ยานีธาติคาถาวณฺณนา

[1] อิทานิ ‘‘เอตสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณน’’นฺติ วุตฺตตฺตา อตฺถวณฺณนา อารพฺภเตฯ อปเร ปน วทนฺติ ‘‘อาทิโต ปญฺเจว คาถา ภควตา วุตฺตา, เสสา ปริตฺตกรณสมเย อานนฺทตฺเถเรนา’’ติฯ ยถา วา ตถา วา โหตุ, กิํ โน อิมาย ปริกฺขาย, สพฺพถาปิ เอตสฺส รตนสุตฺตสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณนํฯ

ยานีธ ภูตานีติ ปฐมคาถาฯ ตตฺถ ยานีติ ยาทิสานิ อปฺเปสกฺขานิ วา มเหสกฺขานิ วาฯ อิธาติ อิมสฺมิํ ปเทเส, ตสฺมิํ ขเณ สนฺนิปาตฏฺฐานํ สนฺธายาหฯ ภูตานีติ กิญฺจาปิ ภูตสทฺโท ‘‘ภูตสฺมิํ ปาจิตฺติย’’นฺติ เอวมาทีสุ (ปาจิ. 69) วิชฺชมาเนฯ ‘‘ภูตมิทนฺติ, ภิกฺขเว , สมนุปสฺสถา’’ติ เอวมาทีสุ (ม. นิ. 1.401) ขนฺธปญฺจเกฯ ‘‘จตฺตาโร โข, ภิกฺขุ, มหาภูตา เหตู’’ติ เอวมาทีสุ (ม. นิ. 3.86) จตุพฺพิเธ ปถวีธาตฺวาทิรูเปฯ ‘‘โย จ กาลฆโส ภูโต’’ติ เอวมาทีสุ (ชา. 1.2.190) ขีณาสเวฯ ‘‘สพฺเพว นิกฺขิปิสฺสนฺติ, ภูตา โลเก สมุสฺสย’’นฺติ เอวมาทีสุ (ที. นิ. 2.220) สพฺพสตฺเตฯ ‘‘ภูตคามปาตพฺยตายา’’ติ เอวมาทีสุ (ปาจิ. 90) รุกฺขาทิเกฯ ‘‘ภูตํ ภูตโต สญฺชานาตี’’ติ เอวมาทีสุ (ม. นิ. 1.3) จาตุมหาราชิกานํ เหฏฺฐา สตฺตนิกายํ อุปาทาย วตฺตติฯ อิธ ปน อวิเสสโต อมนุสฺเสสุ ทฏฺฐพฺโพฯ

สมาคตานีติ สนฺนิปติตานิฯ ภุมฺมานีติ ภูมิยํ นิพฺพตฺตานิฯ วา-อิติ วิกปฺปเนฯ เตน ยานีธ ภุมฺมานิ วา ภูตานิ สมาคตานีติ อิมเมกํ วิกปฺปํ กตฺวา ปุน ทุติยวิกปฺปํ กาตุํ ‘‘ยานิ ว อนฺตลิกฺเข’’ติ อาหฯ อนฺตลิกฺเข วา ยานิ ภูตานิ นิพฺพตฺตานิ, ตานิ สพฺพานิ อิธ สมาคตานีติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ยามโต ยาว อกนิฏฺฐํ, ตาว นิพฺพตฺตานิ ภูตานิ อากาเส ปาตุภูตวิมาเนสุ นิพฺพตฺตตฺตา ‘‘อนฺตลิกฺเข ภูตานี’’ติ เวทิตพฺพานิฯ ตโต เหฏฺฐา สิเนรุโต ปภุติ ยาว ภูมิยํ รุกฺขลตาทีสุ อธิวตฺถานิ ปถวิยญฺจ นิพฺพตฺตานิ ภูตานิ, ตานิ สพฺพานิ ภูมิยํ ภูมิปฏิพทฺเธสุ จ รุกฺขลตาปพฺพตาทีสุ นิพฺพตฺตตฺตา ‘‘ภุมฺมานิ ภูตานี’’ติ เวทิตพฺพานิฯ