‘‘เอกปุปฺผํ ยชิตฺวาน, อสีติกปฺปโกฏิโย;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผล’’นฺติ จฯ

‘‘มตฺตาสุขปริจฺจาคา, ปสฺเส เจ วิปุลํ สุข’’นฺติ จฯ (ธ. ป. 290);

เอวํ ทกฺขิณาวิสุทฺธิเวลามสุตฺตาทีสุ วุตฺตนเยน สงฺฆาทิวตฺถูสุปิ ทานผลวิภาโค เวทิตพฺโพฯ ยถา จ เจติยาทีสุ ทานสฺส ปวตฺติ ผลวิภูติ จ ทสฺสิตา, เอวํ ยถาโยคํ สพฺพตฺถ ตํ ตํ อารภิตฺวา จาริตฺตวาริตฺตวเสน สีลสฺส, พุทฺธานุสฺสติวเสน สํยมสฺส, ตพฺพตฺถุกวิปสฺสนามนสิการปจฺจเวกฺขณวเสน ทมสฺส จ ปวตฺติ ตสฺส ตสฺส ผลวิภูติ จ เวทิตพฺพาฯ

อฏฺฐมคาถาวณฺณนา

เอวํ ภควา ทานาทีหิ นิธียมานสฺส ปุญฺญมยนิธิโน เจติยาทิเภทํ วตฺถุํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เอเตสุ วตฺถูสุ สุนิหิตสฺส ตสฺส นิธิโน คมฺภีเร โอทกนฺติเก นิหิตนิธิโต วิเสสํ ทสฺเสนฺโต อาห –

[8] ‘‘เอโส นิธิ สุนิหิโต, อเชยฺโย อนุคามิโกฯ

ปหาย คมนีเยสุ, เอตํ อาทาย คจฺฉตี’’ติฯ

ตตฺถ ปุพฺพปเทน ตํ ทานาทีหิ สุนิหิตนิธิํ นิทฺทิสติ ‘‘เอโส นิธิ สุนิหิโต’’ติฯ อเชยฺโยติ ปเรหิ เชตฺวา คเหตุํ น สกฺกา, อจฺเจยฺโยติปิ ปาโฐ, ตสฺส อจฺจิตพฺโพ อจฺจนารโห หิตสุขตฺถิเกน อุปจิตพฺโพติ อตฺโถฯ เอตสฺมิญฺจ ปาเฐ เอโส นิธิ อจฺเจยฺโยติ สมฺพนฺธิตฺวา ปุน ‘‘กสฺมา’’ติ อนุโยคํ ทสฺเสตฺวา ‘‘ยสฺมา สุนิหิโต อนุคามิโก’’ติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อิตรถา หิ สุนิหิตสฺส อจฺเจยฺยตฺตํ วุตฺตํ ภเวยฺย, น จ สุนิหิโต อจฺจนีโยฯ อจฺจิโต เอว หิ โสติฯ อนุคจฺฉตีติ อนุคามิโก, ปรโลกํ คจฺฉนฺตมฺปิ ตตฺถ ตตฺถ ผลทาเนน น วิชหตีติ อตฺโถฯ

ปหาย คมนีเยสุ เอตํ อาทาย คจฺฉตีติ มรณกาเล ปจฺจุปฏฺฐิเต สพฺพโภเคสุ ปหาย คมนีเยสุ เอตํ นิธิํ อาทาย ปรโลกํ คจฺฉตีติ อยํ กิร เอตสฺส อตฺโถฯ โส ปน น ยุชฺชติฯ

กสฺมา? โภคานํ อคมนียโตฯ ปหาตพฺพา เอว หิ เต เต โภคา, น คมนียา, คมนียา ปน เต เต คติวิเสสาฯ ยโต ยทิ เอส อตฺโถ สิยา, ปหาย โภเค คมนีเยสุ คติวิเสเสสุ อิติ วเทยฺยฯ ตสฺมา เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ – ‘‘นิธิ วา ฐานา จวตี’’ติ เอวมาทินา ปกาเรน ปหาย มจฺจํ โภเคสุ คจฺฉนฺเตสุ เอตํ อาทาย คจฺฉตีติฯ เอโส หิ อนุคามิกตฺตา ตํ นปฺปชหตีติฯ

ตตฺถ สิยา ‘‘คมนีเยสูติ เอตฺถ คนฺตพฺเพสูติ อตฺโถ, น คจฺฉนฺเตสู’’ติฯ ตํ น เอกํสโต คเหตพฺพํฯ ยถา หิ ‘‘อริยา นิยฺยานิกา’’ติ (ที. นิ. 2.141) เอตฺถ นิยฺยนฺตาติ อตฺโถ, น นิยฺยาตพฺพาติ, เอวมิธาปิ คจฺฉนฺเตสูติ อตฺโถ, น คนฺตพฺเพสูติฯ

อถ วา ยสฺมา เอส มรณกาเล กสฺสจิ ทาตุกาโม โภเค อามสิตุมฺปิ น ลภติ, ตสฺมา เตน เต โภคา ปุพฺพํ กาเยน ปหาตพฺพา, ปจฺฉา วิหตาเสน เจตสา คนฺตพฺพา, อติกฺกมิตพฺพาติ วุตฺตํ โหติฯ ตสฺมา ปุพฺพํ กาเยน ปหาย ปจฺฉา เจตสา คมนีเยสุ โภเคสูติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ปุริมสฺมิํ อตฺเถ นิทฺธารเณ ภุมฺมวจนํ, ปหาย คมนีเยสุ โภเคสุ เอกเมเวตํ ปุญฺญนิธิวิภวํ ตโต นีหริตฺวา อาทาย คจฺฉตีติฯ ปจฺฉิเม อตฺเถ ภาเวนภาวลกฺขเณ ภุมฺมวจนํฯ โภคานญฺหิ คมนียภาเวน เอตสฺส นิธิสฺส อาทาย คมนียภาโว ลกฺขียตีติฯ

นวมคาถาวณฺณนา

เอวํ ภควา อิมสฺส ปุญฺญนิธิโน คมฺภีเร โอทกนฺติเก นิหิตนิธิโต วิเสสํ ทสฺเสตฺวา ปุน อตฺตโน ภณฺฑคุณสํวณฺณเนน กยชนสฺส อุสฺสาหํ ชเนนฺโต อุฬารภณฺฑวาณิโช วิย อตฺตนา เทสิตปุญฺญนิธิคุณสํวณฺณเนน ตสฺมิํ ปุญฺญนิธิมฺหิ เทวมนุสฺสานํ อุสฺสาหํ ชเนนฺโต อาห –

[9] ‘‘อสาธารณมญฺเญสํ, อโจราหรโณ นิธิฯ

กยิราถ ธีโร ปุญฺญานิ, โย นิธิ อนุคามิโก’’ติฯ