สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ‘‘ตทา, ภิกฺขเว, ราชา อานนฺโท อโหสิ, เทวิโล ติสฺโส, นารโท อหเมวาติ เอวํ ตทาเปส ทุพฺพโจเยวา’’ติ วตฺวา ติสฺสตฺเถรํ อามนฺเตตฺวา, ‘‘ติสฺส, ภิกฺขุโน นาม ‘อสุเกนาหํ อกฺกุฏฺโฐ, อสุเกน ปหโฏ, อสุเกน ชิโต, อสุโก โข เม ภณฺฑํ อหาสี’ติ จินฺเตนฺตสฺส เวรํ นาม น วูปสมฺมติ, เอวํ ปน อนุปนยฺหนฺตสฺเสว อุปสมฺมตี’’ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

[3]

‘‘อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติฯ

[4]

‘‘อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ นุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมตี’’ติฯ

ตตฺถ อกฺโกจฺฉีติ อกฺโกสิฯ อวธีติ ปหริฯ อชินีติ กูฏสกฺขิโอตารเณน วา วาทปฏิวาเทน วา กรณุตฺตริยกรเณน วา อเชสิฯ อหาสิ เมติ มม สนฺตกํ ปตฺตาทีสุ กิญฺจิเทว อวหริฯ เย จ ตนฺติ เย เกจิ เทวตา วา มนุสฺสา วา คหฏฺฐา วา ปพฺพชิตา วา ตํ ‘‘อกฺโกจฺฉิ ม’’นฺติอาทิวตฺถุกํ โกธํ สกฏธุรํ วิย นทฺธินา ปูติมจฺฉาทีนิ วิย จ กุสาทีหิ ปุนปฺปุนํ เวเฐตฺวา อุปนยฺหนฺติ, เตสํ สกิํ อุปฺปนฺนํ เวรํ น สมฺมตีติ วูปสมฺมติฯ เย จ ตํ นุปนยฺหนฺตีติ อสติยา อมนสิการวเสน วา กมฺมปจฺจเวกฺขณาทิวเสน วา เย ตํ อกฺโกสาทิวตฺถุกํ โกธํ ตยาปิ โกจิ นิทฺโทโส ปุริมภเว อกฺกุฏฺโฐ ภวิสฺสติ, ปหโฏ ภวิสฺสติ, กูฏสกฺขิํ โอตาเรตฺวา ชิโต ภวิสฺสติ, กสฺสจิ เต ปสยฺห กิญฺจิ อจฺฉินฺนํ ภวิสฺสติ, ตสฺมา นิทฺโทโส หุตฺวาปิ อกฺโกสาทีนิ ปาปุณาสีติ เอวํ น อุปนยฺหนฺติฯ เตสุ ปมาเทน อุปฺปนฺนมฺปิ เวรํ อิมินา อนุปนยฺหเนน นิรินฺธโน วิย ชาตเวโท วูปสมฺมตีติฯ

เทสนาปริโยสาเน สตสหสฺสภิกฺขู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสุฯ ธมฺมเทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสิฯ ทุพฺพโจปิ สุพฺพโจเยว ชาโตติฯ

ติสฺสตฺเถรวตฺถุ ตติยํฯ

4. กาฬยกฺขินีวตฺถุ

น หิ เวเรนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ วญฺฌิตฺถิํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอโก กิร กุฏุมฺพิกปุตฺโต ปิตริ กาลกเต เขตฺเต จ ฆเร จ สพฺพกมฺมานิ อตฺตนาว กโรนฺโต มาตรํ ปฏิชคฺคิฯ อถสฺส มาตา ‘‘กุมาริกํ เต, ตาต, อาเนสฺสามี’’ติ อาหฯ ‘‘อมฺม , มา เอวํ วเทถ, อหํ ยาวชีวํ ตุมฺเห ปฏิชคฺคิสฺสามี’’ติฯ ‘‘ตาต, เขตฺเต จ ฆเร จ กิจฺจํ ตฺวเมว กโรสิ, เตน มยฺหํ จิตฺตสุขํ นาม น โหติ, อาเนสฺสามี’’ติฯ โส ปุนปฺปุนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ตุณฺหี อโหสิฯ สา เอกํ กุลํ คนฺตุกามา เคหา นิกฺขมิฯ อถ นํ ปุตฺโต ‘‘กตรํ กุลํ คจฺฉถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อสุกกุลํ นามา’’ติ วุตฺเต ตตฺถ คมนํ ปฏิเสเธตฺวา อตฺตโน อภิรุจิตํ กุลํ อาจิกฺขิฯ สา ตตฺถ คนฺตฺวา กุมาริกํ วาเรตฺวา ทิวสํ ววตฺถเปตฺวา ตํ อาเนตฺวา ตสฺส ฆเร อกาสิฯ สา วญฺฌา อโหสิฯ อถ นํ มาตา, ปุตฺต, ตฺวํ อตฺตโน รุจิยา กุมาริกํ อาณาเปสิ, สา อิทานิ วญฺฌา ชาตา, อปุตฺตกญฺจ นาม กุลํ วินสฺสติ , ปเวณี น ฆฏียติ, เตน อญฺญํ เต กุมาริกํ อาเนมีติฯ เตน ‘‘อลํ, อมฺมา’’ติ วุจฺจมานาปิ ปุนปฺปุนํ กเถสิฯ วญฺฌิตฺถี ตํ กถํ สุตฺวา ‘‘ปุตฺตา นาม มาตาปิตูนํ วจนํ อติกฺกมิตุํ น สกฺโกนฺติ, อิทานิ อญฺญํ วิชายินิํ อิตฺถิํ อาเนตฺวา มํ ทาสิโภเคน ภุญฺชิสฺสติฯ ยํนูนาหํ สยเมว เอกํ กุมาริกํ อาเนยฺย’’นฺติ จินฺเตตฺวา เอกํ กุลํ คนฺตฺวา ตสฺสตฺถาย กุมาริกํ วาเรตฺวา ‘‘กิํ นาเมตํ, อมฺม, วเทสี’’ติ เตหิ ปฏิกฺขิตฺตา ‘‘อหํ วญฺฌา, อปุตฺตกํ นาม กุลํ วินสฺสติ, ตุมฺหากํ ปน ธีตา ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา ลภิตฺวา กุฏุมฺพิกสฺส สามินี ภวิสฺสติ, มยฺหํ สามิกสฺส นํ เทถา’’ติ ยาจิตฺวา สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา อาเนตฺวา สามิกสฺส ฆเร อกาสิฯ

อถสฺสา เอตทโหสิ – ‘‘สจายํ ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา ลภิสฺสติ, อยเมว กุฏุมฺพสฺส สามินี ภวิสฺสติฯ ยถา ทารกํ น ลภติ, ตเถว นํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ อถ นํ สา อาห – ‘‘อมฺม, ยทา เต กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐาติ, อถ เม อาโรเจยฺยาสี’’ติฯ สา ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา คพฺเภ ปติฏฺฐิเต ตสฺสา อาโรเจสิฯ อิตริสฺสา ปน สา สยเมว นิจฺจํ ยาคุภตฺตํ เทติ, อถสฺสา อาหาเรเนว สทฺธิํ คพฺภปาตนเภสชฺชมทาสิ, คพฺโภ ปติฯ

ทุติยมฺปิ คพฺเภ ปติฏฺฐิเต อาโรเจสิ , อิตรา ทุติยมฺปิ ตเถว ปาเตสิฯ อถ นํ ปฏิวิสฺสกิตฺถิโย ปุจฺฉิํสุ – ‘‘กจฺจิ เต สปตฺติ อนฺตรายํ กโรตี’’ติ? สา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ‘‘อนฺธพาเล, กสฺมา เอวมกาสิ, อยํ ตว อิสฺสริยภเยน คพฺภสฺส ปาตนเภสชฺชํ โยเชตฺวา เทติ, เตน เต คพฺโภ ปตติ, มา ปุน เอวมกตฺถา’’ติ วุตฺตา ตติยวาเร น กเถสิฯ อถ สา อิตริสฺสา อุทรํ ทิสฺวา ‘‘กสฺมา มยฺหํ คพฺภสฺส ปติฏฺฐิตภาวํ น กเถสี’’ติ วตฺวา ‘‘ตฺวํ มํ อาเนตฺวา วญฺเจตฺวา ทฺเว วาเร คพฺภํ ปาเตสิ, กิมตฺถํ ตุยฺหํ กเถมี’’ติ วุตฺเต ‘‘นฏฺฐา ทานิมฺหี’’ติ จินฺเตตฺวา ตสฺสา ปมาทํ โอโลเกนฺตี ปริณเต คพฺเภ โอกาสํ ลภิตฺวา เภสชฺชํ โยเชตฺวา อทาสิฯ คพฺโภ ปริณตตฺตา ปติตุํ อสกฺโกนฺโต ติริยํ นิปติ, ขรา เวทนา อุปฺปชฺชิ, ชีวิตสํสยํ ปาปุณิฯ สา ‘‘นาสิตมฺหิ ตยา, ตฺวเมว มํ อาเนตฺวา ตฺวเมว ตโยปิ วาเร ทารเก นาเสสิ, อิทานิ อหมฺปิ นสฺสามิ, อิโต ทานิ จุตา ยกฺขินี หุตฺวา ตว ทารเก ขาทิตุํ สมตฺถา หุตฺวา นิพฺพตฺเตยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ ปฏฺฐเปตฺวา กาลํ กตฺวา ตสฺมิํเยว เคเห มชฺชารี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อิตรมฺปิ สามิโก คเหตฺวา ‘‘ตยา เม กุลูปจฺเฉโท กโต’’ติ กปฺปรชณฺณุกาทีหิ สุโปถิตํ โปเถสิฯ สา เตเนวาพาเธน กาลํ กตฺวา ตตฺเถว กุกฺกุฏี หุตฺวา นิพฺพตฺตาฯ

กุกฺกุฏี น จิรสฺเสว อณฺฑานิ วิชายิ, มชฺชารี อาคนฺตฺวา ตานิ อณฺฑานิ ขาทิฯ ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ ขาทิเยวฯ กุกฺกุฏี จินฺเตสิ – ‘‘ตโย วาเร มม อณฺฑานิ ขาทิตฺวา อิทานิ มมฺปิ ขาทิตุกามาสี’’ติฯ ‘‘อิโต จุตา สปุตฺตกํ ตํ ขาทิตุํ ลเภยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ กตฺวา ตโต จุตา อรญฺเญ ทีปินี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อิตรา มิคี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา วิชาตกาเล ทีปินี อาคนฺตฺวา ตโย วาเร ปุตฺตเก ขาทิฯ มิคี มรณกาเล ‘‘อยํ เม ติกฺขตฺตุํ ปุตฺตเก ขาทิตฺวา อิทานิ มมฺปิ ขาทิสฺสติ, อิโต ทานิ จุตา เอตํ สปุตฺตกํ ขาทิตุํ ลเภยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ กตฺวา อิโต จุตา ยกฺขินี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ทีปินีปิ ตเถว ตโต จุตา สาวตฺถิยํ กุลธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สา วุทฺธิปฺปตฺตา ทฺวารคามเก ปติกุลํ อคมาสิ, อปรภาเค จ ปุตฺตํ วิชายิฯ

ยกฺขินีปิ ตสฺสา ปิยสหายิกาวณฺเณน อาคนฺตฺวา ‘‘กุหิํ เม สหายิกา’’ติ ‘‘อนฺโตคพฺเภ วิชาตา’’ติ วุตฺเต ‘‘ปุตฺตํ นุ โข วิชาตา, อุทาหุ ธีตรนฺติ ปสฺสิสฺสามิ น’’นฺติ คพฺภํ ปวิสิตฺวา ปสฺสนฺตี วิย ทารกํ คเหตฺวา ขาทิตฺวา คตาฯ ปุน ทุติยวาเรปิ ตเถว ขาทิฯ ตติยวาเร อิตรา ครุภารา หุตฺวา สามิกํ อามนฺเตตฺวา, ‘‘สามิ, อิมสฺมิํ ฐาเน เอกา ยกฺขินี มม ทฺเว ปุตฺเต ขาทิตฺวา คตา, อิทานิ มม กุลเคหํ คนฺตฺวา วิชายิสฺสามี’’ติ กุลเคหํ คนฺตฺวา วิชายิฯ

ตทา สา ยกฺขินี อุทกวารํ คตา โหติฯ เวสฺสวณสฺส หิ ยกฺขินิโย วาเรน อโนตตฺตทหโต สีสปรมฺปราย อุทกมาหรนฺติฯ ตา จตุมาสจฺจเยนปิ ปญฺจมาสจฺจเยนปิ มุจฺจนฺติฯ อปรา ยกฺขินิโย กิลนฺตกายา ชีวิตกฺขยมฺปิ ปาปุณนฺติฯ สา ปน อุทกวารโต มุตฺตมตฺตาว เวเคน ตํ ฆรํ คนฺตฺวา ‘‘กุหิํ เม สหายิกา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘กุหิํ นํ ปสฺสิสฺสสิ, ตสฺสา อิมสฺมิํ ฐาเน ชาตชาตทารเก ยกฺขินี อาคนฺตฺวา ขาทติ, ตสฺมา กุลเคหํ คตา’’ติฯ สา ‘‘ยตฺถ วา ตตฺถ วา คจฺฉตุ, น เม มุจฺจิสฺสตี’’ติ เวรเวคสมุสฺสาหิตมานสา นคราภิมุขี ปกฺขนฺทิฯ อิตราปิ นามคฺคหณทิวเส นํ ทารกํ นฺหาเปตฺวา นามํ กตฺวา, ‘‘สามิ, อิทานิ สกฆรํ คจฺฉามา’’ติ ปุตฺตมาทาย สามิเกน สทฺธิํ วิหารมชฺเฌ คตมคฺเคน คจฺฉนฺตี ปุตฺตํ สามิกสฺส ทตฺวา วิหารโปกฺขรณิยา นฺหาตฺวา สามิเก นฺหายนฺเต อุตฺตริตฺวา ปุตฺตสฺส ถญฺญํ ปายมานา ฐิตา ยกฺขินิํ อาคจฺฉนฺติํ ทิสฺวา สญฺชานิตฺวา, ‘‘สามิ, เวเคน เอหิ, อยํ สา ยกฺขินี, เวเคน เอหิ, อยํ สา ยกฺขินี’’ติ อุจฺจาสทฺทํ กตฺวา ยาว ตสฺส อาคมนํ สณฺฐาตุํ อสกฺโกนฺตี นิวตฺเตตฺวา อนฺโตวิหาราภิมุขี ปกฺขนฺทิฯ

ตสฺมิํ สมเย สตฺถา ปริสมชฺเฌ ธมฺมํ เทเสสิฯ สา ปุตฺตํ ตถาคตสฺส ปาทปิฏฺเฐ นิปชฺชาเปตฺวา ‘‘ตุมฺหากํ มยา เอส ทินฺโน, ปุตฺตสฺส เม ชีวิตํ เทถา’’ติ อาหฯ ทฺวารโกฏฺฐเก อธิวตฺโถ สุมนเทโว นาม ยกฺขินิยา อนฺโต ปวิสิตุํ นาทาสิฯ สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตตฺวา ‘‘คจฺฉ, อานนฺท, ตํ ยกฺขินิํ ปกฺโกสาหี’’ติ อาหฯ เถโร ปกฺโกสิฯ อิตรา ‘‘อยํ, ภนฺเต, อาคจฺฉตี’’ติ อาหฯ

สตฺถา ‘‘เอตุ, มา สทฺทมกาสี’’ติ วตฺวา ตํ อาคนฺตฺวา ฐิตํ ‘‘กสฺมา เอวํ กโรสิ, สเจ ตุมฺเห มาทิสสฺส พุทฺธสฺส สมฺมุขีภาวํ นาคมิสฺสถ, อหินกุลานํ วิย อจฺฉผนฺทนานํ วิย กาโกลูกานํ วิย จ กปฺปฏฺฐิติกํ โว เวรํ อภวิสฺส , กสฺมา เวรํ ปฏิเวรํ กโรถฯ เวรญฺหิ อเวเรน อุปสมฺมติ, โน เวเรนา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[5]

‘‘น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;

อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโน’’ติฯ

ตตฺถ น หิ เวเรนาติ ยถา หิ เขฬสิงฺฆาณิกาทีหิ อสุจีหิ มกฺขิตํ ฐานํ เตเหว อสุจีหิ โธวนฺตา สุทฺธํ นิคฺคนฺธํ กาตุํ น สกฺโกนฺติ, อถ โข ตํ ฐานํ ภิยฺโยโสมตฺตาย อสุทฺธตรญฺเจว ทุคฺคนฺธตรญฺจ โหติ; เอวเมว อกฺโกสนฺตํ ปจฺจกฺโกสนฺโต ปหรนฺตํ ปฏิปหรนฺโต เวเรน เวรํ วูปสเมตุํ น สกฺโกติ, อถ โข ภิยฺโย ภิยฺโย เวรเมว กโรติฯ อิติ เวรานิ นาม เวเรน กิสฺมิญฺจิ กาเล น สมฺมนฺติ, อถ โข วฑฺฒนฺติเยวฯ อเวเรน จ สมฺมนฺตีติ ยถา ปน ตานิ เขฬาทีนิ อสุจีนิ วิปฺปสนฺเนน อุทเกน โธวิยมานานิ นสฺสนฺติ, ตํ ฐานํ สุทฺธํ โหติ สุคนฺธํ; เอวเมว อเวเรน ขนฺติเมตฺโตทเกน โยนิโส มนสิกาเรน ปจฺจเวกฺขเณน เวรานิ วูปสมฺมนฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ อภาวํ คจฺฉนฺติฯ เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ เอส อเวเรน เวรูปสมนสงฺขาโต โปราณโก ธมฺโม; สพฺเพสํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวานํ คตมคฺโคติฯ

คาถาปริโยสาเน ยกฺขินี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิฯ สมฺปตฺตปริสายปิ ธมฺมเทสนา สาตฺถิกา อโหสิฯ

สตฺถา ตํ อิตฺถิํ อาห – ‘‘เอติสฺสา ตว ปุตฺตํ เทหี’’ติฯ ‘‘ภายามิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘มา ภายิ, นตฺถิ เต เอตํ นิสฺสาย ปริปนฺโถ’’ติ อาหฯ สา ตสฺสา ปุตฺตมทาสิฯ สา ตํ จุมฺพิตฺวา อาลิงฺเคตฺวา ปุน มาตุเยว ทตฺวา โรทิตุํ อารภิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘กิเมต’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ‘‘ภนฺเต, อหํ ปุพฺเพ ยถา วา ตถา วา ชีวิกํ กปฺเปนฺตีปิ กุจฺฉิปูรํ นาลตฺถํ, อิทานิ กถํ ชีวิสฺสามี’’ติฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘มา จินฺตยี’’ติ สมสฺสาเสตฺวา ตํ อิตฺถิมาห – ‘‘อิมํ เนตฺวา อตฺตโน เคเห นิวาสาเปตฺวา อคฺคยาคุภตฺเตหิ ปฏิชคฺคาหี’’ติฯ สา ตํ เนตฺวา ปิฏฺฐิวํเส ปติฏฺฐาเปตฺวา อคฺคยาคุภตฺเตหิ ปฏิชคฺคิ, ตสฺสา วีหิปหรณกาเล มุสลคฺเคน มุทฺธํ ปหรนฺตํ วิย อุปฏฺฐาสิฯ

สา สหายิกํ อามนฺเตตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน วสิตุํ น สกฺโกมิ, อญฺญตฺถ มํ ปติฏฺฐาเปหี’’ติ วตฺวา มุสลสาลาย อุทกจาฏิยํ อุทฺธเน นิพฺพโกเส สงฺการกูเฏ คามทฺวาเร จาติ เอเตสุ ฐาเนสุ ปติฏฺฐาปิตาปิ อิธ เม มุสเลน สีสํ ภินฺทนฺตํ วิย อุปฏฺฐาติ, อิธ ทารกา อุจฺฉิฏฺโฐทกํ โอตาเรนฺติ, อิธ สุนขา นิปชฺชนฺติ, อิธ ทารกา อสุจิํ กโรนฺติ, อิธ กจวรํ ฉฑฺเฑนฺติ, อิธ คามทารกา ลกฺขโยคฺคํ กโรนฺตีติ สพฺพานิ ตานิ ปฏิกฺขิปิฯ อถ นํ พหิคาเม วิวิตฺโตกาเส ปติฏฺฐาเปตฺวา ตตฺถ ตสฺสา อคฺคยาคุภตฺตาทีนิ หริตฺวา ปฏิชคฺคิฯ สา ยกฺขินี เอวํ จินฺเตสิ – ‘‘อยํ เม สหายิกา อิทานิ พหูปการา, หนฺทาหํ กิญฺจิ ปฏิคุณํ กโรมี’’ติฯ สา ‘‘อิมสฺมิํ สํวจฺฉเร สุพฺพุฏฺฐิกา ภวิสฺสติ, ถลฏฺฐาเน สสฺสํ กโรหิ, อิมสฺมิํ สํวจฺฉเร ทุพฺพุฏฺฐิกา ภวิสฺสติ, นินฺนฏฺฐาเนเยว สสฺสํ กโรหี’’ติ สหายิกาย อาโรเจติฯ เสสชเนหิ กตสสฺสํ อติอุทเกน วา อโนทเกน วา นสฺสติ, ตสฺสา อติวิย สมฺปชฺชติฯ อถ นํ เสสชนา, ‘‘อมฺม, ตยา กตสสฺสํ เนว อจฺโจทเกน, น อนุทเกน นสฺสติ, สุพฺพุฏฺฐิทุพฺพุฏฺฐิภาวํ ญตฺวา กมฺมํ กโรสิ, กิํ นุ โข เอต’’นฺติ ปุจฺฉิํสุฯ ‘‘อมฺหากํ สหายิกา ยกฺขินี สุพฺพุฏฺฐิทุพฺพุฏฺฐิภาวํ อาจิกฺขติ, มยํ ตสฺสา วจเนน ถเลสุ นินฺเนสุ สสฺสานิ กโรม, เตน โน สมฺปชฺชติฯ กิํ น ปสฺสถ? นิพทฺธํ อมฺหากํ เคหโต ยาคุภตฺตาทีนิ หริยมานานิ, ตานิ เอติสฺสา หรียนฺติ, ตุมฺเหปิ เอติสฺสา อคฺคยาคุภตฺตาทีนิ หรถ, ตุมฺหากมฺปิ กมฺมนฺเต โอโลเกสฺสตี’’ติฯ อถสฺสา สกลนครวาสิโน สกฺการํ กริํสุฯ สาปิ ตโต ปฏฺฐาย สพฺเพสํ กมฺมนฺเต โอโลเกนฺตี ลาภคฺคปฺปตฺตา อโหสิ มหาปริวาราฯ สา อปรภาเค อฏฺฐ สลากภตฺตานิ ปฏฺฐเปสิฯ ตานิ ยาวชฺชกาลา ทียนฺติเยวาติฯ

กาฬยกฺขินีวตฺถุ จตุตฺถํฯ

5. โกสมฺพกวตฺถุ

ปเร จ น วิชานนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โกสมฺพเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

โกสมฺพิยญฺหิ โฆสิตาราเม ปญฺจสตปญฺจสตปริวารา ทฺเว ภิกฺขู วิหริํสุ วินยธโร จ ธมฺมกถิโก จฯ