โส เถรํ ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ‘‘มยา พหู ปาณา มาเรตฺวา ขาทิตา, อยฺโย จ เม เคหทฺวาเร ฐิโต, อนฺโตเคเห จ รสโภชนํ สํวิชฺชติ, ปิณฺฑปาตมสฺส ทสฺสามี’’ติ ตสฺส ปตฺตํ อาทาย ปูเรตฺวา รสปิณฺฑปาตํ ทตฺวา เถรํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมสฺส มตฺถกํ ปาปุเณยฺย’’นฺติ อาหฯ เถโร ‘‘เอวํ โหตู’’ติ อนุโมทนํ อกาสิฯ ‘‘ภิกฺขเว, ตทา กตกมฺมวเสเนตํ ติสฺสสฺส นิปฺผนฺนํ, สกุณานํ อฏฺฐิเภทนนิสฺสนฺเทน ติสฺสสฺส คตฺตญฺจ ปูติกํ ชาตํ, อฏฺฐีนิ จ ภินฺนานิ, ขีณาสวสฺส รสปิณฺฑปาตทานนิสฺสนฺเทน อรหตฺตํ ปตฺโต’’ติฯ

ปูติคตฺตติสฺสตฺเถรวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. นนฺทโคปาลกวตฺถุ

ทิโส ทิสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสลชนปเท นนฺทโคปาลกํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิยํ กิร อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน นนฺโท นาม โคปาลโก โคยูถํ รกฺขติ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโคฯ โส กิร ยถา เกณิโย ชฏิโล ปพฺพชฺชาเวเสน, เอวํ โคปาลกตฺเตน ราชพลิํ ปริหรนฺโต อตฺตโน กุฏุมฺพํ รกฺขติฯ โส กาเลน กาลํ ปญฺจ โครเส อาทาย อนาถปิณฺฑิกสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ ปสฺสติ, ธมฺมํ สุณาติ, อตฺตโน วสนฏฺฐานํ อาคมนตฺถาย สตฺถารํ ยาจติฯ สตฺถา ตสฺส ญาณปริปากํ อาคมยมาโน อาคนฺตฺวา ปริปกฺกภาวํ ญตฺวา เอกทิวสํ มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต จาริกํ จรนฺโต มคฺคา โอกฺกมฺม ตสฺส วสนฏฺฐานาสนฺเน อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ นนฺโท สตฺถุ สนฺติกํ อคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สตฺถาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปณีตํ ปญฺจโครสทานํ อทาสิฯ สตฺตเม ทิวเส สตฺถา อนุโมทนํ กตฺวา ทานกถาทิเภทํ อนุปุพฺพิํ กถํ กเถสิฯ กถาปริโยสาเน นนฺทโคปาลโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถุ ปตฺตํ คเหตฺวา สตฺถารํ อนุคจฺฉนฺโต ทูรํ คนฺตฺวา, ‘‘ติฏฺฐ, อุปาสกา’’ติ นิวตฺติยมาโน วนฺทิตฺวา นิวตฺติฯ อถ นํ เอโก ลุทฺทโก วิชฺฌิตฺวา มาเรสิฯ

ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตา ภิกฺขู นํ ทิสฺวา คนฺตฺวา สตฺถารํ อาหํสุ – ‘‘นนฺโท, ภนฺเต, โคปาลโก ตุมฺหากํ อิธาคตตฺตา มหาทานํ ทตฺวา อนุคนฺตฺวา นิวตฺเตนฺโต มาริโต, สเจ ตุมฺเห นาคจฺฉิสฺสถ, นาสฺส มรณํ อภวิสฺสา’’ติฯ สตฺถา , ‘‘ภิกฺขเว, มยิ อาคเตปิ อนาคเตปิ ตสฺส จตสฺโส ทิสา จตสฺโส อนุทิสา จ คจฺฉนฺตสฺสาปิ มรณโต มุจฺจนูปาโย นาม นตฺถิฯ ยญฺหิ เนว โจรา, น เวริโน กโรนฺติ, ตํ อิเมสํ สตฺตานํ อนฺโตปทุฏฺฐํ มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตเมว กโรตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[42]

‘‘ทิโส ทิสํ ยํ ตํ กยิรา, เวรี วา ปน เวรินํ;

มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ, ปาปิโย นํ ตโต กเร’’ติฯ

ตตฺถ ทิโส ทิสนฺติ โจโร โจรํฯ ‘‘ทิสฺวา’’ติ ปาฐเสโสฯ ยํ ตํ กยิราติ ยํ ตํ ตสฺส อนยพฺยสนํ กเรยฺยฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เอโก เอกสฺส มิตฺตทุพฺภี โจโร ปุตฺตทารเขตฺตวตฺถุ โคมหิํสาทีสุ อปรชฺฌนฺโต ยสฺส อปรชฺฌติ, ตมฺปิ ตเถว อตฺตนิ อปรชฺฌนฺตํ โจรํ ทิสฺวา, เวริ วา ปน เกนจิเทว การเณน พทฺธเวรํ เวริํ ทิสฺวา อตฺตโน กกฺขฬตาย ทารุณตาย ยํ ตํ ตสฺส อนยพฺยสนํ กเรยฺย, ปุตฺตทารํ วา ปีเฬยฺย, เขตฺตาทีนิ วา นาเสยฺย, ชีวิตา วา ปน นํ โวโรเปยฺย, ทสสุ อกุสลกมฺมปเถสุ มิจฺฉาฐปิตตฺตา มิจฺฉาปหิณิตํ จิตฺตํ ปาปิโย นํ ตโต กเร ตํ ปุริสํ ตโต ปาปตรํ กเรยฺยฯ วุตฺตปฺปกาเรหิ, ทิโส ทิสสฺส วา เวรี เวริโน วา อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว ทุกฺขํ วา อุปฺปาเทยฺย, ชีวิตกฺขยํ วา กเรยฺยฯ อิทํ ปน อกุสลกมฺมปเถสุ มิจฺฉาฐปิตํ จิตฺตํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อนยพฺยสนํ ปาเปติ, อตฺตภาวสตสหสฺเสสุปิ จตูสุ อปาเยสุ ขิปิตฺวา สีสํ อุกฺขิปิตุํ น เทตีติฯ

เทสนาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตาฯ มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา ชาตาฯ อุปาสเกน ปน ภวนฺตเร กตกมฺมํ ภิกฺขูหิ น ปุจฺฉิตํ, ตสฺมา สตฺถารา น กถิตนฺติฯ

นนฺทโคปาลกวตฺถุ อฏฺฐมํฯ

9. โสเรยฺยตฺเถรวตฺถุ

น ตํ มาตา ปิตา กยิราติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ เชตวเน วิหรนฺโต โสเรยฺยตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

วตฺถุ โสเรยฺยนคเร สมุฏฺฐิตํ, สาวตฺถิยํ นิฏฺฐาเปสิฯ สมฺมาสมฺพุทฺเธ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต โสเรยฺยนคเร โสเรยฺยเสฏฺฐิปุตฺโต เอเกน สหายเกน สทฺธิํ สุขยานเก นิสีทิตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน นฺหานตฺถาย นครา นิกฺขมิฯ ตสฺมิํ ขเณ มหากจฺจายนตฺเถโร โสเรยฺยนครํ ปิณฺฑาย ปวิสิตุกาโม หุตฺวา พหินคเร สงฺฆาฏิํ ปารุปติฯ เถรสฺส จ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํฯ โสเรยฺยเสฏฺฐิปุตฺโต ตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ – ‘‘อโห วต อยํ วา เถโร มม ภริยา ภเวยฺย, มม วา ภริยาย สรีรวณฺโณ เอตสฺส สรีรวณฺโณ วิย ภเวยฺยา’’ติฯ ตสฺส จินฺติตมตฺเตเยว ปุริสลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุรโหสิฯ โส ลชฺชมาโน ยานกา โอรุยฺห ปลายิฯ ปริชโน ตํ อสญฺชานนฺโต ‘‘กิเมต’’นฺติ อาหฯ สาปิ ตกฺกสิลมคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ สหายโกปิสฺสา อิโต จิโต จ วิจริตฺวาปิ นาทฺทสฯ สพฺเพ นฺหายิตฺวา เคหํ อคมิํสุฯ ‘‘กหํ เสฏฺฐิปุตฺโต’’ติ จ วุตฺเต, ‘‘นฺหตฺวา อาคโต ภวิสฺสตีติ มญฺญิมฺหา’’ติ วทิํสุฯ อถสฺส มาตาปิตโร ตตฺถ ตตฺถ ปริเยสิตฺวา อปสฺสนฺตา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา, ‘‘มโต ภวิสฺสตี’’ติ มตกภตฺตํ อทํสุฯ สา เอกํ ตกฺกสิลคามิํ สตฺถวาหํ ทิสฺวา ยานกสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุพนฺธิฯ

อถ นํ มนุสฺสา ทิสฺวา, ‘‘อมฺหากํ ยานกสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุคจฺฉติ, มยํ ‘กสฺเสสา ทาริกา’ติ ตํ น ชานามา’’ติ วทิํสุฯ สาปิ ‘‘ตุมฺเห อตฺตโน ยานกํ ปาเชถ, อหํ ปทสา คมิสฺสามี’’ติ คจฺฉนฺตี องฺคุลิมุทฺทิกํ ทตฺวา เอกสฺมิํ ยานเก โอกาสํ กาเรสิฯ มนุสฺสา จินฺตยิํสุ – ‘‘ตกฺกสิลนคเร อมฺหากํ เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ภริยา นตฺถิ, ตสฺส อาจิกฺขิสฺสาม, มหาปณฺณากาโร โน ภวิสฺสตี’’ติฯ เต เคหํ คนฺตฺวา, ‘‘สามิ, อมฺเหหิ ตุมฺหากํ เอกํ อิตฺถิรตนํ อานีต’’นฺติ อาหํสุฯ โส ตํ สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อตฺตโน วยานุรูปํ อภิรูปํ ปาสาทิกํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนโห เคเห อกาสิฯ