‘‘มา ปมาทมนุยุญฺเชถ, มา กามรติสนฺถวํ;

อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต, ปปฺโปติ วิปุลํ สุข’’นฺติฯ

ตตฺถ พาลาติ พาลฺเยน สมนฺนาคตา อิธโลกปรโลกตฺถํ อชานนฺตาฯ ทุมฺเมธิโนติ นิปฺปญฺญาฯ เต ปมาเท อาทีนวํ อปสฺสนฺตา ปมาทํ อนุยุญฺชนฺติ ปวตฺเตนฺติ, ปมาเทน กาลํ วีตินาเมนฺติฯ เมธาวีติ ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคโต ปน ปณฺฑิโต กุลวํสาคตํ เสฏฺฐํ อุตฺตมํ สตฺตรตนธนํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขติฯ ยถา หิ อุตฺตมํ ธนํ นิสฺสาย ‘‘กามคุณสมฺปตฺติํ ปาปุณิสฺสาม, ปุตฺตทารํ โปเสสฺสาม, ปรโลกคมนมคฺคํ โสเธสฺสามา’’ติ ธเน อานิสํสํ ปสฺสนฺตา ตํ รกฺขนฺติ, เอวํ ปณฺฑิโตปิ อปฺปมตฺโต ‘‘ปฐมชฺฌานาทีนิ ปฏิลภิสฺสามิ, มคฺคผลาทีนิ ปาปุณิสฺสามิ, ติสฺโส วิชฺชา, ฉ อภิญฺญา สมฺปาเทสฺสามี’’ติ อปฺปมาเท อานิสํสํ ปสฺสนฺโต ธนํ เสฏฺฐํว อปฺปมาทํ รกฺขตีติ อตฺโถฯ มา ปมาทนฺติ ตสฺมา ตุมฺเห มา ปมาทมนุยุญฺเชถ มา ปมาเทน กาลํ วีตินามยิตฺถฯ มา กามรติสนฺถวนฺติ วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ รติสงฺขาตํ ตณฺหาสนฺถวมฺปิ มา อนุยุญฺเชถ มา จินฺตยิตฺถ มา ปฏิลภิตฺถฯ อปฺปมตฺโต หีติ อุปฏฺฐิตสฺสติตาย หิ อปฺปมตฺโต ฌายนฺโต ปุคฺคโล วิปุลํ อุฬารํ นิพฺพานสุขํ ปาปุณาตีติฯ

คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํฯ มหาชนสฺส สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา ชาตาติฯ

พาลนกฺขตฺตสงฺฆุฏฺฐวตฺถุ จตุตฺถํฯ

5. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ

ปมาทํ อปฺปมาเทนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหากสฺสปตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ ทิวเส เถโร ปิปฺผลิคุหายํ วิหรนฺโต ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ปมตฺเต จ อปฺปมตฺเต จ อุทกปถวีปพฺพตาทีสุ จวนเก อุปปชฺชนเก จ สตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกนฺโต นิสีทิฯ สตฺถา เชตวเน นิสินฺนโกว ‘‘เกน นุ โข วิหาเรน อชฺช มม ปุตฺโต กสฺสโป วิหรตี’’ติ ทิพฺเพน จกฺขุนา อุปธาเรนฺโต ‘‘สตฺตานํ จุตูปปาตํ โอโลเกนฺโต วิหรตี’’ติ ญตฺวา ‘‘สตฺตานํ จุตูปปาโต นาม พุทฺธญาเณนปิ อปริจฺฉินฺโน, มาตุกุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา มาตาปิตโร อชานาเปตฺวา จวนสตฺตานํ ปริจฺเฉโท กาตุํ น สกฺกา, เต ชานิตุํ ตว อวิสโย, กสฺสป, อปฺปมตฺตโก ตว วิสโย, สพฺพโส ปน จวนฺเต จ อุปปชฺชนฺเต จ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ พุทฺธานเมว วิสโย’’ติ วตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา สมฺมุเข นิสินฺโน วิย หุตฺวา อิมํ คาถมาห –

[28]

‘‘ปมาทํ อปฺปมาเทน, ยทา นุทติ ปณฺฑิโต;

ปญฺญาปาสาทมารุยฺห, อโสโก โสกินิํ ปชํ;

ปพฺพตฏฺโฐว ภูมฏฺเฐ, ธีโร พาเล อเวกฺขตี’’ติฯ

ตตฺถ นุทตีติ ยถา นาม โปกฺขรณิํ ปวิสนฺตํ นโวทกํ ปุราโณทกํ โขเภตฺวา ตสฺโสกาสํ อทตฺวา ตํ อตฺตโน มตฺถกมตฺถเกน ปลายนฺตํ นุทติ นีหรติ, เอวเมว ปณฺฑิโต อปฺปมาทลกฺขณํ พฺรูเหนฺโต ปมาทสฺโสกาสํ อทตฺวา ยทา อปฺปมาทเวเคน ตํ นุทติ นีหรติ, อถ โส ปนุนฺนปมาโท อจฺจุคฺคตตฺเถน ปริสุทฺธํ ทิพฺพจกฺขุสงฺขาตํ ปญฺญาปาสาทํ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรนฺโต ตาย ปฏิปทาย นิสฺเสณิยา ปาสาทํ วิย อารุยฺห ปหีนโสกสลฺลตาย อโสโก, อปฺปหีนโสกสลฺลตาย โสกินิํ ปชํ สตฺตนิกายํ จวมานญฺเจว อุปปชฺชมานญฺจ ทิพฺพจกฺขุนา อเวกฺขติ ปสฺสติฯ ยถา กิํ? ปพฺพตฏฺโฐว ภูมฏฺเฐติ ปพฺพตมุทฺธนิ ฐิโต ภูมิยํ ฐิเต, อุปริปาสาเท วา ปน ฐิโต ปาสาทปริเวเณ ฐิเต อกิจฺเฉน อเวกฺขติ, ตถา โสปิ ธีโร ปณฺฑิโต มหาขีณาสโว อสมุจฺฉินฺนวฏฺฏพีเช พาเล จวนฺเต จ อุปปชฺชนฺเต จ อกิจฺเฉน อเวกฺขตีติฯ

คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ สจฺฉิกริํสูติฯ

มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ ปญฺจมํฯ

6. ปมตฺตาปมตฺตทฺเวสหายกวตฺถุ

อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ทฺเว สหายเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อารญฺญกวิหารํ ปวิสิํสุฯ เตสุ เอโก กิร กาลสฺเสว ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ สชฺเชตฺวา ทหรสามเณเรหิ สทฺธิํ สลฺลปนฺโต ปฐมยามํ วิสิพฺพมาโน นิสีทติฯ เอโก อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ กโรนฺโต อิตรํ โอวทติ, ‘‘อาวุโส, มา เอวํ กริ, ปมตฺตสฺส หิ จตฺตาโร อปายา สกฆรสทิสาฯ พุทฺธา นาม สาเฐยฺเยน อาราเธตุํ น สกฺกา’’ติ โส ตสฺโสวาทํ น สุณาติฯ อิตโร ‘‘นายํ วจนกฺขโม’’ติ ตํ อวตฺวา อปฺปมตฺโตว สมณธมฺมมกาสิฯ อลสตฺเถโรปิ ปฐมยาเม วิสิพฺเพตฺวา อิตรสฺส จงฺกมิตฺวา คพฺภํ ปวิฏฺฐกาเล ปวิสิตฺวา, ‘‘มหากุสีต, ตฺวํ นิปชฺชิตฺวา สยนตฺถาย อรญฺญํ ปวิฏฺโฐสิ, กิํ พุทฺธานํ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อุฏฺฐาย สมณธมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา นิปชฺชิตฺวา สุปติฯ อิตโรปิ มชฺฌิมยาเม วิสฺสมิตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปจฺจุฏฺฐาย สมณธมฺมํ กโรติฯ โส เอวํ อปฺปมตฺโต วิหรนฺโต น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อิตโร ปมาเทเนว กาลํ วีตินาเมสิฯ เต วุฏฺฐวสฺสา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ สตฺถา เตหิ สทฺธิํ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา, ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กริตฺถ, กจฺจิ โว ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺต’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ปฐมํ ปมตฺโต ภิกฺขุ อาห – ‘‘กุโต, ภนฺเต, เอตสฺส อปฺปมาโท, คตกาลโต ปฏฺฐาย นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโต กาลํ วีตินาเมสี’’ติฯ ‘‘ตฺวํ ปน ภิกฺขู’’ติฯ ‘‘อหํ, ภนฺเต, กาลสฺเสว ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ สชฺเชตฺวา ปฐมยาเม วิสิพฺเพนฺโต นิสีทิตฺวา อนิทฺทายนฺโตว กาลํ วีตินาเมสิ’’นฺติฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘ตฺวํ ปมตฺโต กาลํ วีตินาเมตฺวา ‘อปฺปมตฺโตมฺหี’ติ วทสิ, อปฺปมตฺตํ ปน ปมตฺตํ กโรสี’’ติ อาหฯ ปุน ปมาเท โทเส, อปฺปมาเท อานิสํเส ปกาเสตุํ, ‘‘ตฺวํ มม ปุตฺตสฺส สนฺติเก ชวจฺฉินฺโน ทุพฺพลสฺโส วิย, เอส ปน ตว สนฺติเก สีฆชวสฺโส วิยา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[29]