ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

ธมฺมปท-อฏฺฐกถา

(ปฐโม ภาโค)

คนฺถารมฺภกถา

[1]

มหาโมหตโมนทฺเธ , โลเก โลกนฺตทสฺสินา;

เยน สทฺธมฺมปชฺโชโต, ชาลิโต ชลิติทฺธินาฯ

[2]

ตสฺส ปาเท นมสฺสิตฺวา, สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต;

สทฺธมฺมญฺจสฺส ปูเชตฺวา, กตฺวา สงฺฆสฺส จญฺชลิํฯ

[3]

ตํ ตํ การณมาคมฺม, ธมฺมาธมฺเมสุ โกวิโท;

สมฺปตฺตสทฺธมฺมปโท, สตฺถา ธมฺมปทํ สุภํฯ

[4]

เทเสสิ กรุณาเวค-สมุสฺสาหิตมานโส;

ยํ เว เทวมนุสฺสานํ, ปีติปาโมชฺชวฑฺฒนํฯ

[5]

ปรมฺปราภตา ตสฺส, นิปุณา อตฺถวณฺณนา;

ยา ตมฺพปณฺณิทีปมฺหิ, ทีปภาสาย สณฺฐิตาฯ

[6]

น สาธยติ เสสานํ, สตฺตานํ หิตสมฺปทํ;

อปฺเปว นาม สาเธยฺย, สพฺพโลกสฺส สา หิตํฯ

[7]

อิติ อาสีสมาเนน, ทนฺเตน สมจารินา;

กุมารกสฺสเปนาหํ, เถเรน ถิรเจตสาฯ

[8 .

สทฺธมฺมฏฺฐิติกาเมน , สกฺกจฺจํ อภิยาจิโต;

ตํ ภาสํ อติวิตฺถาร-คตญฺจ วจนกฺกมํฯ

[9 .

ปหายาโรปยิตฺวาน , ตนฺติภาสํ มโนรมํ;

คาถานํ พฺยญฺชนปทํ, ยํ ตตฺถ น วิภาวิตํฯ

[10]

เกวลํ ตํ วิภาเวตฺวา, เสสํ ตเมว อตฺถโต;

ภาสนฺตเรน ภาสิสฺสํ, อาวหนฺโต วิภาวินํ;

มนโส ปีติปาโมชฺชํ, อตฺถธมฺมูปนิสฺสิตนฺติฯ

1. ยมกวคฺโค

1. จกฺขุปาลตฺเถรวตฺถุ

[1]

‘‘มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา, มโนเสฏฺฐา มโนมยา;

มนสา เจ ปทุฏฺเฐน, ภาสติ วา กโรติ วา;

ตโต นํ ทุกฺขมนฺเวติ, จกฺกํว วหโต ปท’’นฺติฯ –

อยํ ธมฺมเทสนา กตฺถ ภาสิตาติ? สาวตฺถิยํฯ กํ อารพฺภาติ? จกฺขุปาลตฺเถรํฯ

สาวตฺถิยํ กิร มหาสุวณฺโณ นาม กุฏุมฺพิโก อโหสิ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค อปุตฺตโกฯ โส เอกทิวสํ นฺหานติตฺถํ นฺหตฺวา นตฺวา อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค สมฺปนฺนปตฺตสาขํ เอกํ วนปฺปติํ ทิสฺวา ‘‘อยํ มเหสกฺขาย เทวตาย ปริคฺคหิโต ภวิสฺสตี’’ติ ตสฺส เหฏฺฐาภาคํ โสธาเปตฺวา ปาการปริกฺเขปํ การาเปตฺวา วาลุกํ โอกิราเปตฺวา ธชปฏากํ อุสฺสาเปตฺวา วนปฺปติํ อลงฺกริตฺวา อญฺชลิํ กริตฺวา ‘‘สเจ ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา ลเภยฺยํ, ตุมฺหากํ มหาสกฺการํ กริสฺสามี’’ติ ปตฺถนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ

อถสฺส น จิรสฺเสว ภริยาย กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐาสิฯ สา คพฺภสฺส ปติฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา ตสฺส อาโรเจสิฯ โส ตสฺสา คพฺภสฺส ปริหารมทาสิฯ สา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิฯ