3. สตฺตาวาสวคฺโค

1. ติฐานสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม อุตฺตรกุรุกาติ อุตฺตรกุรุวาสิโนฯ อธิคฺคณฺหนฺตีติ อธิภวนฺติ, อธิกา วิสิฏฺฐา เชฏฺฐกา โหนฺติฯ อมมาติ นิตฺตณฺหาฯ อฏฺฐกถายํ ปน นิทฺทุกฺขาติ วุตฺตํฯ อปริคฺคหาติ ‘‘อิทํ มยฺห’’นฺติ ปริคฺคหรหิตาฯ นิยตายุกาติ เตสญฺหิ นิพทฺธํ อายุ วสฺสสหสฺสเมว, คติปิ นิพทฺธา, ตโต จวิตฺวา สคฺเคเยว นิพฺพตฺตนฺติฯ สติมนฺโตติ เทวตานญฺหิ เอกนฺตสุขิตาย สติ ถิรา น โหติ, เนรยิกานํ เอกนฺตทุกฺขิตายฯ อิเมสํ ปน โวกิณฺณสุขทุกฺขตฺตา สติ ถิรา โหติฯ อิธ พฺรหฺมจริยวาโสติ ชมฺพุทีเป พุทฺธปจฺเจกพุทฺธานํ อุปฺปชฺชนโต อฏฺฐงฺคิกมคฺคพฺรหฺมจริยวาโสปิ อิเธว โหติฯ

2. อสฺสขฬุงฺกสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย ชวสมฺปนฺโนติ ปทชเวน สมฺปนฺโนฯ น วณฺณสมฺปนฺโนติ น สรีรวณฺเณน สมฺปนฺโนฯ ปุริสขฬุงฺเกสุ ชวสมฺปนฺโนติ ญาณชเวน สมฺปนฺโนฯ น วณฺณสมฺปนฺโนติ น คุณวณฺเณน สมฺปนฺโนฯ เสสํ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํฯ ยญฺเหตฺถ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ ติกนิปาตวณฺณนายํ วุตฺตเมวฯ

3. ตณฺหามูลกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย ตณฺหํ ปฏิจฺจาติ ทฺเว ตณฺหา เอสนตณฺหา เอสิตตณฺหา จฯ ยาย ตณฺหาย อชปถสงฺกุปถาทีนิ ปฏิปชฺชิตฺวา โภเค เอสติ คเวสติ, อยํ เอสนตณฺหา นามฯ ยา เตสุ เอสิเตสุ คเวสิเตสุ ปฏิลทฺเธสุ ตณฺหา, อยํ เอสิตตณฺหา นามฯ อิธ ปน เอสนตณฺหา ทฏฺฐพฺพาฯ ปริเยสนาติ รูปาทิอารมฺมณปริเยสนาฯ สา หิ เอสนตณฺหาย สติ โหติฯ ลาโภติ รูปาทิอารมฺมณปฏิลาโภฯ โส หิ ปริเยสนาย สติ โหติฯ

วินิจฺฉโย ปน ญาณตณฺหาทิฏฺฐิวิตกฺกวเสน จตุพฺพิโธฯ

ตตฺถ ‘‘สุขวินิจฺฉยํ ชญฺญา, สุขวินิจฺฉยํ ญตฺวา อชฺฌตฺตํ สุขมนุยุญฺเชยฺยา’’ติ (ม. นิ. 3.323) อยํ ญาณวินิจฺฉโย ฯ ‘‘วินิจฺฉยาติ ทฺเว วินิจฺฉยา ตณฺหาวินิจฺฉโย จ ทิฏฺฐิวินิจฺฉโย จา’’ติ (มหานิ. 102) เอวํ อาคตานิ อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตานิ ตณฺหาวินิจฺฉโยฯ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย ทิฏฺฐิวินิจฺฉโยฯ ‘‘ฉนฺโท โข, เทวานมินฺท, วิตกฺกนิทาโน’’ติ (ที. นิ. 2.358) อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต อิธ วินิจฺฉโยติ วุตฺโต วิตกฺโกเยว อาคโตฯ ลาภํ ลภิตฺวา หิ อิฏฺฐานิฏฺฐํ สุนฺทราสุนฺทรํ วิตกฺเกเนว วินิจฺฉินนฺติ ‘‘เอตฺตกํ เม รูปารมฺมณตฺถาย ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ สทฺธารมฺมณตฺถาย, เอตฺตกํ มยฺหํ ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ ปรสฺส, เอตฺตกํ ปริภุญฺชิสฺสามิ, เอตฺตกํ นิทหิสฺสามี’’ติฯ เตน วุตฺตํ – ลาภํ ปฏิจฺจ วินิจฺฉโยติฯ

ฉนฺทราโคติ เอวํ อกุสลวิตกฺเกน วิตกฺกิเต วตฺถุสฺมิํ ทุพฺพลราโค จ พลวราโค จ อุปฺปชฺชติฯ อิทญฺหิ อิธ ฉนฺโทติ ทุพฺพลราคสฺสาธิวจนํฯ อชฺโฌสานนฺติ อหํ มมนฺติ พลวสนฺนิฏฺฐานํฯ ปริคฺคโหติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ปริคฺคหกรณํฯ มจฺฉริยนฺติ ปเรหิ สาธารณภาวสฺส อสหนตาฯ เตเนวสฺส โปราณา เอวํ วจนตฺถํ วทนฺติ – ‘‘อิทํ อจฺฉริยํ มยฺหเมว โหตุ, มา อญฺญสฺส อจฺฉริยํ โหตูติ ปวตฺตตฺตา มจฺฉริยนฺติ วุจฺจตี’’ติฯ อารกฺโขติ ทฺวารปิทหนมญฺชูสาโคปนาทิวเสน สุฏฺฐุ รกฺขนํฯ อธิกโรตีติ อธิกรณํ, การณสฺเสตํ นามํฯ อารกฺขาธิกรณนฺติ ภาวนปุํสกํ, อารกฺขาเหตูติ อตฺโถฯ ทณฺฑาทานาทีสุ ปรนิเสธนตฺถํ ทณฺฑสฺส อาทานํ ทณฺฑาทานํฯ เอกโต ธาราทิโน สตฺถสฺส อาทานํ สตฺถาทานํฯ กลโหติ กายกลโหปิ วาจากลโหปิฯ ปุริโม วิคฺคโห, ปจฺฉิโม วิวาโท (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.103)ฯ ตุวํตุวนฺติ อคารววเสน ตุวํตุวํวจนํฯ

4. สตฺตาวาสสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ สตฺตาวาสาติ สตฺตานํ อาวาสา, วสนฏฺฐานานีติ อตฺโถฯ ตตฺถ สุทฺธาวาสาปิ สตฺตาวาโสว, อสพฺพกาลิกตฺตา ปน น คหิตาฯ สุทฺธาวาสา หิ พุทฺธานํ ขนฺธาวารฏฺฐานสทิสา, อสงฺเขยฺยกปฺเป พุทฺเธสุ อนิพฺพตฺเตสุ ตํ ฐานํ สุญฺญํ โหติฯ อิติ อสพฺพกาลิกตฺตา น คหิตาฯ เสสเมตฺถ วิญฺญาณฏฺฐิตีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ