เอวํ วิปสฺสนามยํ ปีติปาโมชฺชามตํ วุตฺตํฯ ตํ อนุภวนฺโต น จิเรเนว อริยชนเสวิตํ อชรามรํ นิพฺพานามตํ สจฺฉิกโรตีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกปาฐ-อฏฺฐกถาย

ทฺวตฺติํสาการวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กุมารปญฺหวณฺณนา

อฏฺฐุปฺปตฺติ

อิทานิ เอกํ นาม กินฺติ เอวมาทีนํ กุมารปญฺหานํ อตฺถวณฺณนากฺกโม อนุปฺปตฺโตฯ เตสํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ อิธ นิกฺเขปปฺปโยชนญฺจ วตฺวา วณฺณนํ กริสฺสาม –

อฏฺฐุปฺปตฺติ ตาว เนสํ โสปาโก นาม ภควโต มหาสาวโก อโหสิฯ เตนายสฺมตา ชาติยา สตฺตวสฺเสเนว อญฺญา อาราธิตา, ตสฺส ภควา ปญฺหพฺยากรเณน อุปสมฺปทํ อนุญฺญาตุกาโม อตฺตนา อธิปฺเปตตฺถานํ ปญฺหานํ พฺยากรณสมตฺถตํ ปสฺสนฺโต ‘‘เอกํ นาม กิ’’นฺติ เอวมาทินา ปญฺเห ปุจฺฉิฯ โส พฺยากาสิฯ เตน จ พฺยากรเณน ภควโต จิตฺตํ อาราเธสิฯ สาว ตสฺสายสฺมโต อุปสมฺปทา อโหสิฯ

อยํ เตสํ อฏฺฐุปฺปตฺติฯ

นิกฺเขปปฺปโยชนํ

ยสฺมา ปน สรณคมเนหิ พุทฺธธมฺมสงฺฆานุสฺสติวเสน จิตฺตภาวนา, สิกฺขาปเทหิ สีลภาวนา, ทฺวตฺติํสากาเรน จ กายภาวนา ปกาสิตา, ตสฺมา อิทานิ นานปฺปการโต ปญฺญาภาวนามุขทสฺสนตฺถํ อิเม ปญฺหพฺยากรณา อิธ นิกฺขิตฺตาฯ ยสฺมา วา สีลปทฏฺฐาโน สมาธิ, สมาธิปทฏฺฐานา จ ปญฺญา; ยถาห – ‘‘สีเล ปติฏฺฐาย นโร สปญฺโญ, จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาวย’’นฺติ (สํ. นิ. 1.23, 192), ตสฺมา สิกฺขาปเทหิ สีลํ ทฺวตฺติํสากาเรน ตํโคจรํ สมาธิญฺจ ทสฺเสตฺวา สมาหิตจิตฺตสฺส นานาธมฺมปริกฺขาราย ปญฺญาย ปเภททสฺสนตฺถํ อิธ นิกฺขิตฺตาติปิ วิญฺญาตพฺพาฯ

อิทํ เตสํ อิธ นิกฺเขปปฺปโยชนํฯ

ปญฺหวณฺณนา

เอกํ นาม กินฺติปญฺหวณฺณนา

อิทานิ เตสํ อตฺถวณฺณนา โหติ – เอกํ นาม กินฺติ ภควา ยสฺมิํ เอกธมฺมสฺมิํ ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, ยสฺมิํ จายมายสฺมา นิพฺพินฺทมาโน อนุปุพฺเพน ทุกฺขสฺสนฺตมกาสิ, ตํ ธมฺมํ สนฺธาย ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ ‘‘สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา’’ติ เถโร ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย วิสฺสชฺเชติฯ ‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมฺมาสติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรตี’’ติ (สํ. นิ. 5.8) เอวมาทีนิ เจตฺถ สุตฺตานิ เอวํ วิสฺสชฺชนยุตฺติสมฺภเว สาธกานิฯ เอตฺถ เยนาหาเรน สพฺเพ สตฺตา ‘‘อาหารฏฺฐิติกา’’ติ วุจฺจนฺติ, โส อาหาโร ตํ วา เนสํ อาหารฏฺฐิติกตฺตํ ‘‘เอกํ นาม กิ’’นฺติ ปุฏฺเฐน เถเรน นิทฺทิฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตญฺหิ ภควตา อิธ เอกนฺติ อธิปฺเปตํ, น ตุ สาสเน โลเก วา อญฺญํ เอกํ นาม นตฺถีติ ญาเปตุํ วุตฺตํฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา –

‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน สมฺมา วิรชฺชมาโน สมฺมา วิมุจฺจมาโน สมฺมา ปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺตํ อภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติฯ กตมสฺมิํ เอกธมฺเม? สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกาฯ อิมสฺมิํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน…เป.… ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติฯ ‘เอโก ปญฺโห เอโก อุทฺเทโส เอกํ เวยฺยากรณ’นฺติ อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺต’’นฺติ (อ. นิ. 10.27)ฯ

อาหารฏฺฐิติกาติ เจตฺถ ยถา ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, สุภนิมิตฺตํฯ