เมนู

อนิเวสโน สิยาติ อนาลโย ภเวยฺยฯ ยถา นาม โยโธ สงฺคามสีเส พลโกฏฺฐกํ กตฺวา อมิตฺเตหิ สทฺธิํ ยุชฺฌนฺโต ฉาโต วา ปิปาสิโต วา หุตฺวา สนฺนาเห วา สิถิเล อาวุเธ วา ปติเต พลโกฏฺฐกํ ปวิสิตฺวา วิสฺสมิตฺวา ภุญฺชิตฺวา ปิวิตฺวา สนฺนหิตฺวา อาวุธํ คเหตฺวา ปุน นิกฺขมิตฺวา ยุชฺฌนฺโต ปรเสนํ มทฺทติ, อชิตํ ชินาติ, ชิตํ รกฺขติฯ โส หิ สเจ พลโกฏฺฐเก ฐิโต เอวํ วิสฺสมนฺโต ตํ อสฺสาเทนฺโต อจฺเฉยฺย, รชฺชํ ปรหตฺถคตํ กเรยฺย, เอวเมว, ภิกฺขุ, ปฏิลทฺธํ ตรุณวิปสฺสนํ ปุนปฺปุนํ สมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺฐาย สุทฺธจิตฺเตน สงฺขาเร สมฺมสนฺโต รกฺขิตุํ สกฺโกติ, อุตฺตริมคฺคผลปฏิลาเภน กิเลสมารํ ชินาติฯ สเจ ปน โส สมาปตฺติเมว อสฺสาเทติ, สุทฺธจิตฺเตน ปุนปฺปุนํ สงฺขาเร น สมฺมสติ, มคฺคผลปฏิเวธํ กาตุํ น สกฺโกติฯ ตสฺมา รกฺขิตพฺพยุตฺตกํ รกฺขนฺโต อนิเวสโน สิยา, สมาปตฺติํ นิเวสนํ กตฺวา ตตฺถ น นิเวเสยฺย, อาลยํ น กเรยฺยาติ อตฺโถฯ ‘‘อทฺธา ตุมฺเหปิ เอวํ กโรถา’’ติ เอวํ สตฺถา เตสํ ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสสิฯ

เทสนาวสาเน ปญฺจสตา ภิกฺขู นิสินฺนฏฺฐาเน นิสินฺนาเยว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ตถาคตสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ วณฺณยนฺตา โถเมนฺตา วนฺทนฺตาว อาคจฺฉิํสูติฯ

ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ ฉฏฺฐํฯ

7. ปูติคตฺตติสฺสตฺเถรวตฺถุ

อจิรํ วตยํ กาโยติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ปูติคตฺตติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอโก กิร สาวตฺถิวาสี กุลปุตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชิโต, โส ลทฺธูปสมฺปโท ติสฺสตฺเถโร นาม อโหสิฯ คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล ตสฺส สรีเร โรโค อุทปาทิฯ สาสปมตฺติโย ปิฬกา อุฏฺฐหิํสุฯ ตา อนุปุพฺเพน มุคฺคมตฺตา กลายมตฺตา โกลฏฺฐิมตฺตา อามลกมตฺตา เพฬุวสลาฏุมตฺตา เพฬุวมตฺตา หุตฺวา ปภิชฺชิํสุ, สกลสรีรํ ฉิทฺทาวฉิทฺทํ อโหสิฯ ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโรตฺเววสฺส นามํ อุทปาทิฯ อถสฺส อปรภาเค อฏฺฐีนิ ภิชฺชิํสุฯ

โส อปฺปฏิชคฺคิโย อโหสิฯ นิวาสนปารุปนํ ปุพฺพโลหิตมกฺขิตํ ชาลปูวสทิสํ อโหสิฯ สทฺธิวิหาริกาทโย ปฏิชคฺคิตุํ อสกฺโกนฺตา ฉฑฺฑยิํสุฯ โส อนาโถ หุตฺวา นิปชฺชิฯ

พุทฺธานญฺจ นาม ทฺเว วาเร โลกโวโลกนํ อวิชหิตํ โหติฯ ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺตา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิโต ปฏฺฐาย คนฺธกุฏิอภิมุขํ ญาณํ กตฺวา โอโลเกนฺติ, สายํ โอโลเกนฺตา คนฺธกุฏิโต ปฏฺฐาย พาหิราภิมุขํ ญาณํ กตฺวา โอโลเกนฺติฯ ตสฺมิํ ปน สมเย ภควโต ญาณชาลสฺส อนฺโต ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโร ปญฺญายิฯ สตฺถา ตสฺส ภิกฺขุโน อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา, ‘‘อยํ สทฺธิวิหาริกาทีหิ ฉฑฺฑิโต, อิทานิสฺส มํ ฐเปตฺวา อญฺญํ ปฏิสรณํ นตฺถี’’ติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา วิหารจาริกํ จรมาโน วิย อคฺคิสาลํ คนฺตฺวา อุกฺขลิํ โธวิตฺวา อุทกํ ทตฺวา อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา อุทกสฺส ตตฺตภาวํ อาคมยมาโน อคฺคิสาลายเมว อฏฺฐาสิฯ ตตฺตภาวํ ชานิตฺวา คนฺตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน นิปนฺนมญฺจโกฏิยํ คณฺหิ, ตทา ภิกฺขู ‘‘อเปถ, ภนฺเต, มยํ คณฺหิสฺสามา’’ติ มญฺจกํ คเหตฺวา อคฺคิสาลํ อานยิํสุฯ สตฺถา อมฺพณํ อาหราเปตฺวา อุณฺโหทกํ อาสิญฺจิตฺวา เตหิ ภิกฺขูหิ ตสฺส ปารุปนํ คาหาเปตฺวา อุณฺโหทเก มทฺทาเปตฺวา มนฺทาตเป วิสฺสชฺชาเปสิฯ อถสฺส สนฺติเก ฐตฺวา สรีรํ อุณฺโหทเกน เตเมตฺวา ฆํสิตฺวา นฺหาเปสิ, ตสฺส นหานปริโยสาเน ปารุปนํ สุกฺขิฯ อถ นํ ตํ นิวาสาเปตฺวา นิวตฺถกาสาวํ อุทเก มทฺทาเปตฺวา อาตเป วิสฺสชฺชาเปสิฯ อถสฺส คตฺเต อุทเก ฉินฺนมตฺเต ตมฺปิ สุกฺขิฯ โส เอกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา สลฺลหุกสรีโร เอกคฺคจิตฺโต มญฺจเก นิปชฺชิฯ สตฺถา ตสฺส อุสฺสีสเก ฐตฺวา, ‘‘ภิกฺขุ อยํ ตว กาโย อเปตวิญฺญาโณ นิรุปกาโร หุตฺวา กลิงฺครํ วิย ปถวิยํ เสสฺสตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[41]

‘‘อจิรํ วตยํ กาโย, ปถวิํ อธิเสสฺสติ;

ฉุทฺโธ อเปตวิญฺญาโณ, นิรตฺถํว กลิงฺคร’’นฺติฯ

ตตฺถ อจิรํ วตาติ ภิกฺขุ น จิรสฺเสว อยํ กาโย ปถวิํ อธิเสสฺสติ, อิมิสฺสา ปกติสยเนน สยิตาย ปถวิยา อุปริ สยิสฺสติ ฉุทฺโธติ อปวิทฺโธ, อปคตวิญฺญาณตาย ตุจฺโฉ หุตฺวา เสสฺสตีติ ทสฺเสติฯ ยถา กิํ? นิรตฺถํว กลิงฺครํ นิรุปการํ นิรตฺถกํ กฏฺฐขณฺฑํ วิยฯ ทพฺพสมฺภารตฺถิกา หิ มนุสฺสา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อุชุกํ อุชุกสณฺฐาเนน วงฺกํ วงฺกสณฺฐาเนน ฉินฺทิตฺวา ทพฺพสมฺภารํ คณฺหนฺติ, อวเสสํ ปน สุสิรญฺจ ปูติกญฺจ อสารกญฺจ คณฺฐิชาตญฺจ ฉินฺทิตฺวา ตตฺเถว ฉฑฺเฑนฺติฯ อญฺเญ ทพฺพสมฺภารตฺถิกา อาคนฺตฺวา ตํ คเหตาโร นาม นตฺถิ, โอโลเกตฺวา อตฺตโน อุปการกเมว คณฺหนฺติ, อิตรํ ปถวีคตเมว โหติฯ ตํ ปน เตน เตน อุปาเยน มญฺจปฏิปาทกํ วา ปาทกถลิกํ วา ผลกปีฐํ วา กาตุํ สกฺกาปิ ภเวยฺยฯ อิมสฺมิํ ปน อตฺตภาเว ทฺวตฺติํสาย โกฏฺฐาเสสุ เอกโกฏฺฐาโสปิ มญฺจปฏิปาทกาทิวเสน อญฺเญน วา อุปการมุเขน คยฺหูปโค นาม นตฺถิ, เกวลํ นิรตฺถํว กลิงฺครํ อยํ กาโย อปคตวิญฺญาโณ กติปาเหเนว ปถวิยํ เสสฺสตีติฯ

เทสนาวสาเน ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ, อญฺเญปิ พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํฯ เถโรปิ อรหตฺตํ ปตฺวาว ปรินิพฺพายิฯ สตฺถา ตสฺส สรีรกิจฺจํ การาเปตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ การาเปสิฯ ภิกฺขู สตฺถารํ ปุจฺฉิํสุ – ‘‘ภนฺเต, ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโร กุหิํ นิพฺพตฺโต’’ติฯ ‘‘ปรินิพฺพุโต, ภิกฺขเว’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, เอวรูปสฺส ปน อรหตฺตูปนิสฺสยสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน กิํ การณา คตฺตํ ปุติกํ ชาตํ, กิํ การณา อฏฺฐีนิ ภินฺนานิ, กิมสฺส การณํ อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยภาวํ ปตฺต’’นฺติ? ‘‘ภิกฺขเว, สพฺพเมตํ เอตสฺส อตฺตนา กตกมฺเมเนว นิพฺพตฺต’’นฺติฯ ‘‘กิํ ปน เตน, ภนฺเต, กต’’นฺติ? ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สุณาถา’’ติ อตีตํ อาหริ –

อยํ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล สากุณิโก หุตฺวา พหู สกุเณ วธิตฺวา อิสฺสรชนํ อุปฏฺฐหิฯ เตสํ ทินฺนาวเสเส วิกฺกิณาติ, ‘‘วิกฺกิตาวเสสา มาเรตฺวา ฐปิตา ปูติกา ภวิสฺสนฺตี’’ติ ยถา อุปฺปติตุํ น สกฺโกนฺติ, ตถา เตสํ ชงฺฆฏฺฐีนิ จ ปกฺขฏฺฐีนิ จ ภินฺทิตฺวา ราสิํ กตฺวา ฐเปติ, เต ปุนทิวเส วิกฺกิณาติฯ อติพหูนํ ปน ลทฺธกาเล อตฺตโนปิ อตฺถาย ปจาเปติฯ ตสฺเสกทิวสํ รสโภชเน ปกฺเก เอโก ขีณาสโว ปิณฺฑาย จรนฺโต เคหทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ

โส เถรํ ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ‘‘มยา พหู ปาณา มาเรตฺวา ขาทิตา, อยฺโย จ เม เคหทฺวาเร ฐิโต, อนฺโตเคเห จ รสโภชนํ สํวิชฺชติ, ปิณฺฑปาตมสฺส ทสฺสามี’’ติ ตสฺส ปตฺตํ อาทาย ปูเรตฺวา รสปิณฺฑปาตํ ทตฺวา เถรํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมสฺส มตฺถกํ ปาปุเณยฺย’’นฺติ อาหฯ เถโร ‘‘เอวํ โหตู’’ติ อนุโมทนํ อกาสิฯ ‘‘ภิกฺขเว, ตทา กตกมฺมวเสเนตํ ติสฺสสฺส นิปฺผนฺนํ, สกุณานํ อฏฺฐิเภทนนิสฺสนฺเทน ติสฺสสฺส คตฺตญฺจ ปูติกํ ชาตํ, อฏฺฐีนิ จ ภินฺนานิ, ขีณาสวสฺส รสปิณฺฑปาตทานนิสฺสนฺเทน อรหตฺตํ ปตฺโต’’ติฯ

ปูติคตฺตติสฺสตฺเถรวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. นนฺทโคปาลกวตฺถุ

ทิโส ทิสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสลชนปเท นนฺทโคปาลกํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิยํ กิร อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน นนฺโท นาม โคปาลโก โคยูถํ รกฺขติ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโคฯ โส กิร ยถา เกณิโย ชฏิโล ปพฺพชฺชาเวเสน, เอวํ โคปาลกตฺเตน ราชพลิํ ปริหรนฺโต อตฺตโน กุฏุมฺพํ รกฺขติฯ โส กาเลน กาลํ ปญฺจ โครเส อาทาย อนาถปิณฺฑิกสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ ปสฺสติ, ธมฺมํ สุณาติ, อตฺตโน วสนฏฺฐานํ อาคมนตฺถาย สตฺถารํ ยาจติฯ สตฺถา ตสฺส ญาณปริปากํ อาคมยมาโน อาคนฺตฺวา ปริปกฺกภาวํ ญตฺวา เอกทิวสํ มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต จาริกํ จรนฺโต มคฺคา โอกฺกมฺม ตสฺส วสนฏฺฐานาสนฺเน อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ นนฺโท สตฺถุ สนฺติกํ อคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สตฺถาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปณีตํ ปญฺจโครสทานํ อทาสิฯ สตฺตเม ทิวเส สตฺถา อนุโมทนํ กตฺวา ทานกถาทิเภทํ อนุปุพฺพิํ กถํ กเถสิฯ กถาปริโยสาเน นนฺทโคปาลโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถุ ปตฺตํ คเหตฺวา สตฺถารํ อนุคจฺฉนฺโต ทูรํ คนฺตฺวา, ‘‘ติฏฺฐ, อุปาสกา’’ติ นิวตฺติยมาโน วนฺทิตฺวา นิวตฺติฯ อถ นํ เอโก ลุทฺทโก วิชฺฌิตฺวา มาเรสิฯ