ตสฺสตฺโถ – วิญฺญู ปณฺฑิตปุริโส มุหุตฺตมปิ เจ อญฺญํ ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ, โส ตสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหนฺโต ปริปุจฺฉนฺโต ขิปฺปเมว ปริยตฺติธมฺมํ วิชานาติฯ ตโต กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา ปฏิปตฺติยํ ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ยถา นาม อนุปหตชิวฺหาปสาโท ปุริโส รสวิชานนตฺถํ ชิวฺหคฺเค ฐเปตฺวา เอว โลณิกาทิเภทํ รสํ วิชานาติ, เอวํ ปณฺฑิโต ขิปฺปเมว โลกุตฺตรธมฺมมฺปิ วิชานาตีติฯ

เทสนาวสาเน พหู ภิกฺขู อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติฯ

ติํสมตฺตปาเวยฺยกภิกฺขุวตฺถุ ฉฏฺฐํฯ

7. สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิวตฺถุ

จรนฺติ พาลา ทุมฺเมธาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิํ อารพฺภ กเถสิฯ สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิวตฺถุ อุทาเน (อุทา. 43) อาคตเมวฯ

ตทา หิ สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิ ปริสปริยนฺเต นิสินฺโน ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา อตฺตนา ปฏิลทฺธคุณํ สตฺถุ อาโรเจตุกาโม ปริสมชฺเฌ โอคาหิตุํ อวิสหนฺโต มหาชนสฺส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อนุคนฺตฺวา นิวตฺตนกาเล วิหารํ อคมาสิฯ ตสฺมิํ ขเณ สกฺโก เทวราชา ‘‘อยํ สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิ อตฺตโน สตฺถุ สาสเน ปฏิลทฺธคุณํ ปากฏํ กาตุกาโม’’ติ ญตฺวา ‘‘วีมํสิสฺสามิ น’’นฺติ คนฺตฺวา อากาเส ฐิโตว เอตทโวจ – ‘‘สุปฺปพุทฺธ, ตฺวํ มนุสฺสทลิทฺโท มนุสฺสวราโก, อหํ เต อปริยนฺตํ ธนํ ทสฺสามิ, ‘พุทฺโธ น พุทฺโธ, ธมฺโม น ธมฺโม, สงฺโฆ น สงฺโฆ, อลํ เม พุทฺเธน, อลํ เม ธมฺเมน, อลํ เม สงฺเฆนา’ติ วเทหี’’ติฯ อถ นํ โส อาห – ‘‘โกสิ ตฺว’’นฺติ? ‘‘อหํ สกฺโก’’ติฯ อนฺธพาล, อหิริก ตฺวํ มยา สทฺธิํ กเถตุํ น ยุตฺตรูโป, ตฺวํ มํ ‘‘ทุคฺคโต ทลิทฺโท กปโณ’’ติ วเทสิ, เนวาหํ ทุคฺคโต, น ทลิทฺโท, สุขปฺปตฺโต อหมสฺมิ มหทฺธโน –

‘‘สทฺธาธนํ สีลธนํ, หิรี โอตฺตปฺปิยํ ธนํ;

สุตธนญฺจ จาโค จ, ปญฺญา เว สตฺตมํ ธนํฯ

‘‘ยสฺส เอเต ธนา อตฺถิ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;

‘อทลิทฺโท’ติ ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิต’’นฺติฯ (อ. นิ. 7.5-6) –

อิมานิ เม สตฺตวิธอริยธนานิ สนฺติ, เยสญฺหิ อิมานิ สตฺต ธนานิ สนฺติ, น เต พุทฺเธหิ วา ปจฺเจกพุทฺเธหิ วา ‘‘ทลิทฺทา’’ติ วุจฺจนฺตีติฯ สกฺโก ตสฺส กถํ สุตฺวา ตํ อนฺตรามคฺเค โอหาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สพฺพํ ตํ วจนปฏิวจนํ อาโรเจสิฯ อถ นํ ภควา อาห – ‘‘น โข, สกฺก, สกฺกา ตาทิสานํ สเตนปิ สหสฺเสนปิ สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิํ ‘พุทฺโธ น พุทฺโธ’ติ วา, ‘ธมฺโม น ธมฺโม’ติ วา, ‘สงฺโฆ น สงฺโฆ’ติ วา กถาเปตุ’’นฺติฯ สุปฺปพุทฺโธปิ โข กุฏฺฐิ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารา กตปฏิสนฺถาโร สมฺโมทมาโน อตฺตนา ปฏิลทฺธคุณํ อาโรเจตฺวา วุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ อถ นํ อจิรปกฺกนฺตํ คาวี ตรุณวจฺฉา ชีวิตา โวโรเปสิฯ

สา กิร เอกา ยกฺขินี ปุกฺกุสาติกุลปุตฺตํ, พาหิยํ ทารุจีริยํ, ตมฺพทาฐิกโจรฆาตกํ, สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐินฺติ อิเมสํ จตุนฺนํ ชนานํ อเนกสเต อตฺตภาเว คาวี หุตฺวา ชีวิตา โวโรเปสิฯ เต กิร อตีเต จตฺตาโร เสฏฺฐิปุตฺตา หุตฺวา เอกํ นครโสภินิํ คณิกํ อุยฺยานํ เนตฺวา ทิวสํ สมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา สายนฺหสมเย เอวํ สมฺมนฺตยิํสุ – ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน อญฺโญ นตฺถิ, อิมิสฺสา อมฺเหหิ ทินฺนํ กหาปณสหสฺสญฺจ สพฺพญฺจ ปสาธนภณฺฑํ คเหตฺวา อิมํ มาเรตฺวา คจฺฉามา’’ติฯ สา เตสํ กถํ สุตฺวา ‘‘อิเม นิลฺลชฺชา, มยา สทฺธิํ อภิรมิตฺวา อิทานิ มํ มาเรตุกามา, ชานิสฺสามิ เนสํ กตฺตพฺพยุตฺตก’’นฺติ เตหิ มาริยมานา ‘‘อหํ ยกฺขินี หุตฺวา ยถา มํ เอเต มาเรนฺติ, เอวเมว เต มาเรตุํ สมตฺถา ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ อกาสิฯ ตสฺส นิสฺสนฺเทน อิเม มาเรสิฯ สมฺพหุลา ภิกฺขู ตสฺส กาลกิริยํ ภควโต อาโรเจตฺวา ‘‘ตสฺส กา คติ, เกน จ การเณน กุฏฺฐิภาวํ ปตฺโต’’ติ ปุจฺฉิํสุฯ

สตฺถา โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ตสฺส ตาวติํสภวเน อุปฺปนฺนภาวญฺจ ตครสิขิปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา นิฏฺฐุภิตฺวา อปสพฺยํ กตฺวา ทีฆรตฺตํ นิรเย ปจฺจิตฺวา วิปากาวเสเสน อิทานิ กุฏฺฐิภาวปฺปตฺติญฺจ พฺยากริตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, อิเม สตฺตา อตฺตนาว อตฺตโน กฏุกวิปากกมฺมํ กโรนฺตา วิจรนฺตี’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา อุตฺตริ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[66]

‘‘จรนฺติ พาลา ทุมฺเมธา, อมิตฺเตเนว อตฺตนา;

กโรนฺตา ปาปกํ กมฺมํ, ยํ โหติ กฏุกปฺผล’’นฺติฯ

ตตฺถ จรนฺตีติ จตูหิ อิริยาปเถหิ อกุสลเมว กโรนฺตา วิจรนฺติฯ พาลาติ อิธโลกตฺถญฺจ ปรโลกตฺถญฺจ อชานนฺตา อิธ พาลา นามฯ ทุมฺเมธาติ ทุปฺปญฺญาฯ อมิตฺเตเนว อตฺตนาติ อตฺตนา อมิตฺตภูเตน วิย เวรินา หุตฺวาฯ กฏุกปฺผลนฺติ ติขิณผลํ ทุกฺขผลนฺติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. กสฺสกวตฺถุ

น ตํ กมฺมํ กตํ สาธูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ กสฺสกํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร สาวตฺถิโต อวิทูเร เอกํ เขตฺตํ กสติฯ โจรา อุทกนิทฺธมเนน นครํ ปวิสิตฺวา เอกสฺมิํ อฑฺฒกุเล อุมงฺคํ ภินฺทิตฺวา พหุํ หิรญฺญสุวณฺณํ คเหตฺวา อุทกนิทฺธมเนเนว นิกฺขมิํสุฯ เอโก โจโร เต วญฺเจตฺวา เอกํ สหสฺสตฺถวิกํ โอวฏฺฏิกาย กตฺวา ตํ เขตฺตํ คนฺตฺวา เตหิ สทฺธิํ ภณฺฑํ ภาเชตฺวา อาทาย คจฺฉนฺโต โอวฏฺฏิกโต ปตมานํ สหสฺสตฺถวิกํ น สลฺลกฺเขสิฯ ตํ ทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ กสฺสกํ อตฺตโน ญาณชาลสฺส อนฺโตปวิฏฺฐํ ทิสฺวา ‘‘กิํ นุ โข ภวิสฺสตี’’ติ อุปธารยมาโน อิทํ อทฺทส – ‘‘อยํ กสฺสโก ปาโตว กสิตุํ คมิสฺสติ, ภณฺฑสามิกา โจรานํ อนุปทํ คนฺตฺวา โอวฏฺฏิกโต ปตมานํ สหสฺสตฺถวิกํ ทิสฺวา เอตํ คณฺหิสฺสนฺติ, มํ ฐเปตฺวา ตสฺส อญฺโญ สกฺขี นาม น ภวิสฺสติ, โสตาปตฺติมคฺคสฺส อุปนิสฺสโยปิสฺส อตฺถิ, ตตฺถ มยา คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ โสปิ กสฺสโก ปาโตว กสิตุํ คโตฯ สตฺถา อานนฺทตฺเถเรน ปจฺฉาสมเณน ตตฺถ อคมาสิฯ