14. จิตฺตคหปติวตฺถุ

อสนฺตํ ภาวนมิจฺเฉยฺยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สุธมฺมตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ เทสนา มจฺฉิกาสณฺเฑ สมุฏฺฐาย สาวตฺถิยํ นิฏฺฐิตาฯ

มจฺฉิกาสณฺฑนครสฺมิญฺหิ จิตฺโต นาม คหปติ ปญฺจวคฺคิยานํ อพฺภนฺตรํ มหานามตฺเถรํ นาม ปิณฺฑาย จรมานํ ทิสฺวา ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา ปตฺตํ อาทาย เคหํ ปเวเสตฺวา โภเชตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน ธมฺมกถํ สุณนฺโต โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา อจลสทฺโธ หุตฺวา อมฺพาฏกวนํ นาม อตฺตโน อุยฺยานํ สงฺฆารามํ กตฺตุกาโม เถรสฺส หตฺเถ อุทกํ ปาเตตฺวา นิยฺยาเทสิฯ ตสฺมิํ ขเณ ‘‘ปติฏฺฐิตํ พุทฺธสาสน’’นฺติ อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปถวี กมฺปิฯ มหาเสฏฺฐิ อุยฺยาเน มหาวิหารํ กาเรตฺวา สพฺพทิสาหิ อาคตานํ ภิกฺขูนํ วิวฏทฺวาโร อโหสิฯ มจฺฉิกาสณฺเฑ สุธมฺมตฺเถโร นาม เนวาสิโก อโหสิฯ

อปเรน สมเยน จิตฺตสฺส คุณกถํ สุตฺวา ทฺเว อคฺคสาวกา ตสฺส สงฺคหํ กตฺตุกามา มจฺฉิกาสณฺฑํ อคมํสุฯ จิตฺโต คหปติ เตสํ อาคมนํ สุตฺวา อฑฺฒโยชนมคฺคํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เต อาทาย อตฺตโน วิหารํ ปเวเสตฺวา อาคนฺตุกวตฺตํ กตฺวา, ‘‘ภนฺเต, โถกํ ธมฺมกถํ โสตุกาโมมฺหี’’ติ ธมฺมเสนาปติํ ยาจิฯ อถ นํ เถโร, ‘‘อุปาสก, อทฺธาเนน อาคตามฺหา กิลนฺตรูปาฯ อปิจ โถกํ สุณาหี’’ติ ตสฺส ธมฺมํ กเถสิฯ โส เถรสฺส ธมฺมํ สุณนฺโตว อนาคามิผลํ ปาปุณิฯ โส ทฺเว อคฺคสาวเก วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, สฺเว ภิกฺขุสหสฺเสน สทฺธิํ มม เคเห ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ นิมนฺเตตฺวา ปจฺฉา เนวาสิกํ สุธมฺมตฺเถรํ ‘‘ตุมฺเหปิ, ภนฺเต, สฺเว เถเรหิ สทฺธิํ อาคจฺเฉยฺยาถา’’ติ นิมนฺเตสิฯ โส ‘‘อยํ มํ ปจฺฉา นิมนฺเตตี’’ติ กุทฺโธ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุนปฺปุนํ ยาจิยมาโนปิ ปฏิกฺขิปิ เอวฯ อุปาสโก ‘‘ปญฺญายิสฺสถ, ภนฺเต’’ติ ปกฺกมิตฺวา ปุนทิวเส อตฺตโน นิเวสเน มหาทานํ สชฺเชสิฯ สุธมฺมตฺเถโรปิ ปจฺจูสกาเลเยว ‘‘กีทิโส นุ โข คหปตินา อคฺคสาวกานํ สกฺกาโร สชฺชิโต, สฺเว คนฺตฺวา ปสฺสิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ปาโตว ปตฺตจีวรํ อาทาย ตสฺส เคหํ อคมาสิฯ

โส คหปตินา ‘‘นิสีทถ, ภนฺเต’’ติ วุจฺจมาโนปิ ‘‘นาหํ นิสีทามิ, ปิณฺฑาย จริสฺสามี’’ติ วตฺวา อคฺคสาวกานํ ปฏิยาทิตํ สกฺการํ โอโลเกตฺวา คหปติํ ชาติยา ฆฏฺเฏตุกาโม ‘‘อุฬาโร เต, คหปติ, สกฺกาโร, อปิเจตฺถ เอกญฺเญว นตฺถี’’ติ อาหฯ ‘‘กิํ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘ติลสํคุฬิกา, คหปตี’’ติ วตฺวา คหปตินา กาโกปมาย อปสาทิโต กุชฺฌิตฺวา ‘‘เอโส เต, คหปติ, อาวาโส, ปกฺกมิสฺสามห’’นฺติ วตฺวา ยาวตติยํ วาริยมาโนปิ ปกฺกมิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา จิตฺเตน จ อตฺตนา จ วุตฺตวจนํ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘ตยา อุปาสโก สทฺโธ ปสนฺโน หีเนน ขุํสิโต’’ติ ตสฺเสว โทสํ อาโรเปตฺวา ปฏิสารณียกมฺมํ การาเปตฺวา ‘‘คจฺฉ, จิตฺตคหปติํ ขมาเปหี’’ติ เปเสสิฯ โส ตตฺถ คนฺตฺวา, ‘‘คหปติ, มยฺหเมว โส โทโส, ขมาหิ เม’’ติ วตฺวาปิ ‘‘นาหํ ขมามี’’ติ เตน ปฏิกฺขิตฺโต มงฺกุภูโต ตํ ขมาเปตุํ นาสกฺขิฯ ปุนเทว สตฺถุ สนฺติกํ ปจฺจาคมาสิฯ สตฺถา ‘‘นาสฺส อุปาสโก ขมิสฺสตี’’ติ ชานนฺโตปิ ‘‘มานถทฺโธ เอส, ติํสโยชนํ ตาว มคฺคํ คนฺตฺวา ปจฺจาคจฺฉตู’’ติ ขมนูปายํ อนาจิกฺขิตฺวาว อุยฺโยเชสิฯ อถสฺส ปุนาคตกาเล นิหตมานสฺส อนุทูตํ ทตฺวา ‘‘คจฺฉ, อิมินา สทฺธิํ คนฺตฺวา อุปาสกํ ขมาเปหี’’ติ วตฺวา ‘‘สมเณน นาม ‘มยฺหํ วิหาโร, มยฺหํ นิวาสฏฺฐานํ, มยฺหํ อุปาสโก, มยฺหํ อุปาสิกา’ติ มานํ วา อิสฺสํ วา กาตุํ น วฏฺฏติฯ เอวํ กโรนฺตสฺส หิ อิจฺฉามานาทโย กิเลสา วฑฺฒนฺตี’’ติ อนุสนฺธิํ ฆฏฺเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[73]

‘‘อสนฺตํ ภาวนมิจฺเฉยฺย, ปุเรกฺขารญฺจ ภิกฺขุสุ;

อาวาเสสุ อิสฺสริยํ, ปูชา ปรกุเลสุ จฯ

[74]

‘‘มเมว กต มญฺญนฺตุ, คิหี ปพฺพชิตา อุโภฯ

มเมวาติวสา อสฺสุ, กิจฺจากิจฺเจสุ กิสฺมิจิ;

อิติ พาลสฺส สงฺกปฺโป, อิจฺฉา มาโน จ วฑฺฒตี’’ติฯ

ตตฺถ อสนฺตนฺติ โย พาโล ภิกฺขุ อวิชฺชมานํ สมฺภาวนํ อิจฺเฉยฺย, ‘‘อสฺสทฺโธว สมาโน ‘สทฺโธติ มํ ชโน ชานาตู’ติ อิจฺฉตี’’ติฯ

ปาปิจฺฉตานิทฺเทเส (วิภ. 851) วุตฺตนเยเนว พาโล ‘‘อสทฺโธ ทุสฺสีโล อปฺปสฺสุโต อปฺปวิวิตฺโต กุสีโต อนุปฏฺฐิตสฺสติ อสมาหิโต ทุปฺปญฺโญ อขีณาสโวว สมาโน ‘อโห วต มํ ชโน อยํ สทฺโธ, สีลวา, พหุสฺสุโต, ปวิวิตฺโต, อารทฺธวีริโย, อุปฏฺฐิตสฺสติ, สมาหิโต, ปญฺญวา , ขีณาสโว’ติ ชาเนยฺยา’’ติ อิทํ อสนฺตสมฺภาวนํ อิจฺฉติฯ ปุเรกฺขารนฺติ ปริวารํฯ ‘‘อโห วต มํ สกลวิหาเร ภิกฺขู ปริวาเรตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺตา วิหเรยฺยุ’’นฺติ เอวํ อิจฺฉาจาเร ฐตฺวา ปุเรกฺขารญฺจ ภิกฺขูสุ อิจฺฉติฯ อาวาเสสูติ สงฺฆิเกสุ จ อาวาเสสุ ยานิ วิหารมชฺเฌ ปณีตเสนาสนานิ, ตานิ อตฺตโน สนฺทิฏฺฐสมฺภตฺตาทีนํ ภิกฺขูนํ ‘‘ตุมฺเห อิธ วสถา’’ติ วิจาเรนฺโต สยมฺปิ วรตรํ เสนาสนํ ปลิโพเธนฺโต, เสสานํ อาคนฺตุกภิกฺขูนํ ปจฺจนฺติมานิ ลามกเสนาสนานิ เจว อมนุสฺสปริคฺคหิตานิ จ ‘‘ตุมฺเห อิธ วสถา’’ติ วิจาเรนฺโต อาวาเสสุ อิสฺสริยํ อิจฺฉติฯ ปูชา ปรกุเลสุ จาติ เนว มาตาปิตูนํ น ญาตกานํ ปเรสุเยว กุเลสุ ‘‘อโห วติเม มยฺหเมว ทเทยฺยุํ, น อญฺเญส’’นฺติ เอวํ จตุปฺปจฺจเยหิ ปูชํ อิจฺฉติฯ

มเมว กต มญฺญนฺตูติ ยสฺส จ พาลสฺส ‘‘ยํกิญฺจิ วิหาเร อุโปสถาคาราทิกรณวเสน กตํ นวกมฺมํ, ตํ สพฺพํ อมฺหากํ เถเรน กตนฺติ เอวํ คิหี จ ปพฺพชิตา จ อุโภปิ มเมว นิสฺสาย กตํ ปริกมฺมํ นิฏฺฐิตํ มญฺญนฺตู’’ติ สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติฯ มเมวาติวสา อสฺสูติ ‘‘คิหี จ ปพฺพชิตา จ สพฺเพปิ มเมว วเส วตฺตนฺตุ, สกฏโคณวาสิผรสุอาทีนิ วา ลทฺธพฺพานิ โหนฺตุ, อนฺตมโส ยาคุมตฺตมฺปิ ตาเปตฺวา ปิวนาทีนิ วา, เอวรูเปสุ กิจฺจากิจฺเจสุ ขุทฺทกมหนฺเตสุ กรณีเยสุ กิสฺมิญฺจิ เอกกิจฺเจปิ มเมว วเส วตฺตนฺตุ, มเมว อาปุจฺฉิตฺวา กโรนฺตู’’ติ สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติฯ อิติ พาลสฺสาติ ยสฺส พาลสฺส สา จ อิจฺฉา อยญฺจ เอวรูโป สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เนว วิปสฺสนา, น มคฺคผลานิ วฑฺฒนฺติฯ เกวลํ ปนสฺส จนฺโททเย สมุทฺทสฺส อุทกํ วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ อุปฺปชฺชมานา ตณฺหา เจว นววิธมาโน จ วฑฺฒตีติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

สุธมฺมตฺเถโรปิ อิมํ โอวาทํ สุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปทกฺขิณํ กตฺวา เตน อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ คนฺตฺวา อุปาสกสฺส จกฺขุปเถ อาปตฺติํ ปฏิกริตฺวา อุปาสกํ ขมาเปสิฯ

โส อุปาสเกน ‘‘ขมามหํ, ภนฺเต, สเจ มยฺหํ โทโส อตฺถิ, ขมถ เม’’ติ ปฏิขมาปิโต สตฺถารา ทินฺเน โอวาเท ฐตฺวา กติปาเหเนว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อุปาสโกปิ จินฺเตสิ – ‘‘มยา สตฺถารํ อทิสฺวาว โสตาปตฺติผลํ ปตฺตํ, อทิสฺวา เอว อนาคามิผเล ปติฏฺฐิโต, สตฺถารํ เม ทฏฺฐุํ วฏฺฏตี’’ติฯ โส ติลตณฺฑุลสปฺปิผาณิตวตฺถจฺฉาทนาทีหิ ปริปูรานิ ปญฺจ สกฏสตานิ โยชาเปตฺวา ‘‘สตฺถารํ ทฏฺฐุกามา อาคจฺฉนฺตุ, ปิณฺฑปาตาทีหิ น กิลมิสฺสนฺตี’’ติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาโรจาเปตฺวา ภิกฺขุนีสงฺฆสฺสาปิ อุปาสกานมฺปิ อุปาสิกานมฺปิ อาโรจาเปสิฯ เตน สทฺธิํ ปญฺจสตา ปญฺจสตา ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ อุปาสกา จ อุปาสิกาโย จ นิกฺขมิํสุฯ โส เตสญฺเจว อตฺตโน ปริสาย จาติ ติณฺณํ ชนสหสฺสานํ ยถา ติํสโยชเน มคฺเค ยาคุภตฺตาทีหิ กิญฺจิ เวกลฺลํ น โหติ, ตถา สํวิทหิฯ ตสฺส ปน นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา โยชเน โยชเน เทวตา ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา ทิพฺเพหิ ยาคุขชฺชกภตฺตปานกาทีหิ ตํ มหาชนํ อุปฏฺฐหิํสุ, กสฺสจิ เกนจิ เวกลฺลํ น โหติฯ เอวํ เทวตาหิ อุปฏฺฐิยมาโน เทวสิกํ โยชนํ คจฺฉนฺโต มาเสน สาวตฺถิํ ปาปุณิ, ปญฺจ สกฏสตานิ ยถาปูริตาเนว อเหสุํฯ เทวตาหิ เจว มนุสฺเสหิ จ อภิหฏํ ปณฺณาการํ วิสฺสชฺเชนฺโตว อคมาสิฯ

สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาห – ‘‘อานนฺท, อชฺช วฑฺฒมานกจฺฉายาย จิตฺโต คหปติ ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต อาคนฺตฺวา มํ วนฺทิสฺสตี’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, ภนฺเต, ตสฺส ตุมฺหากํ วนฺทนกาเล กิญฺจิ ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสตี’’ติ? ‘‘ภวิสฺสติ, อานนฺทา’’ติฯ ‘‘กิํ, ภนฺเต’’ติ? ตสฺส อาคนฺตฺวา ‘‘มํ วนฺทนกาเล ราชมาเนน อฏฺฐกรีสมตฺเต ปเทเส ชณฺณุกมตฺเตน โอธินา ปญฺจวณฺณานํ ทิพฺพปุปฺผานํ ฆนวสฺสํ วสฺสิสฺสตี’’ติฯ ตํ กถํ สุตฺวา นครวาสิโน ‘‘เอวํ มหาปุญฺโญ กิร จิตฺโต นาม คหปติ อาคนฺตฺวา อชฺช สตฺถารํ วนฺทิสฺสติ, เอวรูปํ กิร ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสติ, มยมฺปิ ตํ มหาปุญฺญํ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสามา’’ติ ปณฺณาการํ อาทาย มคฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ อฏฺฐํสุฯ วิหารสมีเป อาคตกาเล ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ ปฐมํ อาคมิํสุฯ จิตฺโต คหปติ, ‘‘อมฺมา, ตุมฺเห ปจฺฉโต อาคจฺฉถา’’ติ มหาอุปาสิกาโย ฐเปตฺวา ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ พุทฺธานํ สมฺมุขฏฺฐาเน ปน ฐิตา วา นิสินฺนา วา อิโต วา เอตฺโต วา น โหนฺติ, พุทฺธวีถิยา ทฺวีสุ ปสฺเสสุ นิจฺจลาว ติฏฺฐนฺติฯ จิตฺโต คหปติ มหนฺตํ พุทฺธวีถิํ โอกฺกมิฯ ตีณิ ผลานิ ปตฺเตน อริยสาวเกน โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ กมฺปิฯ

‘‘เอโส กิร จิตฺโต คหปตี’’ติ มหาชโน โอโลเกสิ ฯ โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพณฺณานํ พุทฺธรสฺมีนํ อนฺโต ปวิสิตฺวา ทฺวีสุ โคปฺผเกสุ สตฺถุ ปาเท คเหตฺวา วนฺทิฯ ตํ ขณญฺเญว วุตฺตปฺปการํ ปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ, สาธุการสหสฺสานิ ปวตฺตยิํสุฯ โส เอกมาสํ สตฺถุ สนฺติเก วสิ, วสมาโน จ สกลํ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ วิหาเรเยว นิสีทาเปตฺวา มหาทานํ อทาสิ, อตฺตนา สทฺธิํ อาคเตปิ อนฺโตวิหาเรเยว กตฺวา ปฏิชคฺคิฯ เอกทิวสมฺปิ อตฺตโน สกเฏสุ กิญฺจิ คเหตพฺพํ นาโหสิ, เทวมนุสฺเสหิ อาภตปณฺณากาเรเนว ทานํ อทาสิ, สพฺพกิจฺจานิ อกาสิฯ โส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห – ‘‘ภนฺเต, อหํ ‘ตุมฺหากํ ทานํ ทสฺสามี’ติ อาคจฺฉนฺโต มาสํ อนฺตรามคฺเค อโหสิํฯ อิเธว เม มาโส วีติวตฺโต, มยา อาภตํ ปณฺณาการํ กิญฺจิ คเหตุํ น ลภามิ, เอตฺตกํ กาลํ เทวมนุสฺเสหิ อาภตปณฺณากาเรเนว ทานํ อทาสิํ, โสหํ สเจปิ อิธ สํวจฺฉรํ วสิสฺสามิ, เนว มม เทยฺยธมฺมํ ทาตุํ ลภิสฺสามิฯ อหํ สกฏานิ โอตาเรตฺวา คนฺตุํ อิจฺฉามิ, ปฏิสามนฏฺฐานํ เม อาโรจาเปถา’’ติฯ

สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาห – ‘‘อานนฺท, อุปาสกสฺส เอกํ ปเทสํ ตุจฺฉํ กาเรตฺวา เทหี’’ติฯ เถโร ตถา อกาสิฯ กปฺปิยภูมิ (มหาว. 295) กิร จิตฺตสฺส คหปติโน อนุญฺญาตาฯ อุปาสโกปิ อตฺตนา สทฺธิํ อาคเตหิ ตีหิ ชนสหสฺเสหิ สทฺธิํ ตุจฺฉสกเฏหิ ปุน มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ เทวมนุสฺสา อุฏฺฐาย, ‘‘อยฺย, ตยา ตุจฺฉสกเฏหิ คมนกมฺมํ กต’’นฺติ สตฺตหิ รตเนหิ สกฏานิ ปูรยิํสุฯ โส อตฺตโน อาภตปณฺณากาเรเนว มหาชนํ ปฏิชคฺคนฺโต อคมาสิฯ อานนฺทตฺเถโร สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห – ‘‘ภนฺเต, ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโตปิ มาเสน อาคโต, อิธาปิ มาสเมว วุฏฺโฐ, เอตฺตกํ กาลํ เทวมนุสฺเสหิ อภิหฏปณฺณากาเรเนว มหาวทานํ อทาสิ, อิทานิ ปญฺจ สกฏสตานิ ตุจฺฉานิ กตฺวา มาเสเนว กิร คมิสฺสติ, เทวมนุสฺสา ปนสฺส อุฏฺฐาย, ‘อยฺย , ตยา ตุจฺฉสกเฏหิ คมนกมฺมํ กต’นฺติ ปญฺจ สกฏสตานิ สตฺตรตเนหิ ปูรยิํสุฯ โส ปุน อตฺตโน อาภตปณฺณากาเรเนว กิร มหาชนํ ปฏิชคฺคนฺโต คมิสฺสตี’’ติฯ

‘‘กิํ ปน, ภนฺเต, เอตสฺส ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺเสวายํ สกฺกาโร อุปฺปชฺชติ, อุทาหุ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺสาปิ อุปฺปชฺชตี’’ติ? ‘‘อานนฺท, มม สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺสาปิ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺสาปิ เอตสฺส อุปฺปชฺชเตวฯ อยญฺหิ อุปาสโก สทฺโธ ปสนฺโน สมฺปนฺนสีโล, เอวรูโป ปุคฺคโล ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ, ตตฺถ ตตฺเถวสฺส ลาภสกฺกาโร นิพฺพตฺตตี’’ติ วตฺวา สตฺถา อิมํ ปกิณฺณกวคฺเค คาถมาห –

‘‘สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน, ยโส โภคสมปฺปิโต;

ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ, ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโต’’ติฯ (ธ. ป. 303);

อตฺโถ ปนสฺสา ตตฺเถว อาวิภวิสฺสติฯ

เอวํ วุตฺเต อานนฺทตฺเถโร จิตฺตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ปุจฺฉิฯ อถสฺส สตฺถา อาจิกฺขนฺโต อาห –

อานนฺท, อยํ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต ปาทมูเล กตาภินีหาโร กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล มิคลุทฺทกกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย เอกทิวสํ เทเว วสฺสนฺเต มิคานํ มารณตฺตาย สตฺติํ อาทาย อรญฺญํ คนฺตฺวา มิเค โอโลเกนฺโต เอกสฺมิํ อกฏปพฺภาเร สสีสํ ปารุปิตฺวา เอกํ ภิกฺขุํ นิสินฺนํ ทิสฺวา ‘‘เอโก, อยฺโย, สมณธมฺมํ กโรนฺโต นิสินฺโน ภวิสฺสติ, ภตฺตมสฺส อาหริสฺสามี’’ติ เวเคน เคหํ คนฺตฺวา เอกสฺมิํ อุทฺธเน หิยฺโย, อาภตมํสํ, เอกสฺมิํ ภตฺตํ ปจาเปตฺวา อญฺเญ ปิณฺฑปาตจาริเก ภิกฺขู ทิสฺวา เตสมฺปิ ปตฺเต อาทาย ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา ภิกฺขํ สมฺปาเทตฺวา, ‘‘อยฺเย, ปริวิสถา’’ติ อญฺญํ อาณาเปตฺวา ตํ ภตฺตํ ปุฏเก ปกฺขิปิตฺวา อาทาย คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค นานาปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ปตฺตปุเฏ กตฺวา เถรสฺส นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ‘‘มยฺหํ, ภนฺเต, สงฺคหํ กโรถา’’ติ วตฺวา ปตฺตํ อาทาย ปูเรตฺวา เถรสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา เตหิ ปุปฺเผหิ ปูชํ กตฺวา ‘‘ยถา เม อยํ รสปิณฺฑปาโต ปุปฺผปูชาย สทฺธิํ จิตฺตํ โตเสสิ, เอวํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ปณฺณาการสหสฺสานิ อาทาย อาคนฺตฺวา มยฺหํ จิตฺตํ โตเสนฺตุ, ปญฺจวณฺณกุสุมวสฺสญฺจ วสฺสตู’’ติ ปตฺถนํ ปฏฺฐเปสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติ, นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ชณฺณุกมตฺเตน โอธินา ทิพฺพปุปฺผวสฺสํ วสฺสิฯ อิทานิปิสฺส ชาตทิวเส เจว อิธ จ อาคตสฺส ปุปฺผวสฺสวสฺสนญฺจ ปณฺณาการาภิหาโร จ สตฺตหิ รตเนหิ สกฏปูรณญฺจ ตสฺเสว กมฺมสฺส นิสฺสนฺโทติฯ

จิตฺตคหปติวตฺถุ จุทฺทสมํฯ

15. วนวาสีติสฺสสามเณรวตฺถุ

อญฺญา หิ ลาภูปนิสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต วนวาสิกติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ เทสนา ราชคเห สมุฏฺฐิตาฯ

สาริปุตฺตตฺเถรส กิร ปิตุ วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส สหายโก มหาเสนพฺราหฺมโณ นาม ราชคเห วสติฯ สาริปุตฺตตฺเถโร เอกทิวสํ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺมิํ อนุกมฺปาย ตสฺส เคหทฺวารํ อคมาสิฯ โส ปน ปริกฺขีณวิภโว ทลิทฺโทฯ โส ‘‘มม ปุตฺโต มยฺหํ เคหทฺวารํ ปิณฺฑาย จริตุํ อาคโต ภวิสฺสติ, อหญฺจมฺหิ ทุคฺคโต, มยฺหํ ทุคฺคตภาวํ น ชานาติ มญฺเญ, นตฺถิ เม โกจิ เทยฺยธมฺโม’’ติ เถรสฺส สมฺมุขา ภวิตุํ อสกฺโกนฺโต นิลียิฯ เถโร อปรมฺปิ ทิวสํ อคมาสิ, พฺราหฺมโณ ตเถว นิลียิฯ ‘‘กิญฺจิเทว ลภิตฺวา ทสฺสามี’’ติ จินฺเตนฺโตปิ นาลภิฯ อเถกทิวสํ เอกสฺมิํ พฺราหฺมณวาจเก ถูลสาฏเกน สทฺธิํ ปายสปาติํ ลภิตฺวา อาทาย เคหํ คนฺตฺวาว เถรํ อนุสฺสริ, ‘‘อิมํ ปิณฺฑปาตํ มยา เถรสฺส ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ เถโรปิ ตํ ขณํ ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา ‘‘พฺราหฺมโณ เทยฺยธมฺมํ ลภิตฺวา มม อาคมนํ ปจฺจาสีสติ, มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ สงฺฆาฏิํ ปารุปิตฺวา ปตฺตํ อาทาย ตสฺส เคหทฺวาเร ฐิตเมว อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ

พฺราหฺมโณ เถรํ ทิสฺวาว จิตฺตํ ปสีทิฯ อถ นํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปตฺวา ปายสปาติํ คเหตฺวา เถรสฺส ปตฺเต อากิริ ฯ เถโร อุปฑฺฒํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิฯ อถ นํ พฺราหฺมโณ อาห – ‘‘ภนฺเต, เอกปฏิวีสมตฺโตว อยํ ปายโส, ปรโลกสงฺคหํ เม กโรถ, มา อิธโลกสงฺคหํ, นิรวเสสเมว ทาตุกาโมมฺหี’’ติ สพฺพํ อากิริฯ เถโร ตตฺเถว ปริภุญฺชิฯ อถสฺส ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ตมฺปิ สาฏกํ ทตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห – ‘‘ภนฺเต, อหมฺปิ ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมเมว ปาปุเณยฺย’’นฺติฯ เถโร ‘‘เอวํ โหตุ พฺราหฺมณา’’ติ ตสฺส อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมนฺโต อนุปุพฺเพน จาริกํ จรนฺโต เชตวนํ อคมาสิฯ ‘‘ทุคฺคตกาเล ทินฺนทานํ ปน อติวิย โตเสตี’’ติ พฺราหฺมโณปิ ตํ ทานํ ทตฺวา ปสนฺนจิตฺโต โสมนสฺสชาโต เถเร อธิมตฺตํ สิเนหมกาสิฯ