‘‘เอตํ สนฺต’’นฺติ ปสฺสโตติ ‘‘สาธุ เนกฺขมฺม’’นฺติ ปริวิตกฺกนวเสน ‘‘เอตํ เนกฺขมฺมํ สนฺต’’นฺติ ปสฺสนฺตสฺสปิฯ อนาเสวิโตติ น อาเสวิโต น ผสฺสิโต น สจฺฉิกโตฯ อธิคมฺมาติ อธิคนฺตฺวา ปตฺวา สจฺฉิกตฺวาฯ ตมาเสเวยฺยนฺติ ตํ อานิสํสํ เสเวยฺยํ ภเชยฺยํฯ ยํ เมติ เยน การเณน มยฺหํฯ อธิคมฺมาติ อธิคนฺตฺวาฯ สฺวาสฺส เม โหติ อาพาโธติ โส มยฺหํ อาพาธนฏฺเฐน อาพาโธ โหติฯ อวิตกฺเก จิตฺตํ น ปกฺขนฺทตีติ อวิตกฺกวิจาเร ทุติยชฺฌาเน อารมฺมณวเสน จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติฯ วิตกฺเกสูติ วิตกฺกวิจาเรสุฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

มหาวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. สามญฺญวคฺโค

1. สมฺพาธสุตฺตวณฺณนา

[42] ปญฺจมสฺส ปฐเม อุทายีติ กาฬุทายิตฺเถโรฯ อวิทฺวาติ อญฺญาสิฯ ภูริเมธโสติ มหาปญฺโญฯ โย ฌานมพุชฺฌีติ โย ฌานํ อพุชฺฌิฯ ปฏิลีนนิสโภติ เอกีภาววเสน ปฏิลีโน เจว อุตฺตมฏฺเฐน จ นิสโภฯ มุนีติ พุทฺธมุนิฯ ปริยาเยนาติ เอเกน การเณนฯ กามสมฺพาธสฺส หิ อภาวมตฺเตเนว ปฐมชฺฌานํ โอกาสาธิคโม นาม, น สพฺพถา สพฺพํฯ ตตฺราปตฺถิ สมฺพาโธติ ตสฺมิมฺปิ ปฐมชฺฌาเน สมฺพาโธ ปฏิปีฬนํ อตฺถิเยวฯ ตตฺราปิตฺถีติปิ ปาโฐฯ กิญฺจ ตตฺถ สมฺพาโธติ ตสฺมิํ ปน ฌาเน กิํ สมฺพาโธ นามฯ อยเมตฺถ สมฺพาโธติ อยํ วิตกฺกวิจารานํ อนิรุทฺธภาโว สมฺพาโธ สํปีฬา นามฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ นิปฺปริยาเยนาติ น เอเกน การเณน, อถ โข อาสวกฺขโย นาม สพฺพสมฺพาธานํ ปหีนตฺตา สพฺเพน สพฺพํ โอกาสาธิคโม นามาติฯ

2. กายสกฺขิสุตฺตวณฺณนา

[43] ทุติเย ยถา ยถา จ ตทายตนนฺติ เยน เยน การเณน เยน เยนากาเรน ตํ ปฐมชฺฌานสงฺขาตํ อายตนํ โหติฯ ตถา ตถา นํ กาเยน ผุสิตฺวา วิหรตีติ เตน เตน การเณน เตน เตนากาเรน ตํ สมาปตฺติํ สหชาตนามกาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, สมาปชฺชตีติ อตฺโถฯ กายสกฺขิ วุตฺโต ภควตา ปริยาเยนาติ ยสฺมา เตน นามากาเยน ปฐมชฺฌานํ สจฺฉิกตํ, ตสฺมา อิมินา ปริยาเยน กายสกฺขิ วุตฺโตฯ นิปฺปริยาเยนาติ ยตฺตกํ กาเยน สจฺฉิกาตพฺพํ, สพฺพสฺส กตตฺตา อยํ นิปฺปริยาเยน กายสกฺขิ นามฯ

3. ปญฺญาวิมุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[44] ตติเย ปญฺญาย จ นํ ปชานาตีติ ตํ ปฐมชฺฌานวิปสฺสนาปญฺญาย ชานาติฯ อิธาปิ ปริยายนิปฺปริยายา ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพาฯ ยถา จ อิธ, เอวํ อิโต ปเรสุปิฯ

4. อุภโตภาควิมุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[45] จตุตฺถํ อุภเยน เวทิตพฺพํฯ เอตฺถ จ อุภโตภาควิมุตฺโตติ อุภโตภาเคหิ สมถวิปสฺสนานํ ปจฺจนีกกิเลเสหิ วิมุตฺโตฯ ปริโยสาเน ปน สมาปตฺติยา รูปกายโต, อริยมคฺเคน นามกายโต วิมุตฺโตเยว อุภโตภาควิมุตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ

5-10. สนฺทิฏฺฐิกธมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[46-51] ปญฺจมาทีสุ สนฺทิฏฺฐิโกติ สยํ ปสฺสิตพฺพโกฯ นิพฺพานนฺติ กิเลสนิพฺพานํฯ ปรินิพฺพานนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ ตทงฺคนิพฺพานนฺติ ปฐมชฺฌานาทินา เตน เตน องฺเคน นิพฺพานํฯ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานนฺติ อิสฺมิํเยว อตฺตภาเว นิพฺพานํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สามญฺญวคฺโค ปญฺจโมฯ

ปฐมปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

2. ทุติยปณฺณาสกวณฺณนา