ทฺวิสหสฺสถามํ นาม ยสฺส อาโรปิตสฺส ชิยาพทฺโธ โลหสีสาทีนํ ภาโร ทณฺเฑ คเหตฺวา ยาว กณฺฑปฺปมาณา อุกฺขิตฺตสฺส ปถวิโต มุจฺจติฯ สิกฺขิโตติ ทส ทฺวาทส วสฺสานิ อาจริยกุเล อุคฺคหิตสิปฺโปฯ กตหตฺโถติ เอโก สิปฺปเมว อุคฺคณฺหาติ, กตหตฺโถ น โหติ อยํ ปน กตหตฺโถ จิณฺณวสิภาโวฯ กตูปาสโนติ ราชกุลาทีสุ ทสฺสิตสิปฺโปฯ ลหุเกน อสเนนาติ อนฺโต สุสิรํ กตฺวา ตูลาทีหิ ปูเรตฺวา กตลกฺขปริกมฺเมน สลฺลหุกกณฺเฑนฯ เอวํ กตญฺหิ เอกอุสภคามี ทฺเว อุสภานิปิ คจฺฉติ…เป.… อฏฺฐุสภคามี โสฬส อุสภานิปิ คจฺฉติฯ อปฺปกสิเรนาติ นิทฺทุกฺเขนฯ อติปาเตยฺยาติ อติกฺกเมยฺยฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา โส ธนุคฺคโห ตํ วิทตฺถิจตุรงฺคุลํ ฉายํ สีฆเมว อติกฺกาเมติ, เอวํ สกลจกฺกวาฬํ สีฆํ สีฆํ อติกฺกมนสมตฺเถน ชเวน สมนฺนาคโตฯ สนฺธาวนิกายาติ ปทสา ธาวเนนฯ เอวมาหํสูติ เอวํ วทนฺติฯ

8. เทวาสุรสงฺคามสุตฺตวณฺณนา

[39] อฏฺฐเม สมุปพฺยูฬฺโห อโหสีติ ปจฺจุปฏฺฐิโต อโหสิฯ สงฺคาเมยฺยามาติ สงฺคามํ กเรยฺยาม ยุชฺเฌยฺยามฯ อปยิํสุเยวาติ ปลายิํสุเยวฯ อุตฺตเรนาภิมุขาติ อุตฺตรามุขา หุตฺวาฯ อภิยนฺเต วาติ อนุพนฺธนฺติเยวฯ ภีรุตฺตานคเตนาติ ภีรุตฺตานํ ภยนิวารณํ ปติฏฺฐานํ คเตนฯ อกรณียาติ ยุทฺเธน กิญฺจิ อกตฺตพฺพาฯ กสฺมา ปน เนสํ สงฺคาโม โหตีติ? อสุรา หิ ปุพฺเพ ตาวติํสวาสิโน, เต จิตฺตปาฏลิยา ปุปฺผนกาเล ทิพฺพปาริจฺฉตฺตกปุปฺผํ อนุสฺสรนฺติฯ ตโต อุปฺปนฺนโกธา ‘‘คณฺหถ เทเว’’ติ สมฺมุขสมฺมุขฏฺฐาเนเนว สิเนรุํ อภิรุหนฺติ, เทวาปิ นิกฺขมนฺติฯ เตสํ โคปาลกทารกานํ อญฺญมญฺญํ ทณฺฑเกหิ ปหรณสทิสํ ยุทฺธํ โหติฯ สกฺโก เทวราชา เหฏฺฐา ปญฺจสุ ฐาเนสุ อารกฺขํ ฐเปตฺวา อุปริ เทวปุรํ ปริวาเรตฺวา อตฺตสทิสา วชิรหตฺถา ปฏิมา ฐปาเปสิฯ อสุรา เหฏฺฐา ปญฺจ ฐานานิ ปฏิพาหิตฺวา อภิรุฬฺหา อินฺทปฏิมาโย ทิสฺวา นิวตฺติตฺวา อสุรปุรเมว คจฺฉนฺติฯ

ทกฺขิเณนาภิมุขาติ ทกฺขิณามุขา หุตฺวาฯ อปทํ วธิตฺวาติ นิปฺปทํ นิรวเสสํ วธิตฺวาฯ

อทสฺสนํ คโตติ มาโรปิ วฏฺฏปาทกํ กตฺวา รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส จิตฺตํ ชานาติ, ตเทว วิปสฺสนาปาทกํ กตฺวา สมาปนฺนสฺส จิตฺตํ ชานาติฯ อรูปาวจรสมาปตฺติ ปน วฏฺฏปาทา วา โหตุ วิปสฺสนาปาทา วา, ตํ สมาปนฺนสฺส มาโร จิตฺตํ น ชานาติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อทสฺสนํ คโต ปาปิมโต’’ติฯ

9. นาคสุตฺตวณฺณนา

[40] นวเม อารญฺญกสฺสาติ อรญฺญวาสิโนฯ โคจรปสุตสฺสาติ โคจรคฺคหณตฺถาย คจฺฉนฺตสฺสฯ หตฺถิกลภาติ มหนฺตา มหนฺตา นาคาฯ หตฺถิจฺฉาปาติ ตรุณโปตกาฯ โอภคฺโคภคฺคนฺติ นาเมตฺวา นาเมตฺวา ฐปิตํฯ โอคาหํ โอติณฺณสฺสาติ โอคาหิตพฺพตฺตา โอคาหนฺติ ลทฺธนามํ อุทกติตฺถํ โอติณฺณสฺสฯ โอคาหา อุตฺติณฺณสฺสาติ อุทกติตฺถโต อุตฺติณฺณสฺสฯ วูปกฏฺโฐติ วูปกฏฺโฐ หุตฺวาฯ อิทานิ ยสฺมา ทสพลสฺส หตฺถินาเคน กิจฺจํ นตฺถิ, สาสเน ปน ตํสริกฺขกํ ปุคฺคลํ ทสฺเสตุํ อิทมาหฏํ, ตสฺมา ตํ ปุคฺคลํ ทสฺเสนฺโต เอวเมว โขติอาทิมาหฯ

10. ตปุสฺสสุตฺตวณฺณนา

[41] ทสเม มลฺเลสูติ มลฺลรฏฺเฐฯ อิเธว ตาว ตฺวํ, อานนฺท, โหตีติ อิธ ภควา ‘‘ตปุสฺสคหปติโน อิธ ฐิเตน อานนฺเทน สทฺธิํ กถาสลฺลาโป ภวิสฺสติ, ตโตนิทานํ อหํ มหนฺตํ ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามี’’ติ ญตฺวา อาหฯ อุปสงฺกมีติ โส กิร ภุตฺตปาตราโส ‘‘ทสพลสฺส อุปฏฺฐานํ คมิสฺสามี’’ติ นิกฺขมนฺโต ทูรโตว เถรํ ทิสฺวา เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิฯ ปปาโต วิย ขายติ, ยทิทํ เนกฺขมฺมนฺติ ยมิทํ ปพฺพชฺชาสงฺขาตํ เนกฺขมฺมํ, ตํ อมฺหากํ มหาปปาโต วิย โอคาหิตฺวา อุปฏฺฐาติฯ เนกฺขมฺเม จิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ อารมฺมณวเสน ปกฺขนฺทติ, ตเทว อารมฺมณํ กตฺวา ปสีทติ, ตเทว ปติฏฺฐาติ, ปจฺจนีกธมฺเมหิ จ วิมุจฺจติฯ ‘เอตํ สนฺต’นฺติ ปสฺสโตติ เอตํ เนกฺขมฺมํ สนฺตํ วิคตทรถปริฬาหนฺติ เอวํ ปสฺสนฺตานํ ภิกฺขูนํฯ พหุนา ชเนน วิสภาโคติ ตยิทํ พหุนา มหาชเนน สทฺธิํ ภิกฺขูนํ วิสภาคํ, อสทิสนฺติ อตฺโถฯ

กถาปาภตนฺติ กถามูลํฯ ตสฺส มยฺหํ, อานนฺท, เนกฺขมฺเม จิตฺตํ น ปกฺขนฺทตีติ ตสฺส เอวํ วิตกฺเกนฺตสฺสาปิ มยฺหํ ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ น โอตรติฯ