10. มหากสฺสปตฺเถรปิณฺฑปาตทินฺนวตฺถุ

อปฺปมตฺโต อยํ คนฺโธติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต มหากสฺสปตฺเถรสฺส ปิณฺฑปาตทานํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ ทิวเส เถโร สตฺตาหจฺจเยน นิโรธา วุฏฺฐาย ‘‘ราชคเห สปทานํ ปิณฺฑาย จริสฺสามี’’ติ นิกฺขมิฯ ตสฺมิํ ปน สมเย สกฺกสฺส เทวรญฺโญ ปริจาริกา กกุฏปาทินิโย ปญฺจสตา อจฺฉราโย ‘‘เถรสฺส ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามา’’ติ อุสฺสาหชาตา ปญฺจ ปิณฺฑปาตสตานิ สชฺเชตฺวา อาทาย อนฺตรามคฺเค ฐตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อิมํ ปิณฺฑปาตํ คณฺหถ, สงฺคหํ โน กโรถา’’ติ วทิํสุฯ ‘‘คจฺฉถ ตุมฺเห, อหํ ทุคฺคตานํ สงฺคหํ กริสฺสามี’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, มา โน นาเสถ, สงฺคหํ โน กโรถา’’ติฯ เถโร ญตฺวา ปุน ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุนปิ อปคนฺตุํ อนิจฺฉมานา ยาจนฺติโย ‘‘อตฺตโน ปมาณํ น ชานาถ, อปคจฺฉถา’’ติ อจฺฉรํ ปหริฯ ตา เถรสฺส อจฺฉรสทฺทํ สุตฺวา สนฺถมฺภิตฺวา สมฺมุขา ฐาตุํ อสกฺโกนฺติโย ปลายิตฺวา เทวโลกเมว คนฺตฺวา, สกฺเกน ‘‘กหํ คตาตฺถา’’ติ ปุฏฺฐา, ‘‘‘สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตสฺส เถรสฺส ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามา’ติ คตามฺหา, เทวา’’ติฯ ‘‘ทินฺโน ปน วา’’ติ? ‘‘คณฺหิตุํ น อิจฺฉตี’’ติฯ ‘‘กิํ กเถสี’’ติ? ‘‘‘ทุคฺคตานํ สงฺคหํ กริสฺสามี’ติ อาห, เทวา’’ติฯ ‘‘ตุมฺเห เกนากาเรน คตา’’ติฯ ‘‘อิมินาว, เทวา’’ติฯ สกฺโก ‘‘ตุมฺหาทิสิโย เถรสฺส ปิณฺฑปาตํ กิํ ทสฺสนฺตี’’ติ สยํ ทาตุกาโม หุตฺวา, ชราชิณฺโณ มหลฺลโก ขณฺฑทนฺโต ปลิตเกโส โอตคฺคสรีโร มหลฺลกตนฺต วาโย หุตฺวา สุชมฺปิ เทวธีตรํ ตถารูปเมว มหลฺลิกํ กตฺวา เอกํ เปสการวีถิํ มาเปตฺวา ตนฺตํ ปสาเรนฺโต อจฺฉิฯ

เถโรปิ ‘‘ทุคฺคตานํ สงฺคหํ กริสฺสามี’’ติ นคราภิมุโข คจฺฉนฺโต พหินคเร เอว ตํ วีถิํ ทิสฺวา โอโลเกนฺโต ทฺเว ชเน อทฺทสฯ ตสฺมิํ ขเณ สกฺโก ตนฺตํ ปสาเรติ, สุชา ตสรํ วฏฺเฏติฯ เถโร จินฺเตสิ – ‘‘อิเม มหลฺลกกาเลปิ กมฺมํ กโรนฺติเยว อิมสฺมิํ นคเร อิเมหิ ทุคฺคตตรา นตฺถิ มญฺเญ, อิเมหิ ทินฺนํ อุฬุงฺกมตฺตมฺปิ สากมตฺตมฺปิ คเหตฺวา อิเมสํ สงฺคหํ กริสฺสามี’’ติฯ โส เตสํ เคหาภิมุโข อโหสิฯ สกฺโก ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สุชํ อาห – ‘‘ภทฺเท, มยฺหํ อยฺโย อิโต อาคจฺฉติ, ตฺวํ อปสฺสนฺตี วิย ตุณฺหี หุตฺวา นิสีท, ขเณน เถรํ วญฺเจตฺวา ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามา’’ติฯ

เถโร อาคนฺตฺวา เคหทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ เตปิ อปสฺสนฺตา วิย อตฺตโน กมฺมเมว กโรนฺตา โถกํ อาคมิํสุฯ

อถ สกฺโก ‘‘เคหทฺวาเร เอโก เถโร วิย ฐิโต, อุปธาเรหิ ตาวา’’ติ อาหฯ ‘‘คนฺตฺวา อุปธาเรถ, สามี’’ติฯ โส เคหา นิกฺขมิตฺวา เถรํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ชณฺณุกานิ โอลมฺพิตฺวา นิตฺถุนนฺโต อุฏฺฐาย ‘‘กตโร เถโร นุ โข อยฺโย’’ติ โถกํ โอสกฺกิตฺวา ‘‘อกฺขีนิ เม ธูมายนฺตี’’ติ วตฺวา นลาเฏ หตฺถํ ฐเปตฺวา อุทฺธํ โอโลเกตฺวา ‘‘อโห ทุกฺขํ, อยฺโย โน มหากสฺสปตฺเถโร จิรสฺสํ เม กุฏิทฺวารํ อาคโต, อตฺถิ นุ โข กิญฺจิ เคเห’’ติ อาหฯ สุชา โถกํ อากุลํ วิย หุตฺวา ‘‘อตฺถิ, สามี’’ติ ปฏิวจนํ อทาสิฯ สกฺโก, ‘‘ภนฺเต, ลูขํ วา ปณีตํ วาติ อจินฺเตตฺวา สงฺคหํ โน กโรถา’’ติ ปตฺตํ คณฺหิฯ เถโร ‘‘เอเตหิ ทินฺนํ สากํ วา โหตุ กุณฺฑกมุฏฺฐิ วา, สงฺคหํ เนสํ กริสฺสามี’’ติ ปตฺตํ อทาสิฯ โส อนฺโตฆรํ ปวิสิตฺวา ฆฏิโอทนํ นาม ฆฏิยา อุทฺธริตฺวา ปตฺตํ ปูเรตฺวา เถรสฺส หตฺเถ ฐเปสิฯ โส อโหสิ ปิณฺฑปาโต อเนกสูปพฺยญฺชโน, สกลํ ราชคหนครํ คนฺเธน อชฺโฌตฺถริฯ

ตทา เถโร จินฺเตสิ – ‘‘อยํ ปุริโส อปฺเปสกฺโข, ปิณฺฑปาโต มเหสกฺโข, สกฺกสฺส โภชนสทิโส, โก นุ โข เอโส’’ติฯ อถ นํ ‘‘สกฺโก’’ติ ญตฺวา อาห – ‘‘ภาริยํ เต กมฺมํ กตํ ทุคฺคตานํ สมฺปตฺติํ วิลุมฺปนฺเตน, อชฺช มยฺหํ ทานํ ทตฺวา โกจิเทว ทุคฺคโต เสนาปติฏฺฐานํ วา เสฏฺฐิฏฺฐานํ วา ลเภยฺยา’’ติฯ ‘‘มยา ทุคฺคตตโร นตฺถิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิํ การณา ตฺวํ ทุคฺคโต เทวโลเก รชฺชสิริํ อนุภวนฺโต’’ติ? ‘‘ภนฺเต, เอวํ นาเมตํ, มยา ปน อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ กลฺยาณกมฺมํ กตํ, พุทฺธุปฺปาเท วตฺตมาเน กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา จูฬรถเทวปุตฺโต มหารถเทวปุตฺโต อเนกวณฺณเทวปุตฺโตติ อิเม ตโย สมานเทวปุตฺตา มม อาสนฺนฏฺฐาเน นิพฺพตฺตา, มยา เตชวนฺตตราฯ อหญฺหิ เตสุ เทวปุตฺเตสุ ‘นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามา’ติ ปริจาริกาโย คเหตฺวา อนฺตรวีถิํ โอติณฺเณสุ ปลายิตฺวา เคหํ ปวิสามิฯ เตสญฺหิ สรีรโต เตโช มม สรีรํ โอตฺถรติ, มม สรีรโต เตโช เตสํ สรีรํ น โอตฺถรติ, ‘โก มยา ทุคฺคตตโร, ภนฺเต’ติฯ

‘เอวํ สนฺเตปิ อิโต ปฏฺฐาย มยฺหํ มา เอวํ วญฺเจตฺวา ทานมทาสี’’’ติฯ ‘‘วญฺเจตฺวา ตุมฺหากํ ทาเน ทินฺเน มยฺหํ กุสลํ อตฺถิ, น อตฺถี’’ติ? ‘‘อตฺถาวุโส’’ติฯ ‘‘เอวํ สนฺเต กุสลกมฺมกรณํ นาม มยฺหํ ภาโร, ภนฺเต’’ติฯ โส เอวํ วตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา สุชํ คเหตฺวา เถรํ ปทกฺขิณํ กตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ‘‘อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิต’’นฺติ อุทานํ อุทาเนสิฯ เตน วุตฺตํ –

‘‘เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา มหากสฺสโป ปิปฺปลิคุหายํ วิหรติ, สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสินฺโน โหติ อญฺญตรํ สมาธิํ สมาปชฺชิตฺวาฯ อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ตสฺส สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐาสิฯ อถ โข อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐิตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ยํนูนาหํ ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิเสยฺย’’นฺติฯ

‘‘เตน โข ปน สมเยน ปญฺจมตฺตานิ เทวตาสตานิ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺนานิ โหนฺติ อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส ปิณฺฑปาตปฏิลาภายฯ อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ตานิ ปญฺจมตฺตานิ เทวตาสตานิ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ

‘‘เตน โข ปน สมเยน สกฺโก เทวานมินฺโท อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส ปิณฺฑปาตํ ทาตุกาโม โหติฯ เปสการวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา ตนฺตํ วินาติ, สุชา อสุรกญฺญา ตสรํ ปูเรติฯ อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ราชคเห สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อทฺทสา โข สกฺโก เทวานมินฺโท อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ, ทิสฺวา ฆรา นิกฺขมิตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา ฆรํ ปวิสิตฺวา ฆฏิยา โอทนํ อุทฺธริตฺวา ปตฺตํ ปูเรตฺวา อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส อทาสิฯ โส อโหสิ ปิณฺฑปาโต อเนกสูโป อเนกพฺยญฺชโน อเนกรสพฺยญฺชโนฯ อถ โข อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส เอตทโหสิ – ‘โก นุ โข อยํ สตฺโต, ยสฺสายํ เอวรูโป อิทฺธานุภาโว’ติฯ

อถ โข อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส เอตทโหสิ – ‘สกฺโก โข อยํ เทวานมินฺโท’ติ วิทิตฺวา สกฺกํ เทวานมินฺทํ เอตทโวจ – ‘กตํ โข เต อิทํ, โกสิย, มา ปุนปิ เอวรูปมกาสี’’’ติฯ ‘‘อมฺหากมฺปิ, ภนฺเต กสฺสป, ปุญฺเญน อตฺโถ, อมฺหากมฺปิ ปุญฺเญน กรณีย’’นฺติฯ

‘‘อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อากาเส อนฺตลิกฺเข ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนสิ – ‘อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิตํ, อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิตํ, อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิต’’’นฺติ (อุทา. 27)ฯ

อถ โข ภควา วิหาเร ฐิโต เอว ตสฺส ตํ สทฺทํ สุตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา – ‘‘ปสฺสถ , ภิกฺขเว, สกฺกํ เทวานมินฺทํ อุทานํ อุทาเนตฺวา อากาเสน คจฺฉนฺต’’นฺติ อาหฯ ‘‘กิํ ปน เตน กตํ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘วญฺเจตฺวา เตน มยฺหํ ปุตฺตสฺส กสฺสปสฺส ปิณฺฑปาโต ทินฺโน, ตํ ทตฺวา ตุฏฺฐมานโส อุทานํ อุทาเนนฺโต คจฺฉตี’’ติฯ ‘‘เถรสฺส ปิณฺฑปาตํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ กถํ, ภนฺเต, เตน ญาตนฺติฯ ‘‘ภิกฺขเว, มม ปุตฺเตน สทิสํ นาม ปิณฺฑปาติกํ เทวาปิ มนุสฺสาปิ ปิหยนฺตีติ วตฺวา สยมฺปิ อุทานํ อุทาเน’’สิฯ สุตฺเต ปน เอตฺถกเมว อาคตํ –

‘‘อสฺโสสิ โข ภควา ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อากาเส อนฺตลิกฺเข ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนนฺตสฺส ‘‘อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิตํ, อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิตํ, อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปฺปติฏฺฐิต’’นฺติ (อุทา. 27)ฯ

อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –

‘‘ปิณฺฑปาติกสฺส ภิกฺขุโน,

อตฺตภรสฺส อนญฺญโปสิโน;

เทวา ปิหยนฺติ ตาทิโน,

อุปสนฺตสฺส สทา สตีมโต’’ติฯ (อุทา. 27);

อิมญฺจ ปน อุทานํ อุทาเนตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, สกฺโก เทวานมินฺโท มม ปุตฺตสฺส สีลคนฺเธน อาคนฺตฺวา ปิณฺฑปาตํ อทาสี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[56]

‘‘อปฺปมตฺโต อยํ คนฺโธ, ยฺวายํ ตครจนฺทนํ;

โย จ สีลวตํ คนฺโธ, วาติ เทเวสุ อุตฺตโม’’ติฯ

ตตฺถ อปฺปมตฺโตติ ปริตฺตปฺปมาโณฯ โย จ สีลวตนฺติ โย ปน สีลวนฺตานํ สีลคนฺโธ, โส ตครํ วิย โลหิตจนฺทนํ วิย จ ปริตฺตโก น โหติ, อติวิย อุฬาโร วิปฺผาริโตฯ เตเนว การเณน วาติ เทเวสุ อุตฺตโมติ ปวโร เสฏฺโฐ หุตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สพฺพตฺถเมว วายติ, โอตฺถรนฺโต คจฺฉตีติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตาฯ เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติฯ

มหากสฺสปตฺเถรปิณฺฑปาตทินฺนวตฺถุ ทสมํฯ

11. โคธิกตฺเถรปรินิพฺพานวตฺถุ

เตสํ สมฺปนฺนสีลานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ราชคหํ อุปนิสฺสาย เวฬุวเน วิหรนฺโต โคธิกตฺเถรสฺส ปรินิพฺพานํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส หิ อายสฺมา อิสิคิลิปสฺเส กาฬสิลายํ วิหรนฺโต อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต สามายิกํ เจโตวิมุตฺติํ ผุสิตฺวา เอกสฺส อนุสฺสายิกสฺส โรคสฺส วเสน ตโต ปริหายิฯ