มาตาปิตุอุปฏฺฐานนฺติคาถาวณฺณนา

[6] อิทานิ มาตาปิตุอุปฏฺฐานนฺติ เอตฺถ มาตุ จ ปิตุ จาติ มาตาปิตุฯ อุปฏฺฐานนฺติ อุปฏฺฐหนํฯ ปุตฺตานญฺจ ทารานญฺจาติ ปุตฺตทารสฺส สงฺคณฺหนํ สงฺคโหฯ น อากุลา อนากุลาฯ กมฺมานิ เอว กมฺมนฺตาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติ อยํ ปทวณฺณนาฯ

อตฺถวณฺณนา ปน เอวํ เวทิตพฺพา – มาตา นาม ชนิกา วุจฺจติ, ตถา ปิตาฯ อุปฏฺฐานํ นาม ปาทโธวนสมฺพาหนุจฺฉาทนนฺหาปเนหิ จตุปจฺจยสมฺปทาเนน จ อุปการกรณํฯ ตตฺถ ยสฺมา มาตาปิตโร พหูปการา ปุตฺตานํ อตฺถกามา อนุกมฺปกา, เย ปุตฺตเก พหิ กีฬิตฺวา ปํสุมกฺขิตสรีรเก อาคเต ทิสฺวา ปํสุํ ปุญฺฉิตฺวา มตฺถกํ อุปสิงฺฆายนฺตา ปริจุมฺพนฺตา จ สิเนหํ อุปฺปาเทนฺติ, วสฺสสตมฺปิ มาตาปิตโร สีเสน ปริหรนฺตา ปุตฺตา เตสํ ปติการํ กาตุํ อสมตฺถาฯ ยสฺมา จ เต อาปาทกา โปสกา อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโร, พฺรหฺมสมฺมตา ปุพฺพาจริยสมฺมตา, ตสฺมา เตสํ อุปฏฺฐานํ อิธ ปสํสํ, เปจฺจ สคฺคสุขญฺจ อาวหติฯ เตน มงฺคลนฺติ วุจฺจติฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา –

‘‘พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร, ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร;

อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ, ปชาย อนุกมฺปกาฯ

‘‘ตสฺมา หิ เน นมสฺเสยฺย, สกฺกเรยฺย จ ปณฺฑิโต;

อนฺเนน อถ ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;

อุจฺฉาทเนน นฺหาปเนน, ปาทานํ โธวเนน จฯ

‘‘ตาย นํ ปาริจริยาย, มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;

อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติฯ (อิติวุ. 106; ชา. 2.20.181-183);

อปโร นโย – อุปฏฺฐานํ นาม ภรณกิจฺจกรณกุลวํสฏฺฐปนาทิปญฺจวิธํ, ตํ ปาปนิวารณาทิปญฺจวิธทิฏฺฐธมฺมิกหิตสุขเหตุโต มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา –