ยกฺขา วาปิ หรนฺติ เยนิจฺฉกํ อาทาย คจฺฉนฺติฯ อปสฺสโต วา อสฺส อปฺปิยา วา ทายาทา ภูมิํ ขณิตฺวา ตํ นิธิํ อุทฺธรนฺติฯ เอวมสฺส เอเตหิ ฐานา จวนาทีหิ การเณหิ โส นิธิ น อุปกปฺปตีติฯ

เอวํ ฐานา จวนาทีนิ โลกสมฺมตานิ อนุปกปฺปนการณานิ วตฺวา อิทานิ ยํ ตํ เอเตสมฺปิ การณานํ มูลภูตํ เอกญฺเญว ปุญฺญกฺขยสญฺญิตํ การณํ, ตํ ทสฺเสนฺโต อาห –

‘‘ยทา ปุญฺญกฺขโย โหติ, สพฺพเมตํ วินสฺสตี’’ติฯ

ตสฺสตฺโถ – ยสฺมิํ สมเย โภคสมฺปตฺตินิปฺผาทกสฺส ปุญฺญสฺส ขโย โหติ, โภคปาริชุญฺญสํวตฺตนิกมปุญฺญโมกาสํ กตฺวา ฐิตํ โหติ, อถ ยํ นิธิํ นิเธนฺเตน นิหิตํ หิรญฺญสุวณฺณาทิธนชาตํ, สพฺพเมตํ วินสฺสตีติฯ

ฉฏฺฐคาถาวณฺณนา

เอวํ ภควา เตน เตน อธิปฺปาเยน นิหิตมฺปิ ยถาธิปฺปายํ อนุปกปฺปนฺตํ นานปฺปกาเรหิ นสฺสนธมฺมํ โลกสมฺมตํ นิธิํ วตฺวา อิทานิ ยํ ปุญฺญสมฺปทํ ปรมตฺถโต นิธีติ ทสฺเสตุํ ตสฺส กุฏุมฺพิกสฺส อนุโมทนตฺถมิทํ นิธิกณฺฑมารทฺธํ, ตํ ทสฺเสนฺโต อาห –

[6] ‘‘ยสฺส ทาเนน สีเลน, สํยเมน ทเมน จฯ

นิธี สุนิหิโต โหติ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา’’ติฯ

ตตฺถ ทานนฺติ ‘‘ทานญฺจ ธมฺมจริยา จา’’ติ เอตฺถ วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพํฯ สีลนฺติ กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโมฯ ปญฺจงฺคทสงฺคปาติโมกฺขสํวราทิ วา สพฺพมฺปิ สีลํ อิธ สีลนฺติ อธิปฺเปตํฯ สํยโมติ สํยมนํ สํยโม, เจตโส นานารมฺมณคตินิวารณนฺติ วุตฺตํ โหติ, สมาธิสฺเสตํ อธิวจนํฯ เยน สํยเมน สมนฺนาคโต ‘‘หตฺถสํยโต, ปาทสํยโต, วาจาสํยโต, สํยตุตฺตโม’’ติ เอตฺถ สํยตุตฺตโมติ วุตฺโตฯ อปเร อาหุ ‘‘สํยมนํ สํยโม, สํวรณนฺติ วุตฺตํ โหติ, อินฺทฺริยสํวรสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติฯ ทโมติ ทมนํ, กิเลสูปสมนนฺติ วุตฺตํ โหติ, ปญฺญาเยตํ อธิวจนํฯ

ปญฺญา หิ กตฺถจิ ปญฺญาตฺเวว วุจฺจติ ‘‘สุสฺสูสา ลภเต ปญฺญ’’นฺติ เอวมาทีสุ (สํ. นิ. 1.246; สุ. นิ. 188)ฯ กตฺถจิ ธมฺโมติ ‘‘สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค’’ติ เอวมาทีสุฯ กตฺถจิ ทโมติ ‘‘ยทิ สจฺจา ทมา จาคา, ขนฺตฺยา ภิยฺโย น วิชฺชตี’’ติอาทีสุฯ

เอวํ ทานาทีนิ ญตฺวา อิทานิ เอวํ อิมิสฺสา คาถาย สมฺปิณฺเฑตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ – ยสฺส อิตฺถิยา วา ปุริสสฺส วา ทาเนน สีเลน สํยเมน ทเมน จาติ อิเมหิ จตูหิ ธมฺเมหิ ยถา หิรญฺเญน สุวณฺเณน มุตฺตาย มณินา วา ธนมโย นิธิ เตสํ สุวณฺณาทีนํ เอกตฺถ ปกฺขิปเนน นิธียติ, เอวํ ปุญฺญมโย นิธิ เตสํ ทานาทีนํ เอกจิตฺตสนฺตาเน เจติยาทิมฺหิ วา วตฺถุมฺหิ สุฏฺฐุ กรเณน สุนิหิโต โหตีติฯ

สตฺตมคาถาวณฺณนา

เอวํ ภควา ‘‘ยสฺส ทาเนนา’’ติ อิมาย คาถาย ปุญฺญสมฺปทาย ปรมตฺถโต นิธิภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยตฺถ นิหิโต, โส นิธิ สุนิหิโต โหติ, ตํ วตฺถุํ ทสฺเสนฺโต อาห –

[7] ‘‘เจติยมฺหิ จ สงฺเฆ วา, ปุคฺคเล อติถีสุ วาฯ

มาตริ ปิตริ จาปิ, อโถ เชฏฺฐมฺหิ ภาตรี’’ติฯ

ตตฺถ จยิตพฺพนฺติ เจติยํ, ปูเชตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ, จิตตฺตา วา เจติยํฯ ตํ ปเนตํ เจติยํ ติวิธํ โหติ ปริโภคเจติยํ , อุทฺทิสฺสกเจติยํ, ธาตุกเจติยนฺติฯ ตตฺถ โพธิรุกฺโข ปริโภคเจติยํ, พุทฺธปฏิมา อุทฺทิสฺสกเจติยํ, ธาตุคพฺภถูปา สธาตุกา ธาตุกเจติยํฯ สงฺโฆติ พุทฺธปฺปมุขาทีสุ โย โกจิฯ ปุคฺคโลติ คหฏฺฐปพฺพชิเตสุ โย โกจิฯ นตฺถิ อสฺส ติถิ, ยมฺหิ วา ตมฺหิ ทิวเส อาคจฺฉตีติ อติถิฯ ตงฺขเณ อาคตปาหุนกสฺเสตํ อธิวจนํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ เจติยาทีนิ ญตฺวา อิทานิ เอวํ อิมิสฺสา คาถาย สมฺปิณฺเฑตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ – โย โส นิธิ ‘‘สุนิหิโต โหตี’’ติ วุตฺโต, โส อิเมสุ วตฺถูสุ สุนิหิโต โหติฯ กสฺมา? ทีฆรตฺตํ อิฏฺฐผลานุปฺปทานสมตฺถตายฯ ตถา หิ อปฺปกมฺปิ เจติยมฺหิ ทตฺวา ทีฆรตฺตํ อิฏฺฐผลลาภิโน โหนฺติฯ ยถาห –