เตน โสติ เตน การเณน โส ปุคฺคโล ปณฺฑิโต วาปิ โหติ ปณฺฑิตสทิโส วาฯ โส หิ ‘‘พาโล อห’’นฺติ ชานมาโน อญฺญํ ปณฺฑิตํ อุปสงฺกมนฺโต ปยิรุปาสนฺโต เตน ปณฺฑิตภาวตฺถาย โอวทิยมาโน อนุสาสิยมาโน ตํ โอวาทํ คณฺหิตฺวา ปณฺฑิโต วา โหติ ปณฺฑิตตโร วาฯ ส เว พาโลติ โย จ พาโล สมาโน ‘‘โก อญฺโญ มยา สทิโส พหุสฺสุโต วา ธมฺมกถิโก วา วินยธโร วา ธุตงฺคธโร วา อตฺถี’’ติ เอวํ ปณฺฑิตมานี โหติฯ โส อญฺญํ ปณฺฑิตํ อนุปสงฺกมนฺโต อปยิรุปาสนฺโต เนว ปริยตฺติํ อุคฺคณฺหาติ, น ปฏิปตฺติํ ปูเรติ, เอกนฺตพาลภาวเมว ปาปุณาติฯ โส คณฺฐิเภทกโจโร วิยฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ส เว ‘พาโล’ติ วุจฺจตี’’ติฯ
เทสนาปริโยสาเน อิตรสฺส ญาตเกหิ สทฺธิํ มหาชโน โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณีติฯ
คณฺฐิเภทกโจรวตฺถุ จตุตฺถํฯ
5. อุทายิตฺเถรวตฺถุ
ยาวชีวมฺปิ เจ พาโลติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อุทายิตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ
โส กิร มหาเถเรสุ ปฏิกฺกนฺเตสุ ธมฺมสภํ คนฺตฺวา ธมฺมาสเน นิสีทิฯ อถ นํ เอกทิวสํ อาคนฺตุกา ภิกฺขู ทิสฺวา ‘‘อยํ พหุสฺสุโต มหาเถโร ภวิสฺสตี’’ติ มญฺญมานา ขนฺธาทิปฏิสํยุตฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา กิญฺจิ อชานมานํ ‘‘โก เอโส, พุทฺเธหิ สทฺธิํ เอกวิหาเร วสมาโน ขนฺธธาตุอายตนมตฺตมฺปิ น ชานาตี’’ติ ครหิตฺวา ตํ ปวตฺติํ ตถาคตสฺส อาโรเจสุํฯ สตฺถา เตสํ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –
[64]
‘‘ยาวชีวมฺปิ เจ พาโล, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;
น โส ธมฺมํ วิชานาติ, ทพฺพี สูปรสํ ยถา’’ติฯ
ตสฺสตฺโถ – พาโล นาเมส ยาวชีวมฺปิ ปณฺฑิตํ อุปสงฺกมนฺโต ปยิรุปาสนฺโต ‘‘อิทํ พุทฺธวจนํ, เอตฺตกํ พุทฺธวจน’’นฺติ เอวํ ปริยตฺติธมฺมํ วา ‘‘อยํ จาโร, อยํ วิหาโร, อยํ อาจาโร, อยํ โคจโร, อิทํ สาวชฺชํ, อิทํ อนวชฺชํ, อิทํ เสวิตพฺพํ, อิทํ น เสวิตพฺพํ, อิทํ ปฏิวิชฺฌิตพฺพํ, อิทํ สจฺฉิกาตพฺพ’’นฺติ เอวํ ปฏิปตฺติปฏิเวธธมฺมํ วา น ชานาติฯ ยถา กิํ? ทพฺพี สูปรสํ ยถาติฯ ยถา หิ ทพฺพี ยาว ปริกฺขยา นานปฺปการาย สูปวิกติยา สมฺปริวตฺตมานาปิ ‘‘อิทํ โลณิกํ, อิทํ อโลณิกํ, อิทํ ติตฺตกํ, อิทํ ขาริกํ, อิทํ กฏุกํ, อิทํ อมฺพิลํ, อิทํ อนมฺพิลํ, อิทํ กสาว’’นฺติ สูปรสํ น ชานาติ, เอวเมว พาโล ยาวชีวมฺปิ ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสมาโน วุตฺตปฺปการํ ธมฺมํ น ชานาตีติฯ
เทสนาวสาเน อาคนฺตุกา ภิกฺขู อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจิํสูติฯ
อุทายิตฺเถรวตฺถุ ปญฺจมํฯ
6. ติํสมตฺตปาเวยฺยกภิกฺขุวตฺถุ
มุหุตฺตมปิ เจ วิญฺญูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ติํสมตฺเต ปาเวยฺยเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ
เตสญฺหิ ภควา อิตฺถิํ ปริเยสนฺตานํ กปฺปาสิกวนสณฺเฑ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสสิฯ ตทา เต สพฺเพว เอหิภิกฺขุภาวํ ปตฺวา อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา หุตฺวา เตรส ธุตงฺคานิ สมาทาย วตฺตมานา ปุนปิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อนมตคฺคธมฺมเทสนํ สุตฺวา ตสฺมิํเยว อาสเน อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ ภิกฺขู ‘‘อโห วติเมหิ ภิกฺขูหิ ขิปฺปเมว ธมฺโม วิญฺญาโต’’ติ ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํฯ สตฺถา ตํ สุตฺวา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว, ปุพฺเพปิ อิเม ติํสมตฺตา สหายกา ธุตฺตา หุตฺวา ตุณฺฑิลชาตเก (ชา. 1.6.88 อาทโย) มหาตุณฺฑิลสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวาปิ ขิปฺปเมว ธมฺมํ วิญฺญาย ปญฺจ สีลานิ สมาทิยิํสุ, เต เตเนว อุปนิสฺสเยน เอตรหิ นิสินฺนาสเนเยว อรหตฺตํ ปตฺตา’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –
[65]
‘‘มุหุตฺตมปิ เจ วิญฺญู, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;
ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ, ชิวฺหา สูปรสํ ยถา’’ติฯ
