3. อานนฺทเสฏฺฐิวตฺถุ

ปุตฺตา มตฺถีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต อานนฺทเสฏฺฐิํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิยํ กิร อานนฺทเสฏฺฐิ นาม จตฺตาลีสโกฏิวิภโว มหามจฺฉรี อโหสิฯ โส อนฺวฑฺฒมาสํ ญาตเก สนฺนิปาเตตฺวา ปุตฺตํ มูลสิริํ นาม ตีสุ เวลาสุ เอวํ โอวทติ – ‘‘อิทํ จตฺตาลีสโกฏิธนํ ‘พหู’’’ติ มา สญฺญํ กริ, วิชฺชมานํ ธนํ น ทาตพฺพํ, นวํ ธนํ อุปฺปาเทตพฺพํฯ เอเกกมฺปิ หิ กหาปณํ วยํ กโรนฺตสฺส ปน ขียเตวฯ ตสฺมา –

‘‘อญฺชนานํ ขยํ ทิสฺวา, อุปจิกานญฺจ อาจยํ;

มธูนญฺจ สมาหารํ, ปณฺฑิโต ฆรมาวเส’’ติฯ

โส อปเรน สมเยน อตฺตโน ปญฺจ มหานิธิโย ปุตฺตสฺส อนาจิกฺขิตฺวา ธนนิสฺสิโต มจฺเฉรมลมลิโน กาลํ กตฺวา ตสฺเสว นครสฺส เอกสฺมิํ ทฺวารคามเก จณฺฑาลานํ กุลสหสฺสํ ปฏิวสติฯ ตตฺเถกิสฺสา จณฺฑาลิยา กุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ ราชา ตสฺส กาลกิริยํ สุตฺวา ปุตฺตมสฺส มูลสิริํ ปกฺโกสาเปตฺวา เสฏฺฐิฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ตมฺปิ จณฺฑาลกุลสหสฺสํ เอกโตว ภติยา กมฺมํ กตฺวา ชีวมานํ ตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย เนว ภติํ ลภติ, น ยาปนมตฺตโต ปรํ ภตฺตปิณฺฑมฺปิฯ เต ‘‘มยํ เอตรหิ กมฺมํ กโรนฺตาปิ ปิณฺฑภตฺตมฺปิ น ลภาม, อมฺหากํ อนฺตเร กาฬกณฺณิยา ภวิตพฺพ’’นฺติ ทฺเว โกฏฺฐาสา หุตฺวา ยาว ตสฺส มาตาปิตโร วิสุํ โหนฺติ, ตาว วิภชิตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ กุเล กาฬกณฺณี อุปฺปนฺนา’’ติ ตสฺส มาตรํ นีหริํสุฯ

สาปิ ยาวสฺสา โส กุจฺฉิคโต, ตาว ยาปนมตฺตมฺปิ กิจฺเฉน ลภิตฺวา ปุตฺตํ วิชายิฯ ตสฺส หตฺถา จ ปาทา จ อกฺขีนิ จ กณฺณา จ นาสา จ มุขญฺจ ยถาฐาเน น อเหสุํฯ โส เอวรูเปน องฺคเวกลฺเลน สมนฺนาคโต ปํสุปิสาจโก วิย อติวิรูโป อโหสิฯ เอวํ สนฺเตปิ ตํ มาตา น ปริจฺจชิฯ กุจฺฉิยํ วสิตปุตฺตสฺมิญฺหิ สิเนโห พลวา โหติฯ สา ตํ กิจฺเฉน โปสยมานา ตํ อาทาย คตทิวเส กิญฺจิ อลภิตฺวา เคเห กตฺวา สยเมว คตทิวเส ภติํ ลภติฯ

อถ นํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ชีวิตุํ สมตฺถกาเล สา กปาลกํ หตฺเถ ฐเปตฺวา, ‘‘ตาต , มยํ ตํ นิสฺสาย มหาทุกฺขํ ปตฺตา, อิทานิ น สกฺโกมิ ตํ โปเสตุํ, อิมสฺมิํ นคเร กปณทฺธิกาทีนํ ปฏิยตฺตภตฺตานิ อตฺถิ, ตตฺถ ภิกฺขาย จริตฺวา ชีวาหี’’ติ ตํ วิสฺสชฺเชสิฯ โส ฆรปฏิปาฏิยา จรนฺโต อานนฺทเสฏฺฐิกาเล นิวุตฺตฏฺฐานํ คนฺตฺวา ชาติสฺสโร หุตฺวา อตฺตโน เคหํ ปาวิสิฯ ตีสุ ปน ทฺวารโกฏฺฐเกสุ น โกจิ สลฺลกฺเขสิฯ จตุตฺเถ ทฺวารโกฏฺฐเก มูลสิริเสฏฺฐิโน ปุตฺตกา ทิสฺวา อุพฺพิคฺคหทยา ปโรทิํสุฯ อถ นํ เสฏฺฐิปุริสา ‘‘นิกฺขม กาฬกณฺณี’’ติ โปเถตฺวา นีหริตฺวา สงฺการฏฺฐาเน ขิปิํสุฯ สตฺถา อานนฺทตฺเถเรน ปจฺฉาสมเณน ปิณฺฑาย จรนฺโต ตํ ฐานํ ปตฺโต เถรํ โอโลเกตฺวา เตน ปุฏฺโฐ ตํ ปวตฺติํ อาจิกฺขิฯ เถโร มูลสิริํ ปกฺโกสาเปสิฯ อถ มหาชนกาโย สนฺนิปติฯ สตฺถา มูลสิริํ อามนฺเตตฺวา ‘‘ชานาสิ เอต’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘น ชานามี’’ติ วุตฺเต, ‘‘ปิตา เต อานนฺทเสฏฺฐี’’ติ วตฺวา อสทฺทหนฺตํ ‘‘อานนฺทเสฏฺฐิ ปุตฺตสฺส เต ปญฺจ มหานิธิโย อาจิกฺขาหี’’ติ อาจิกฺขาเปตฺวา สทฺทหาเปสิฯ โส สตฺถารํ สรณํ อคมาสิฯ ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[62]

‘‘ปุตฺตา มตฺถิ ธนมฺมตฺถิ, อิติ พาโล วิหญฺญติ;

อตฺตา หิ อตฺตโน นตฺถิ, กุโต ปุตฺตา กุโต ธน’’นฺติฯ

ตสฺสตฺโถ – ปุตฺตา เม อตฺถิ, ธนํ เม อตฺถิ, อิติ พาโล ปุตฺตตณฺหาย เจว ธนตณฺหาย จ หญฺญติ วิหญฺญติ ทุกฺขยติ, ‘‘ปุตฺตา เม นสฺสิํสู’’ติ วิหญฺญติ, ‘‘นสฺสนฺตี’’ติ วิหญฺญติ, ‘‘นสฺสิสฺสนฺตี’’ติ วิหญฺญติฯ ธเนปิ เอเสว นโยฯ อิติ ฉหากาเรหิ วิหญฺญติฯ ‘‘ปุตฺเต โปเสสฺสามี’’ติ รตฺติญฺจ ทิวา จ ถลชลปถาทีสุ นานปฺปการโต วายมนฺโตปิ วิหญฺญติ, ‘‘ธนํ อุปฺปาเทสฺสามี’’ติ กสิวาณิชฺชาทีนิ กโรนฺโตปิ วิหญฺญเตวฯ

เอวํ วิหญฺญสฺส จ อตฺตา หิ อตฺตโน นตฺถิ เตน วิฆาเตน ทุกฺขิตํ อตฺตานํ สุขิตํ กาตุํ อสกฺโกนฺตสฺส ปวตฺติยมฺปิสฺส อตฺตา หิ อตฺตโน นตฺถิ, มรณมญฺเจ นิปนฺนสฺส มารณนฺติกาหิ เวทนาหิ อคฺคิชาลาหิ วิย ปริฑยฺหมานสฺส ฉิชฺชมาเนสุ สนฺธิพนฺธเนสุ, ภิชฺชมาเนสุ อฏฺฐิสงฺฆาเฏสุ นิมีเลตฺวา ปรโลกํ อุมฺมีเลตฺวา อิธโลกํ ปสฺสนฺตสฺสาปิ ทิวเส ทิวเส ทฺวิกฺขตฺตุํ นฺหาเปตฺวา ติกฺขตฺตุํ โภเชตฺวา คนฺธมาลาทีหิ อลงฺกริตฺวา ยาวชีวํ โปสิโตปิ สหายภาเวน ทุกฺขปริตฺตาณํ กาตุํ อสมตฺถตาย อตฺตา หิ อตฺตโน นตฺถิฯ กุโต ปุตฺตา กุโต ธนํ ปุตฺตา วา ธนํ วา ตสฺมิํ สมเย กิเมว กริสฺสนฺติ, อานนฺทเสฏฺฐิโนปิ กสฺสจิ กิญฺจิ อทตฺวา ปุตฺตสฺสตฺถาย ธนํ สณฺฐเปตฺวา ปุพฺเพ วา มรณมญฺเจ นิปนฺนสฺส, อิทานิ วา อิมํ ทุกฺขํ ปตฺตสฺส กุโต ปุตฺตา กุโต ธนํฯ ปุตฺตา วา ธนํ วา ตสฺมิํ สมเย กิํ ทุกฺขํ หริํสุ, กิํ วา สุขํ อุปฺปาทยิํสูติฯ

เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิฯ เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

อานนฺทเสฏฺฐิวตฺถุ ตติยํฯ

4. คณฺฐิเภทกโจรวตฺถุ

โย พาโลติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต คณฺฐิเภทกโจเร อารพฺภ กเถสิฯ

เต กิร ทฺเว สหายกา ธมฺมสฺสวนตฺถาย คจฺฉนฺเตน มหาชเนน สทฺธิํ เชตวนํ คนฺตฺวา เอโก ธมฺมกถํ อสฺโสสิ, เอโก อตฺตโน คยฺหูปคํ โอโลเกสิฯ เตสุ เอโก ธมฺมํ สุณมาโน โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ, อิตโร เอกสฺส ทุสฺสนฺเต พทฺธํ ปญฺจมาสกมตฺตํ ลภิฯ ตสฺส ตํ เคเห ปากภตฺตํ ชาตํ, อิตรสฺส เคเห น ปจฺจติฯ อถ นํ สหายกโจโร อตฺตโน ภริยาย สทฺธิํ อุปฺปณฺฑยมาโน ‘‘ตฺวํ อติปณฺฑิตตาย อตฺตโน เคเห ปากภตฺตมูลมฺปิ น นิปฺผาเทสี’’ติ อาหฯ อิตโร ปน ‘‘พาลภาเวเนว วตายํ อตฺตโน ปณฺฑิตภาวํ มญฺญตี’’ติ ตํ ปวตฺติํ สตฺถุ อาโรเจตุํ ญาตีหิ สทฺธิํ เชตวนํ คนฺตฺวา อาโรเจสิฯ สตฺถา ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[63]

‘‘โย พาโล มญฺญติ พาลฺยํ, ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส;

พาโล จ ปณฺฑิตมานี, ส เว ‘พาโล’ติ วุจฺจตี’’ติฯ

ตตฺถ โย พาโลติ โย อนฺธพาโล อปณฺฑิโต สมาโน ‘‘พาโล อห’’นฺติ อตฺตโน พาลฺยํ พาลภาวํ มญฺญติ ชานาติฯ