พระสุตตันตปิฏก ทีฆนิกาย มหาวรรค [2. มหานิทานสูตร] วิญญาณฐิติ 7 ประการ
[128] อานนท์ ในวิญญาณฐิติ 7 ประการนั้น วิญญาณฐิติที่ 1 ว่า สัตว์
ทั้งหลายผู้มีกายต่างกัน มีสัญญาต่างกัน คือ มนุษย์บางพวก เทพบางพวกและ
วินิปาติกะบางพวก ผู้ที่รู้วิญญาณฐิตินั้น รู้ความเกิด รู้ความดับ รู้คุณ รู้โทษของ
วิญญาณฐิตินั้น และรู้อุบายสลัดออกจากวิญญาณฐิตินั้น เขาควรจะเพลิดเพลินใน
วิญญาณฐิตินั้นอยู่อีกหรือ
ท่านพระอานนท์ทูลตอบว่า ไม่ควร พระพุทธเจ้าข้า
ฯลฯ
พระผู้มีพระภาคตรัสถามว่า อานนท์ วิญญาณฐิติที่ 7 ว่า สัตว์ทั้งหลายผู้ล่วง
วิญญาณัญจายตนฌานโดยประการทั้งปวง บรรลุอากิญจัญญายตนฌานโดยประการ
ทั้งปวงโดยกำหนดว่า ไม่มีอะไร ผู้ที่รู้วิญญาณฐิตินั้น รู้ความเกิด รู้ความดับ รู้คุณ
รู้โทษของวิญญาณฐิตินั้น และรู้อุบายสลัดออกจากวิญญาณฐิตินั้น เขาควรจะเพลิดเพลิน
ในวิญญาณฐิตินั้นอยู่อีกหรือ
ท่านพระอานนท์ทูลตอบว่า ไม่ควร พระพุทธเจ้าข้า
พระผู้มีพระภาคตรัสถามว่า อานนท์ ในอายตนะ 2 ประการนั้น อายตนะที่ 1
คือ อสัญญีสัตตายตนะ ผู้ที่รู้อสัญญีสัตตายตนะนั้น รู้ความเกิด รู้ความดับ รู้คุณ
รู้โทษของอสัญญีสัตตายตนะนั้น และรู้อุบายสลัดออกจากอสัญญีสัตตายตนะนั้น
เขาควรจะเพลิดเพลินในอสัญญีสัตตายตนะนั้นอยู่อีกหรือ
ท่านพระอานนท์ทูลตอบว่า ไม่ควร พระพุทธเจ้าข้า
พระผู้มีพระภาคตรัสถามว่า อานนท์ อายตนะที่ 2 คือ เนวสัญญานาสัญญา-
ยตนะ ผู้ที่รู้เนวสัญญานาสัญญายตนะนั้น รู้ความเกิด รู้ความดับ รู้คุณ รู้โทษของ
เนวสัญญานาสัญญายตนะนั้น และรู้อุบายสลัดออกจากเนวสัญญานาสัญญายตนะนั้น
เขาควรจะเพลิดเพลินในเนวสัญญานาสัญญายตนะนั้นอยู่อีกหรือ
พระสุตตันตปิฏก ทีฆนิกาย มหาวรรค [2. มหานิทานสูตร] วิโมกข์ 8 ประการ
ท่านพระอานนท์ทูลตอบว่า ไม่ควร พระพุทธเจ้าข้า
พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า อานนท์ ภิกษุผู้รู้ถึงความเกิด ความดับ คุณ โทษ
ของวิญญาณฐิติ 7 และอายตนะ 2 และอุบายสลัดออกจากวิญญาณฐิติ 7 และ
อายตนะ 2 นี้ตามความเป็นจริง ย่อมหลุดพ้นเพราะไม่ถือมั่น1ภิกษุนี้เราเรียกว่า
ผู้เป็นปัญญาวิมุต2
วิโมกข์ 8 ประการ
[129] อานนท์ วิโมกข์3 8 ประการนี้
วิโมกข์ 8 ประการ อะไรบ้าง คือ
1. บุคคลผู้มีรูป เห็นรูปทั้งหลาย4 นี้เป็นวิโมกข์ประการที่ 1
2. บุคคลผู้มีอรูปสัญญาภายใน เห็นรูปทั้งหลายภายนอก5 นี้เป็น
วิโมกข์ประการที่ 2
3. บุคคลผู้น้อมใจไปว่า งาม6 นี้เป็นวิโมกข์ประการที่ 3
4. บุคคลบรรลุอากาสานัญจายตนฌานโดยกำหนดว่า อากาศ
หาที่สุดมิได้ อยู่ เพราะล่วงรูปสัญญา ดับปฏิฆสัญญา ไม่กำหนด
นานัตตสัญญาโดยประการทั้งปวง นี้เป็นวิโมกข์ประการที่ 4