ยถา หิ โส เอกมฺปิ ทิวสํ ทฺเวปิ ปญฺจปิ ทสปิ อฑฺฒมาสมฺปิ มาสมฺปิ วหนฺโต จกฺกํ นิวตฺเตตุํ ชหิตุํ น สกฺโกติ , อถ ขฺวสฺส ปุรโต อภิกฺกมนฺตสฺส ยุคํ คีวํ พาธติ, ปจฺฉโต ปฏิกฺกมนฺตสฺส จกฺกํ อูรุมํสํ ปฏิหนติฯ อิเมหิ ทฺวีหิ อากาเรหิ พาธนฺตํ จกฺกํ ตสฺส ปทานุปทิกํ โหติ; ตเถว มนสา ปทุฏฺเฐน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา ฐิตํ ปุคฺคลํ นิรยาทีสุ ตตฺถ ตตฺถ คตคตฏฺฐาเน ทุจฺจริตมูลกํ กายิกมฺปิ เจตสิกมฺปิ ทุกฺขมนุพนฺธตีติฯ

คาถาปริโยสาเน ติํสสหสฺสา ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ สมฺปตฺตปริภายปิ เทสนา สาตฺถิกา สผลา อโหสีติฯ

จกฺขุปาลตฺเถรวตฺถุ ปฐมํ

2. มฏฺฐกุณฺฑลีวตฺถุ

[2] มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมาติ ทุติยคาถาปิ สาวตฺถิยํเยว มฏฺฐกุณฺฑลิํ อารพฺภ ภาสิตาฯ

สาวตฺถิยํ กิร อทินฺนปุพฺพโก นาม พฺราหฺมโณ อโหสิฯ เตน กสฺสจิ กิญฺจิ น ทินฺนปุพฺพํ, เตน ตํ ‘‘อทินฺนปุพฺพโก’’ตฺเวว สญฺชานิํสุฯ ตสฺส เอกปุตฺตโก อโหสิ ปิโย มนาโปฯ อถสฺส ปิลนฺธนํ กาเรตุกาโม ‘‘สเจ สุวณฺณกาเร กาเรสฺสามิ, ภตฺตเวตนํ ทาตพฺพํ ภวิสฺสตี’’ติ สยเมว สุวณฺณํ โกฏฺเฏตฺวา มฏฺฐานิ กุณฺฑลานิ กตฺวา อทาสิฯ เตนสฺส ปุตฺโต มฏฺฐกุณฺฑลีตฺเวว ปญฺญายิตฺถฯ ตสฺส โสฬสวสฺสิกกาเล ปณฺฑุโรโค อุทปาทิฯ ตสฺส มาตา ปุตฺตํ โอโลเกตฺวา, ‘‘พฺราหฺมณ, ปุตฺตสฺส เต โรโค อุปฺปนฺโน, ติกิจฺฉาเปหิ น’’นฺติ อาหฯ ‘‘โภติ สเจ เวชฺชํ อาเนสฺสามิ, ภตฺตเวตนํ ทาตพฺพํ ภวิสฺสติ; กิํ ตฺวํ มม ธนจฺเฉทํ น โอโลเกสฺสสี’’ติ? ‘‘อถ นํ กิํ กริสฺสสิ, พฺราหฺมณา’’ติ? ‘‘ยถา เม ธนจฺเฉโท น โหติ, ตถา กริสฺสามี’’ติฯ โส เวชฺชานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘อสุกโรคสฺส นาม ตุมฺเห กิํ เภสชฺชํ กโรถา’’ติ ปุจฺฉิฯ อถสฺส เต ยํ วา ตํ วา รุกฺขตจาทิํ อาจิกฺขนฺติฯ โส ตมาหริตฺวา ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ กโรติฯ ตํ กโรนฺตสฺเสวสฺส โรโค พลวา อโหสิ, อเตกิจฺฉภาวํ อุปาคมิฯ