เมนู

ตํ ภควนฺตํ โกจิ ปุจฺฉีติ, น โกจิ เทวาติ ฯ กินฺนุ นาม ตุมฺเห มาริสา อคฺคิํ ฉฑฺเฑตฺวา ขชฺโชปนกํ อุชฺชาเลถ, เยน ตุมฺเห อนวเสสมงฺคลเทสกํ ตํ ภควนฺตํ อติกฺกมิตฺวา มํ ปุจฺฉิตพฺพํ มญฺญถ, อาคจฺฉถ มาริสา, ตํ ภควนฺตํ ปุจฺฉาม, อทฺธา สสฺสิริกํ ปญฺหเวยฺยากรณํ ลภิสฺสามาติ เอกํ เทวปุตฺตํ อาณาเปสิ ‘‘ตํ ภควนฺตํ ปุจฺฉา’’ติฯ โส เทวปุตฺโต ตงฺขณานุรูเปน อลงฺกาเรน อตฺตานํ อลงฺกริตฺวา วิชฺชุริว วิชฺโชตมาโน เทวคณปริวุโต เชตวนมหาวิหารํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ ฐตฺวา มงฺคลปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต คาถาย อชฺฌภาสิ ‘‘พหู เทวา มนุสฺสา จา’’ติฯ

อิทํ มงฺคลปญฺหสมุฏฺฐานํฯ

พหูเทวาติคาถาวณฺณนา

[2] อิทานิ คาถาปทานํ อตฺถวณฺณนา โหติฯ พหูติ อนิยมิตสงฺขฺยานิทฺเทโส, เตน อเนกสตา อเนกสหสฺสา อเนกสตสหสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ ทิพฺพนฺตีติ เทวา, ปญฺจหิ กามคุเณหิ กีฬนฺติ, อตฺตโน วา สิริยา โชเตนฺตีติ อตฺโถฯ อปิจ เทวาติ ติวิธา เทวา สมฺมุติอุปปตฺติวิสุทฺธิวเสนฯ ยถาห –

‘‘เทวาติ ตโย เทวา – สมฺมุติเทวา, อุปปตฺติเทวา, วิสุทฺธิเทวาฯ ตตฺถ สมฺมุติเทวา นาม ราชาโน เทวิโย ราชกุมาราฯ อุปปตฺติเทวา นาม จาตุมหาราชิเก เทเว อุปาทาย ตทุตฺตริเทวาฯ วิสุทฺธิเทวา นาม อรหนฺโต วุจฺจนฺตี’’ติ (จูฬนิ. โธตกมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 32, ปารายนานุคีติคาถานิทฺเทส 119)ฯ

เตสุ อิธ อุปปตฺติเทวา อธิปฺเปตาฯ มนุโน อปจฺจาติ มนุสฺสาฯ โปราณา ปน ภณนฺติ – มนโส อุสฺสนฺนตาย มนุสฺสาฯ เต ชมฺพุทีปกา, อปรโคยานกา, อุตฺตรกุรุกา, ปุพฺพวิเทหกาติ จตุพฺพิธา, อิธ ชมฺพุทีปกา อธิปฺเปตาฯ มงฺคลนฺติ มหนฺติ อิเมหิ สตฺตาติ มงฺคลานิ, อิทฺธิํ วุทฺธิญฺจ ปาปุณนฺตีติ อตฺโถฯ อจินฺตยุนฺติ จินฺเตสุํ อากงฺขมานาติ อิจฺฉมานา ปตฺถยมานา ปิหยมานาฯ โสตฺถานนฺติ โสตฺถิภาวํ, สพฺเพสํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกานํ โสภนานํ สุนฺทรานํ กลฺยาณานํ ธมฺมานมตฺถิตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

พฺรูหีติ เทเสหิ ปกาเสหิ, อาจิกฺข วิวร วิภช อุตฺตานีกโรหิฯ มงฺคลนฺติ อิทฺธิการณํ วุทฺธิการณํ สพฺพสมฺปตฺติการณํฯ อุตฺตมนฺติ วิสิฏฺฐํ ปวรํ สพฺพโลกหิตสุขาวหนฺติ อยํ คาถาย อนุปุพฺพปทวณฺณนา

อยํ ปน ปิณฺฑตฺโถ – โส เทวปุตฺโต ทสสหสฺสจกฺกวาเฬสุ เทวตา มงฺคลปญฺหํ โสตุกามตาย อิมสฺมิํ จกฺกวาเฬ สนฺนิปติตฺวา เอกวาลคฺคโกฏิโอกาสมตฺเต ทสปิ วีสมฺปิ ติํสมฺปิ จตฺตาลีสมฺปิ ปญฺญาสมฺปิ สฏฺฐิปิ สตฺตติปิ อสีติปิ สุขุมตฺตภาเว นิมฺมินิตฺวา สพฺพเทวมารพฺรหฺมาโน สิริยา จ เตชสา จ อธิคฺคยฺห วิโรจมานํ ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺนํ ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา ฐิตา ทิสฺวา ตสฺมิญฺจ สมเย อนาคตานมฺปิ สกลชมฺพุทีปกานํ มนุสฺสานํ เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย สพฺพเทวมนุสฺสานํ วิจิกิจฺฉาสลฺลสมุทฺธรณตฺถํ อาห –

‘‘พหู เทวา มนุสฺสา จ, มงฺคลานิ อจินฺตยุํ;

อากงฺขมานา โสตฺถานํ, พฺรูหิ มงฺคลมุตฺตม’’นฺติฯ

ตาสํ เทวตานํ อนุมติยา มนุสฺสานญฺจ อนุคฺคเหน มยา ปุฏฺโฐ สมาโน ยํ สพฺเพสเมว อมฺหากํ เอกนฺตหิตสุขาวหโต อุตฺตมํ มงฺคลํ, ตํ โน อนุกมฺปํ อุปาทาย พฺรูหิ ภควาติฯ

อเสวนาจาติคาถาวณฺณนา

[3] เอวเมตํ เทวปุตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา ภควา ‘‘อเสวนา จ พาลาน’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ อเสวนาติ อภชนา อปยิรุปาสนาฯ พาลานนฺติ พลนฺติ อสฺสสนฺตีติ พาลา, อสฺสสิตปสฺสสิตมตฺเตน ชีวนฺติ, น ปญฺญาชีวิเตนาติ อธิปฺปาโยฯ เตสํ พาลานํฯ ปณฺฑิตานนฺติ ปณฺฑนฺตีติ ปณฺฑิตา, สนฺทิฏฺฐิกสมฺปรายิเกสุ อตฺเถสุ ญาณคติยา คจฺฉนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ เตสํ ปณฺฑิตานํฯ เสวนาติ ภชนา ปยิรุปาสนา ตํสหายตา ตํสมฺปวงฺกตา ตํสมงฺคิตา ปูชาติ สกฺการครุการมานนวนฺทนาฯ ปูชเนยฺยานนฺติ ปูชารหานํฯ เอตํ มงฺคลมุตฺตมนฺติ ยา จ พาลานํ อเสวนา, ยา จ ปณฺฑิตานํ เสวนา, ยา จ ปูชเนยฺยานํ ปูชา, ตํ สพฺพํ สมฺปิณฺเฑตฺวา อาห ‘‘เอตํ มงฺคลมุตฺตม’’นฺติฯ ยํ ตยา ปุฏฺฐํ ‘‘พฺรูหิ มงฺคลมุตฺตม’’นฺติ, เอตฺถ ตาว เอตํ มงฺคลมุตฺตมนฺติ คณฺหาหีติ วุตฺตํ โหติฯ อยเมติสฺสา คาถาย ปทวณฺณนา