ปญฺญา หิ กตฺถจิ ปญฺญาตฺเวว วุจฺจติ ‘‘สุสฺสูสา ลภเต ปญฺญ’’นฺติ เอวมาทีสุ (สํ. นิ. 1.246; สุ. นิ. 188)ฯ กตฺถจิ ธมฺโมติ ‘‘สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค’’ติ เอวมาทีสุฯ กตฺถจิ ทโมติ ‘‘ยทิ สจฺจา ทมา จาคา, ขนฺตฺยา ภิยฺโย น วิชฺชตี’’ติอาทีสุฯ

เอวํ ทานาทีนิ ญตฺวา อิทานิ เอวํ อิมิสฺสา คาถาย สมฺปิณฺเฑตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ – ยสฺส อิตฺถิยา วา ปุริสสฺส วา ทาเนน สีเลน สํยเมน ทเมน จาติ อิเมหิ จตูหิ ธมฺเมหิ ยถา หิรญฺเญน สุวณฺเณน มุตฺตาย มณินา วา ธนมโย นิธิ เตสํ สุวณฺณาทีนํ เอกตฺถ ปกฺขิปเนน นิธียติ, เอวํ ปุญฺญมโย นิธิ เตสํ ทานาทีนํ เอกจิตฺตสนฺตาเน เจติยาทิมฺหิ วา วตฺถุมฺหิ สุฏฺฐุ กรเณน สุนิหิโต โหตีติฯ

สตฺตมคาถาวณฺณนา

เอวํ ภควา ‘‘ยสฺส ทาเนนา’’ติ อิมาย คาถาย ปุญฺญสมฺปทาย ปรมตฺถโต นิธิภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยตฺถ นิหิโต, โส นิธิ สุนิหิโต โหติ, ตํ วตฺถุํ ทสฺเสนฺโต อาห –

[7] ‘‘เจติยมฺหิ จ สงฺเฆ วา, ปุคฺคเล อติถีสุ วาฯ

มาตริ ปิตริ จาปิ, อโถ เชฏฺฐมฺหิ ภาตรี’’ติฯ

ตตฺถ จยิตพฺพนฺติ เจติยํ, ปูเชตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ, จิตตฺตา วา เจติยํฯ ตํ ปเนตํ เจติยํ ติวิธํ โหติ ปริโภคเจติยํ , อุทฺทิสฺสกเจติยํ, ธาตุกเจติยนฺติฯ ตตฺถ โพธิรุกฺโข ปริโภคเจติยํ, พุทฺธปฏิมา อุทฺทิสฺสกเจติยํ, ธาตุคพฺภถูปา สธาตุกา ธาตุกเจติยํฯ สงฺโฆติ พุทฺธปฺปมุขาทีสุ โย โกจิฯ ปุคฺคโลติ คหฏฺฐปพฺพชิเตสุ โย โกจิฯ นตฺถิ อสฺส ติถิ, ยมฺหิ วา ตมฺหิ ทิวเส อาคจฺฉตีติ อติถิฯ ตงฺขเณ อาคตปาหุนกสฺเสตํ อธิวจนํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ เจติยาทีนิ ญตฺวา อิทานิ เอวํ อิมิสฺสา คาถาย สมฺปิณฺเฑตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ – โย โส นิธิ ‘‘สุนิหิโต โหตี’’ติ วุตฺโต, โส อิเมสุ วตฺถูสุ สุนิหิโต โหติฯ กสฺมา? ทีฆรตฺตํ อิฏฺฐผลานุปฺปทานสมตฺถตายฯ ตถา หิ อปฺปกมฺปิ เจติยมฺหิ ทตฺวา ทีฆรตฺตํ อิฏฺฐผลลาภิโน โหนฺติฯ ยถาห –

‘‘เอกปุปฺผํ ยชิตฺวาน, อสีติกปฺปโกฏิโย;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผล’’นฺติ จฯ

‘‘มตฺตาสุขปริจฺจาคา, ปสฺเส เจ วิปุลํ สุข’’นฺติ จฯ (ธ. ป. 290);

เอวํ ทกฺขิณาวิสุทฺธิเวลามสุตฺตาทีสุ วุตฺตนเยน สงฺฆาทิวตฺถูสุปิ ทานผลวิภาโค เวทิตพฺโพฯ ยถา จ เจติยาทีสุ ทานสฺส ปวตฺติ ผลวิภูติ จ ทสฺสิตา, เอวํ ยถาโยคํ สพฺพตฺถ ตํ ตํ อารภิตฺวา จาริตฺตวาริตฺตวเสน สีลสฺส, พุทฺธานุสฺสติวเสน สํยมสฺส, ตพฺพตฺถุกวิปสฺสนามนสิการปจฺจเวกฺขณวเสน ทมสฺส จ ปวตฺติ ตสฺส ตสฺส ผลวิภูติ จ เวทิตพฺพาฯ

อฏฺฐมคาถาวณฺณนา

เอวํ ภควา ทานาทีหิ นิธียมานสฺส ปุญฺญมยนิธิโน เจติยาทิเภทํ วตฺถุํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เอเตสุ วตฺถูสุ สุนิหิตสฺส ตสฺส นิธิโน คมฺภีเร โอทกนฺติเก นิหิตนิธิโต วิเสสํ ทสฺเสนฺโต อาห –

[8] ‘‘เอโส นิธิ สุนิหิโต, อเชยฺโย อนุคามิโกฯ

ปหาย คมนีเยสุ, เอตํ อาทาย คจฺฉตี’’ติฯ

ตตฺถ ปุพฺพปเทน ตํ ทานาทีหิ สุนิหิตนิธิํ นิทฺทิสติ ‘‘เอโส นิธิ สุนิหิโต’’ติฯ อเชยฺโยติ ปเรหิ เชตฺวา คเหตุํ น สกฺกา, อจฺเจยฺโยติปิ ปาโฐ, ตสฺส อจฺจิตพฺโพ อจฺจนารโห หิตสุขตฺถิเกน อุปจิตพฺโพติ อตฺโถฯ เอตสฺมิญฺจ ปาเฐ เอโส นิธิ อจฺเจยฺโยติ สมฺพนฺธิตฺวา ปุน ‘‘กสฺมา’’ติ อนุโยคํ ทสฺเสตฺวา ‘‘ยสฺมา สุนิหิโต อนุคามิโก’’ติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อิตรถา หิ สุนิหิตสฺส อจฺเจยฺยตฺตํ วุตฺตํ ภเวยฺย, น จ สุนิหิโต อจฺจนีโยฯ อจฺจิโต เอว หิ โสติฯ อนุคจฺฉตีติ อนุคามิโก, ปรโลกํ คจฺฉนฺตมฺปิ ตตฺถ ตตฺถ ผลทาเนน น วิชหตีติ อตฺโถฯ

ปหาย คมนีเยสุ เอตํ อาทาย คจฺฉตีติ มรณกาเล ปจฺจุปฏฺฐิเต สพฺพโภเคสุ ปหาย คมนีเยสุ เอตํ นิธิํ อาทาย ปรโลกํ คจฺฉตีติ อยํ กิร เอตสฺส อตฺโถฯ โส ปน น ยุชฺชติฯ