺโต , ‘‘สามเณร, อยํ ปเทโส โกนาโม, อยํ ปเทโส โกนาโม’’ติ ปุพฺเพ ตสฺส อุปาสเกน ทสฺสิตปเทเส ปุจฺฉนฺโต อคมาสิฯ สามเณโรปิ, ‘‘ภนฺเต, อยํ อิตฺถนฺนาโม, อยํ อิตฺถนฺนาโม’’ติ อาจิกฺขมาโนว อคมาสิฯ สตฺถา ตสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปพฺพตมตฺถกํ อภิรุหิฯ ตตฺถ ฐิตานํ ปน มหาสมุทฺโท ปญฺญายติฯ สตฺถา สามเณรํ ปุจฺฉิ – ‘‘ติสฺส, ปพฺพตมตฺถเก ฐิโต อิโต จิโต จ โอโลเกตฺวา กิํ ปสฺสสี’’ติ? ‘‘มหาสมุทฺทํ, ภนฺเต’’ติฯ

‘‘มหาสมุทฺทํ ทิสฺวา กิํ จินฺเตสี’’ติ? ‘‘มม ทุกฺขิตกาเล โรทนฺตสฺส จตูหิ มหาสมุทฺเทหิ อติเรกตเรน อสฺสุนา ภวิตพฺพนฺติ อิทํ, ภนฺเต, จินฺเตสิ’’นฺติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, ติสฺส, เอวเมตํฯ เอเกกสฺส หิ สตฺตสฺส ทุกฺขิตกาเล ปคฺฆริตอสฺสูนิ จตูหิ มหาสมุทฺเทหิ อติเรกตราเนวา’’ติฯ อิทญฺจ ปน วตฺวา อิมํ คาถมาห –

‘‘จตูสุ สมุทฺเทสุ ชลํ ปริตฺตกํ,

ตโต พหุํ อสฺสุชลํ อนปฺปกํ;

ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส นรสฺส โสจนา,

กิํการณา สมฺม ตุวํ ปมชฺชสี’’ติฯ

อถ นํ ปุน ปุจฺฉิ – ‘‘ติสฺส, กหํ วสสี’’ติ? ‘‘อิมสฺมิํ ปพฺภาเร, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ตตฺถ ปน วสนฺโต กิํ จินฺเตสี’’ติ? ‘‘มยา มรนฺเตน อิมสฺมิํ ฐาเน กตสฺส สรีรนิกฺเขปสฺส ปริจฺเฉโท ‘นตฺถี’ติ จินฺเตสิํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, ติสฺส, เอวเมตํฯ อิเมสญฺหิ สตฺตานํ ปถวิยํ นิปชฺชิตฺวา อมตฏฺฐานํ นาม นตฺถี’’ติ วตฺวา –

‘‘อุปสาฬกนามานิ, สหสฺสานิ จตุทฺทส;

อสฺมิํ ปเทเส ทฑฺฒานิ, นตฺถิ โลเก อนามตํฯ

‘‘ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ, อหิํสา สํยโม ทโม;

เอตํ อริยา เสวนฺติ, เอตํ โลเก อนามต’’นฺติฯ (ชา.1.2.31-32) –

อิมํ ทุกนิปาเต อุปสาฬกชาตกํ กเถสิฯ อิติ ปถวิยํ สรีรนิกฺเขปํ กตฺวา มรนฺเตสุ สตฺเตสุ อมตปุพฺพปเทเส มรนฺตา นาม นตฺถิ, อานนฺทตฺเถรสทิสา ปน อมตปุพฺพปเทเส ปรินิพฺพายนฺติฯ

อานนฺทตฺเถโร กิร วีสวสฺสสติกกาเล อายุสงฺขารํ โอโลเกนฺโต ปริกฺขีณภาวํ ญตฺวา ‘‘อิโต สตฺตเม ทิวเส ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ อาโรเจสิฯ ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา โรหิณีนทิยา อุภยตีรวาสิเกสุ มนุสฺเสสุ โอริมตีรวาสิกา ‘‘มยํ เถรสฺส พหูปการา, อมฺหากํ สนฺติเก ปรินิพฺพายิสฺสตี’’ติ วทิํสุฯ ปรตีรวาสิกาปิ ‘‘มยํ เถรสฺส พหูปการา, อมฺหากํ สนฺติเก ปรินิพฺพายิสฺสตี’’ติ วทิํสุฯ

เถโร เตสํ วจนํ สุตฺวา ‘‘อุภยตีรวาสิโน มยฺหํ อุปการา, อิเม นาม อนุปการาติ น สกฺกา วตฺตุํ, สจาหํ โอริมตีเร ปรินิพฺพายิสฺสามิ, ปรตีรวาสิโน ธาตุคหณตฺถํ เตหิ สทฺธิํ กลหํ กริสฺสนฺติฯ สเจ ปรตีเร ปรินิพฺพายิสฺสามิ, โอริมตีรวาสิโนปิ ตถา กริสฺสนฺติ, กลโห อุปฺปชฺชมาโนปิ มํ นิสฺสาเยว อุปฺปชฺชิสฺสติ, วูปสมมาโนปิ มํ นิสฺสาเยว วูปสมิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘โอริมตีรวาสิโนปิ มยฺหํ อุปการา, ปรตีรวาสิโนปิ มยฺหํ อุปการา, อนุปการาปิ นาม นตฺถิ, โอริมตีรวาสิโน โอริมตีเรเยว สนฺนิปตนฺตุ, ปรตีรวาสิโนปิ ปรตีเรเยวา’’ติ อาหฯ ตโต สตฺตเม ทิวเส มชฺเฌนทิยา สตฺตตาลปฺปมาเณ อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา มหาชนสฺส ธมฺมํ กเถตฺวา ‘‘มม สรีรํ มชฺเฌ ภิชฺชิตฺวา เอโก ภาโค โอริมตีเร ปตตุ, เอโก ภาโค ปรตีเร’’ติ อธิฏฺฐาย ยถานิสินฺโนว เตโชธาตุํ สมาปชฺชิ, ชาลา อุฏฺฐหิํสุฯ สรีรํ มชฺเฌ ภิชฺชิตฺวา เอโก ภาโค โอริมตีเร ปติ, เอโก ภาโค ปรตีเรฯ ตโต มหาชโน ปริเทวิ, ปถวิอุนฺทฺริยนสทฺโท วิย อาโรทนสทฺโท อโหสิฯ สตฺถุ ปรินิพฺพาเน อาโรทนสทฺทโตปิ การุญฺญตโร อโหสิฯ มนุสฺสา จตฺตาโร มาเส โรทนฺตา ปริเทวนฺตา ‘‘สตฺถุ ปตฺตจีวรคฺคาหเก ติฏฺฐนฺเต สตฺถุ ฐิตกาโล วิย โน อโหสิ, อิทานิ โน สตฺถา ปรินิพฺพุโต’’ติ วิปฺปลปนฺตา วิรวนฺตา วิจริํสูติฯ

ปุน สตฺถา สามเณรํ ปุจฺฉิ – ‘‘ติสฺส, อิมสฺมิํ วนสณฺเฑ ทีปิอาทีนํ สทฺเทน ภายสิ, น ภายสี’’ติ? ‘‘น ภายามิ ภควา, อปิจ โข ปน เม เอเตสํ สทฺทํ สุตฺวา วนรติ นาม อุปฺปชฺชตี’’ติ วตฺวา สฏฺฐิมตฺตาหิ คาถาหิ วนวณฺณนํ นาม กเถสิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘ติสฺสา’’ติ อามนฺเตสิฯ ‘‘กิํ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘มยํ คจฺฉาม, ตฺวํ คมิสฺสสิ, นิวตฺติสฺสสี’’ติฯ ‘‘มยฺหํ อุปชฺฌาเย มํ อาทาย คจฺฉนฺเต คมิสฺสามิ, นิวตฺเตนฺเต นิวตฺติสฺสามิ , ภนฺเต’’ติ ฯ สตฺถา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ปกฺกามิฯ สามเณรสฺส ปน นิวตฺติตุเมว อชฺฌาสโย, เถโร ตํ ญตฺวา ‘‘ติสฺส, สเจ นิวตฺติตุกาโม, นิวตฺตา’’ติ อาหฯ โส สตฺถารญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ วนฺทิตฺวา นิวตฺติฯ สตฺถา เชตวนเมว อคมาสิฯ

ภิกฺขูนํ ธมฺมสภายํ กถา อุทปาทิ – ‘‘อโห วต วนวาสีติสฺสสามเณโร ทุกฺกรํ กโรติ, ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐายสฺส ญาตกา สตฺตสุ มงฺคเลสุ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อปฺโปทกมธุปายสเมว อทํสุ, ปพฺพชิตกาเล อนฺโตวิหาเร พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตฺต ทิวสานิ อปฺโปทกมธุปายสเมว อทํสุฯ ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส อนฺโตคามํ ปวิสนฺโต ทฺวีเหว ทิวเสหิ สาฏกสหสฺเสน สทฺธิํ ปิณฺฑปาตสหสฺสํ ลภิ, ปุเนกทิวสํ กมฺพลสหสฺสํ ลภิฯ อิติสฺส อิธ วสนกาเล มหาลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิ, อิทานิ เอวรูปํ ลาภสกฺการํ ฉฑฺเฑตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา มิสฺสกาหาเรน ยาเปติ, ทุกฺกรการโก วต ติสฺสสามเณโร’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา, ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘อาม, ภิกฺขเว, ลาภูปนิสา นาเมสา อญฺญา, นิพฺพานคามินี ปฏิปทา อญฺญาฯ ‘เอวํ ลาภํ ลภิสฺสามี’ติ หิ อารญฺญิกาทิธุตงฺคสมาทานวเสน ลาภูปนิสํ รกฺขนฺตสฺส ภิกฺขุโน จตฺตาโร อปายา วิวฏทฺวารา เอว ติฏฺฐนฺติ, นิพฺพานคามินิยา ปน ปฏิปทาย อุปฺปนฺนํ ลาภสกฺการํ ปหาย อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ คณฺหาตี’’ติ อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[75]

‘‘อญฺญา หิ ลาภูปนิสา, อญฺญา นิพฺพานคามินี;

เอวเมตํ อภิญฺญาย, ภิกฺขุ พุทฺธสฺส สาวโก;

สกฺการํ นาภินนฺเทยฺย, วิเวกมนุพฺรูหเย’’ติฯ

ตตฺถ อญฺญา หิ ลาภูปนิสา, อญฺญา นิพฺพานคามินีติ ลาภูปนิสา นาเมสา อญฺญา เอว, อญฺญา นิพฺพานคามินี ปฏิปทาฯ ลาภุปฺปาทเกน หิ ภิกฺขุนา โถกํ อกุสลกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ, กายวงฺกาทีนิ กาตพฺพานิ โหนฺติฯ ยสฺมิญฺหิ กาเล กายวงฺกาทีสุ กิญฺจิ กโรติ, ตทา ลาโภ อุปฺปชฺชติฯ ปายสปาติยญฺหิ วงฺกํ อกตฺวา อุชุกเมว หตฺถํ โอตาเรตฺวา อุกฺขิปนฺตสฺส หตฺโถ มกฺขิตมตฺตโกว โหติ, วงฺกํ กตฺวา โอตาเรตฺวา อุกฺขิปนฺตสฺส ปน ปายสปิณฺฑํ อุทฺธรนฺโตว นิกฺขมติ, เอวํ กายวงฺกาทีนิ กรณกาเลเยว ลาโภ อุปฺปชฺชติฯ อยํ อธมฺมิกา ลาภูปนิสฺสา นามฯ อุปธิสมฺปทา จีวรธารณํ พาหุสจฺจํ ปริวาโร อรญฺญวาโสติ เอวรูเปหิ ปน การเณหิ อุปฺปนฺโน ลาโภ ธมฺมิโก นาม โหติฯ นิพฺพานคามินิํ ปฏิปทํ ปูเรนฺเตน ปน ภิกฺขุนา กายวงฺกาทีนิ ปหาตพฺพานิฯ อนนฺเธเนว อนฺเธน วิย, อมูเคเนว มูเคน วิย, อพธิเรเนว พธิเรน วิย ภวิตุํ วฏฺฏติฯ อสเฐน อมาเยน ภวิตุํ วฏฺฏติฯ

เอวเมตนฺติ เอตํ ลาภุปฺปาทนํ ปฏิปทญฺจ นิพฺพานคามินิํ ปฏิปทญฺจ เอวํ ญตฺวา สพฺเพสํ สงฺขตาสงฺขตธมฺมานํ พุชฺฌนฏฺเฐน พุทฺธสฺส สวนนฺเต ชาตฏฺเฐน โอวาทานุสาสนิํ วา สวนฏฺเฐน สาวโก ภิกฺขุ อธมฺมิกํ จตุปจฺจยสกฺการํ นาภินนฺเทยฺย, น เจว ธมฺมิกํ ปฏิกฺโกเสยฺย, กายวิเวกาทิกํ วิเวกํ อนุพฺรูหเยฯ ตตฺถ กายวิเวโกติ กายสฺส เอกีภาโวฯ จิตฺตวิเวโกติ อฏฺฐ สมาปตฺติโยฯ อุปธิวิเวโกติ นิพฺพานํฯ เตสุ กายวิเวโก คณสงฺคณิกํ วิโนเทติ, จิตฺตวิเวโก กิเลสสงฺคณิกํ วิโนเทติ, อุปธิวิเวโก สงฺขารสงฺคณิกํ วิโนเทติฯ กายวิเวโก จิตฺตวิเวกสฺส ปจฺจโย โหติ, จิตฺตวิเวโก อุปธิวิเวกสฺส ปจฺจโย โหติฯ วุตฺตมฺปิเหตํ –

‘‘กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ, จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ, อุปธิวิเวโก จ นิรุปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตาน’’นฺติ (มหานิ. 150)ฯ –

อิมํ ติวิธมฺปิ วิเวกํ พฺรูเหยฺย วฑฺเฒยฺย, อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

วนวาสีติสฺสสามเณรวตฺถุ ปนฺนรสมํฯ

พาลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจโม วคฺโคฯ

6. ปณฺฑิตวคฺโค

1. ราธตฺเถรวตฺถุ

นิธีนํว ปวตฺตารนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อายสฺมนฺตํ ราธตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร คิหิกาเล สาวตฺถิยํ ทุคฺคตพฺราหฺมโณ อโหสิฯ โส ‘‘ภิกฺขูนํ สนฺติเก ชีวิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา อปฺปหริตกํ กโรนฺโต ปริเวณํ สมฺมชฺชนฺโต มุขโธวนาทีนิ ททนฺโต อนฺโตวิหาเรเยว วสิฯ ภิกฺขูปิ นํ สงฺคณฺหิํสุ, ปพฺพาเชตุํ ปน น อิจฺฉนฺติฯ โส ปพฺพชฺชํ อลภมาโน กิโส อโหสิฯ อเถกทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา ‘‘กิํ นุ โข’’ติ อุปธาเรนฺโต ‘‘อรหา ภวิสฺสตี’’ติ ญตฺวา สายนฺหสมเย วิหารจาริกํ จรนฺโต วิย พฺราหฺมณสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา, ‘‘พฺราหฺมณ, กิํ กโรนฺโต วิจรสี’’ติ อาหฯ ‘‘ภิกฺขูนํ วตฺตปฏิวตฺตํ กโรนฺโต, ภนฺเต’’ติ ฯ ‘‘ลภสิ เนสํ สนฺติกา สงฺคห’’นฺติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อาหารมตฺตํ ลภามิ, น ปน มํ ปพฺพาเชนฺตี’’ติฯ สตฺถา เอตสฺมิํ นิทาเน ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ตมตฺถํ ปุจฺฉิตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, อตฺถิ โกจิ อิมสฺส พฺราหฺมณสฺส อธิการํ สรตี’’ติ ปุจฺฉิฯ สาริปุตฺตตฺเถโร ‘‘อหํ, ภนฺเต, สรามิ, อยํ เม ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส อตฺตโน อภิหฏํ กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ, อิมมสฺสาหํ อธิการํ สรามี’’ติ อาหฯ โส สตฺถารา ‘‘กิํ ปน เต, สาริปุตฺต, เอวํ กตูปการํ ทุกฺขโต โมเจตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺเต, ‘‘สาธุ, ภนฺเต, ปพฺพาเชสฺสามี’’ติ ตํ พฺราหฺมณํ ปพฺพาเชสิฯ ตสฺส ภตฺตคฺเค อาสนปริยนฺเต อาสนํ ปาปุณาติ, ยาคุภตฺตาทีหิปิ กิลมติฯ เถโร ตํ อาทาย จาริกํ ปกฺกามิ, อภิกฺขณญฺจ นํ ‘‘อิทํ เต กตฺตพฺพํ, อิทํ เต น กตฺตพฺพ’’นฺติ โอวทิ อนุสาสิฯ โส สุวโจ อโหสิ ปทกฺขิณคฺคาหีฯ ตสฺมา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาโน กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

เถโร ตํ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิสีทิฯ