9. เทวตาสุตฺตวณฺณนา

[19] นวเม วิปฺปฏิสารินิโยติ วิปฺปฏิสาริตํ มงฺกุภาวํ อาปชฺชิมฺหฯ หีนํ กายนฺติ อุปริเทวโลกํ อุปาทาย เหฏฺฐิโม หีโนติ วุจฺจติฯ โน จ โข ยถาสตฺติ ยถาพลํ สํวิภชิมฺหาติ อตฺตโน สตฺติยา จ พลสฺส จ อนุรูเปน สีลวนฺตานํ สํวิภาคํ กตฺวา น ภุญฺชิมฺหาฯ

10. เวลามสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม อปิ นุ เต, คหปติ, กุเล ทานํ ทียตีติ นยิทํ ภควา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ สนฺธาย ปุจฺฉติฯ เสฏฺฐิสฺส หิ ฆเร ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิจฺจํ ปณีตทานํ ทียติ, น ตํ สตฺถา น ชานาติฯ โลกิยมหาชนสฺส ปน ทิยฺยมานทานํ อตฺถิ, ตํ ลูขํ โหติ, เสฏฺฐิสฺส จิตฺตํ น ปีเณติฯ ตํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติฯ กณาชกนฺติ สกุณฺฑกภตฺตํ, สกุณฺฑเกหิปิ กณิกตณฺฑุเลเหว ปกฺกํฯ พิฬงฺคทุติยนฺติ กญฺชิยทุติยํฯ อสกฺกจฺจํ เทตีติ อสกฺกริตฺวา เทติฯ อจิตฺตีกตฺวาติ อจิตฺตีกาเรน ทกฺขิเณยฺย อคารเวน เทติฯ อสหตฺถา เทตีติ สหตฺเถน อทตฺวา ปรหตฺเถน เทติ, อาณตฺติมตฺตเมว กโรตีติ อตฺโถฯ อปวิทฺธํ เทตีติ น นิรนฺตรํ เทติ, สํวจฺฉริกํ โสณฺฑพลิ วิย โหติฯ อนาคมนทิฏฺฐิโก เทตีติ น กมฺมญฺจ ผลญฺจ สทฺทหิตฺวา เทติฯ

ยตฺถ ยตฺถาติ ตีสุ กุลสมฺปทาสุ ยสฺมิํ ยสฺมิํ กุเลฯ น อุฬาราย ภตฺตโภคายาติอาทีสุ นานคฺครสสุคนฺธสาลิโภชเน อุปนีเต จิตฺตํ น นมติ, ‘‘หรเถตํ โรควฑฺฒน’’นฺติ วตฺวา เยน วา เตน วา ฑาเกน สทฺธิํ สกุณฺฑกภตฺตํ อมตํ วิย สมฺปิยายมาโน ภุญฺชติฯ กาสิกาทีสุ วรวตฺเถสุ อุปนีเตสุ ‘‘หรเถตานิ นิวาเสนฺตสฺส ปฏิจฺฉาเทตุมฺปิ น สกฺโกนฺติ, คตฺเตสุปิ น สณฺฐหนฺตี’’ติ วตฺวา นาฬิเกรสาฏกมูลตจสทิสานิ ปน ถูลวตฺถานิ ‘‘อิมานิ นิวาเสนฺโต นิวตฺถภาวมฺปิ ชานาติ, ปฏิจฺฉาเทตพฺพมฺปิ ปฏิจฺฉาเทนฺตี’’ติ สมฺปิยายมาโน นิวาเสติฯ หตฺถิยานอสฺสยานรถยานสุวณฺณสิวิกาทีสุ อุปนีเตสุ ‘‘หรเถตานิ จลาจลานิ, น สกฺกา เอตฺถ นิสีทิตุ’’นฺติ วตฺวา ชชฺชรรถเก อุปนีเต ‘‘อยํ นิจฺจโล, เอตฺถ สุขํ นิสีทิตุ’’นฺติ ตํ สาทิยติฯ

น อุฬาเรสุ ปญฺจสุ กามคุเณสูติ อลงฺกตปฏิยตฺตา รูปวติโย อิตฺถิโย ทิสฺวา ‘‘ยกฺขินิโย มญฺเญ, เอตา ขาทิตุกามา, กิํ เอตาหี’’ติ ยถาผาสุเกเนว วีตินาเมติฯ น สุสฺสูสนฺตีติ โสตุํ น อิจฺฉนฺติ, น สทฺทหนฺตีติ อตฺโถฯ น โสตํ โอทหนฺตีติ กถิตสฺส สวนตฺถํ น โสตปสาทํ โอทหนฺติฯ สกฺกจฺจนฺติอาทีนิ วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺพานิฯ

เวลาโมติ ชาติโคตฺตรูปโภคสทฺธาปญฺญาทีหิ มริยาทเวลํ อติกฺกนฺเตหิ อุฬาเรหิ คุเณหิ สมนฺนาคตตฺตา เอวํลทฺธนาโมฯ โส เอวรูปํ ทานํ อทาสิ มหาทานนฺติ เอตฺถ อยํ อนุปุพฺพีกถา – โส กิร อตีเต พาราณสิยํ ปุโรหิตเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, เวลามกุมาโรติสฺส นามํ อกํสุฯ โส โสฬสวสฺสกาเล พาราณสิราชกุมาเรน สทฺธิํ สิปฺปุคฺคหณตฺถํ ตกฺกสิลํ อคมาสิฯ เต อุโภปิ ทิสาปาโมกฺขสฺส อาจริยสฺส สนฺติเก สิปฺปํ ปฏฺฐปยิํสุฯ ยถา จ เต, เอวํ อญฺเญปิ ชมฺพุทีเป จตุราสีติสหสฺสราชกุมาราฯ โพธิสตฺโต อตฺตนา คหิตฏฺฐาเน ปิฏฺฐิอาจริโย หุตฺวา จตุราสีติ ราชกุมารสหสฺสานิ สิกฺขาเปติ, สยมฺปิ โสฬสวสฺเสหิ คเหตพฺพสิปฺปํ ตีหิ วสฺเสหิ อุคฺคณฺหิฯ อาจริโย ‘‘เวลามกุมารสฺส สิปฺปํ ปคุณ’’นฺติ ญตฺวา, ‘‘ตาตา, เวลาโม มยา ญาตํ สพฺพํ ชานาติ, ตุมฺเห สพฺเพปิ สมคฺคา คนฺตฺวา เอตสฺส สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหถา’’ติ จตุราสีติ กุมารสหสฺสานิ โพธิสตฺตสฺส นิยฺยาเทสิฯ

โพธิสตฺโต อาจริยํ วนฺทิตฺวา จตุราสีติ กุมารสหสฺสปริวาโร นิกฺขมิตฺวา เอกํ อาสนฺนนครํ ปตฺวา นครสามิกํ ราชกุมารํ อุคฺคณฺหาเปตฺวา ตสฺส สิปฺเป ปคุเณ ชาเต ตํ ตตฺเถว นิวตฺเตสิฯ เอเตนุปาเยน จตุราสีติ นครสหสฺสานิ คนฺตฺวา จตุราสีติยา ราชกุมารานํ สิปฺปํ ปคุณํ กาเรตฺวา ตสฺมิํ ตสฺมิํ นคเร ตํ ตํ นิวตฺเตตฺวา พาราณสิราชกุมารํ อาทาย พาราณสิํ ปจฺจาคญฺฉิฯ มนุสฺสา กุมารํ ปริโยสิตสิปฺปํ รชฺเช อภิสิญฺจิํสุ, เวลามสฺส ปุโรหิตฏฺฐานํ อทํสุฯ เตปิ จตุราสีติสหสฺสราชกุมารา สเกสุ สเกสุ รชฺเชสุ อภิเสกํ ปตฺวา อนุสํวจฺฉรํ พาราณสิรญฺโญ อุปฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺติฯ เต ราชานํ ทิสฺวา เวลามสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา, ‘‘อาจริย, อมฺเห รชฺเชสุ ปติฏฺฐิตา, วเทยฺยาถ เยนตฺโถ’’ติ วตฺวา คจฺฉนฺติฯ

เตสํ คมนาคมนกาเล สกฏสนฺทมานิกคาวิโคณกุกฺกุฏสูกราทโย คณฺหนฺตานํ ชนปโท อติวิย อุอุปทฺทุโต โหติ, มหาชโน สนฺนิปติตฺวา ราชงฺคเณ กนฺทติฯ

ราชา เวลามํ ปกฺโกสิตฺวา, ‘‘อาจริย, อุปทฺทุโต ชนปโท, ราชาโน คมนาคมนกาเล มหาวิโลปํ กโรนฺติ, มนุสฺสา สนฺธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ, ชนปทปีฬาย อุปสมํ เอกํ อุปายํ กโรถา’’ติ ฯ สาธุ มหาราช, อุปายํ กริสฺสามิ, ตุมฺหากํ ยตฺตเกน ชนปเทน อตฺโถ, ตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหถาติฯ ราชา ตถา อกาสิฯ เวลาโม จตุราสีติยา ราชสหสฺสานํ ชนปเท วิจาเรตฺวา จกฺกนาภิยํ อเร วิย รญฺโญ ชนปทสฺมิํ โอโรเปสิฯ ตโต ปฏฺฐาย เต ราชาโน อาคจฺฉนฺตาปิ คจฺฉนฺตาปิ อตฺตโน อตฺตโน ชนปเทเนว สญฺจรนฺติ, อมฺหากํ ชนปโทติ วิโลปํ น กโรนฺติฯ ราชคารเวน รญฺโญ ชนปทมฺปิ น ปีเฬนฺติฯ ชนปทา สนฺนิสินฺนา นิสฺสทฺทา นิรวา อเหสุํฯ สพฺเพ ราชาโน หฏฺฐตุฏฺฐา ‘‘เยน โว, อาจริย, อตฺโถ, ตํ อมฺหากํ วเทถา’’ติ ปวารยิํสุฯ

เวลาโม สีสํนฺหาโต อตฺตโน อนฺโตนิเวสเน สตฺตรตนปริปูรานํ คพฺภานํ ทฺวารานิ วิวราเปตฺวา ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ฐปิตํ ธนํ โอโลเกตฺวา อายวยํ อุปธาเรตฺวา ‘‘มยา สกลชมฺพุทีปํ โขเภนฺเตน ทานํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ รญฺโญ อาโรเจตฺวา คงฺคาตีเร ทฺวาทสโยชนิกา อุทฺธนปนฺติโย กาเรตฺวา ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน สปฺปิมธุผาณิตเตลติลตณฺฑุลาทีนํ ฐปนตฺถาย มหาโกฏฺฐาคารานิ ปติฏฺฐาเปตฺวา ‘‘เอเกกสฺมิํ ฐาเน เอตฺตกา เอตฺตกา ชนา สํวิทหถ, ยํกิญฺจิ มนุสฺสานํ ลทฺธพฺพํ นาม อตฺถิ, ตโต เอกสฺมิมฺปิ อสติ มยฺหํ อาโรเจยฺยาถา’’ติ มนุสฺเส สํวิธาย ‘‘อสุกทิวสโต ปฏฺฐาย เวลามพฺราหฺมณสฺส ทานํ ภุญฺชนฺตู’’ติ นคเร เภริํ จราเปตฺวา ‘‘ทานคฺคํ ปรินิฏฺฐิต’’นฺติ ทานยุตฺเตหิ อาโรจิเต สหสฺสคฺฆนกํ วตฺถํ นิวาเสตฺวา ปญฺจสตคฺฆนกํ เอกํสํ กตฺวา สพฺพาลงฺการภูสิโต ทานวีมํสนตฺถาย ผลิกวณฺณสฺส อุทกสฺส สุวณฺณภิงฺคารํ ปูเรตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ โลเก สเจ อิมํ ทานํ ปฏิคฺคเหตุํ ยุตฺตรูปา ทกฺขิเณยฺยปุคฺคลา อตฺถิ, อิทํ อุทกํ นิกฺขมิตฺวา ปถวิํ คณฺหาตุฯ สเจ นตฺถิ, เอวเมว ติฏฺฐตู’’ติ สจฺจกิริยํ กตฺวา ภิงฺคารํ อโธมุขํ อกาสิฯ อุทกํ ธมกรเณน คหิตํ วิย อโหสิฯ

โพธิสตฺโต ‘‘สุญฺโญ วต, โภ, ชมฺพุทีโป, เอกปุคฺคโลปิ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคเหตุํ ยุตฺตรูโป นตฺถี’’ติ วิปฺปฏิสารํ อกตฺวา ‘‘สเจ ทายกสฺส วเสนายํ ทกฺขิณา วิสุชฺฌิสฺสติ, อุทกํ นิกฺขมิตฺวา ปถวิํ คณฺหาตู’’ติ จินฺเตสิฯ ผลิกวณฺณสทิสํ อุทกํ นิกฺขมิตฺวา ปถวิํ คณฺหิ ฯ ‘‘อิทานิ ทานํ ทสฺสามี’’ติ ทานคฺคํ ปตฺวา ทานํ โอโลเกตฺวา ยาคุเวลาย ยาคุํ, ขชฺชกเวลาย ขชฺชกํ, โภชนเวลาย โภชนํ ทาเปสิฯ เอเตเนว นีหาเรน ทิวเส ทิวเส ทานํ ทียติฯ

ตสฺมิํ โข ปน ทานคฺเค ‘‘อิทํ นาม อตฺถิ, อิทํ นาม นตฺถี’’ติ วตฺตพฺพํ นตฺถิฯ อิทานิ ตํ ทานํ เอตฺตกมตฺเตเนว น นิฏฺฐํ คมิสฺสตีติ รตฺตสุวณฺณํ นีหราเปตฺวา สุวณฺณปาติโย กาเรตฺวา จตุราสีติสุวณฺณปาติสหสฺสาทีนํ อตฺถาย จตุราสีติราชสหสฺสานํ สาสนํ ปหิณิฯ ราชาโน ‘‘จิรสฺสํ วต มยํ อาจริเยน อนุคฺคหิตา’’ติ สพฺพํ สมฺปาเทตฺวา เปเสสุํฯ ทาเน ทิยฺยมาเนเยว สตฺต วสฺสานิ สตฺต มาสา อติกฺกนฺตาฯ อถ พฺราหฺมโณ ‘‘หิรญฺญํ ภาเชตฺวา ทานํ ทสฺสามี’’ติ มหนฺเต โอกาเส ทานํ สชฺชาเปสิฯ สชฺชาเปตฺวา จตุราสีติ สุวณฺณปาติสหสฺสานิ อาทิํ กตฺวา โกฏิโต ปฏฺฐาย อทาสิฯ

ตตฺถ รูปิยปูรานีติ รชตตฏฺฏิรชตผาลรชตมาสเกหิ ปูรานิฯ ปาติโย ปน ขุทฺทิกาติ น สลฺลกฺเขตพฺพา, เอกกรีสปฺปมาเณ ภูมิภาเค จตสฺโสว ปาติโย ฐปยิํสุฯ ปาติมกุฬํ นวรตนํ โหติ, มุขวฏฺฏิโต ปฏฺฐาย อฏฺฐรตนํ, ปาติมุขวฏฺฏิยา ฉยุตฺโต อาชญฺญรโถ อนุปริยายติ, ททมาโน ปาติยา พาหิรนฺเตน วคฺควคฺเค ปฏิคฺคาหเก ฐเปตฺวา ปฐมํ ปาติยา ปกฺขิตฺตํ ทตฺวา ปจฺฉา สนฺธิสนฺธิโต วิโยเชตฺวา ปาตินฺติ เอวํ จตุราสีติ ปาติสหสฺสานิ อทาสิฯ รูปิยปาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถปิ จ สุวณฺณปูรานีติ สุวณฺณตฏฺฏิสุวณฺณผาลสุวณฺณมาสเกหิ ปูรานิฯ หิรญฺญปูรานีติ สตฺตวิธรตนปูรานิฯ โสวณฺณาลงฺการานีติ สุวณฺณาลงฺการานิฯ กํสูปธารณานีติ รชตมยขีรปฏิจฺฉกานิฯ ตาสํ ปน เธนูนํ สิงฺคานิ สุวณฺณโกสกปริโยนทฺธานิ อเหสุํ, คีวาย สุมนทามํ ปิฬนฺธิํสุ, จตูสุ ปาเทสุ นุปูรานิ, ปิฏฺฐิยํ วรทุกูลํ ปารุตํ, กณฺเฐ สุวณฺณฆณฺฏํ พนฺธิํสุฯ

วตฺถโกฏิสหสฺสานีติ โลกโวหารโต วีสติวตฺถยุคานิ เอกา โกฏิ , อิธ ปน ทส สาฏกาติ วุตฺตํฯ โขมสุขุมานนฺติอาทิมฺหิ โขมาทีสุ ยํ ยํ สุขุมํ, ตํ ตเทว อทาสิฯ ยานิ ปเนตานิ อิตฺถิทานํ อุสภทานํ มชฺชทานํ สมชฺชาทานนฺติ อทานสมฺมตานิ, ตานิปิ เอส ‘‘เวลามสฺส ทานมุเข อิทํ นาม นตฺถี’’ติ วจนปถํ ปจฺฉินฺทิตุํ ปริวารตฺถาย อทาสิฯ นชฺโช มญฺเญ วิสฺสนฺทนฺตีติ นทิโย วิย วิสฺสนฺทนฺติฯ

อิมินา สตฺถา เวลามสฺส ทานํ กเถตฺวา, ‘‘คหปติ, เอตํ มหาทานํ นาญฺโญ อทาสิ, อหํ อทาสิํฯ เอวรูปํ ปน ทานํ ททนฺโตปิ อหํ ปฏิคฺคเหตุํ ยุตฺตรูปํ ปุคฺคลํ นาลตฺถํ, ตฺวํ มาทิเส พุทฺเธ โลกสฺมิํ ทิฏฺฐมาเน ทานํ ททมาโน กสฺมา จินฺเตสี’’ติ เสฏฺฐิสฺส เทสนํ วฑฺเฒนฺโต สิยา โข ปน เตติอาทิมาหฯ นนุ จ ยานิ ตทา อเหสุํ รูปเวทนาสญฺญาสงฺขารวิญฺญาณานิ, ตานิ นิรุทฺธานิ? กสฺมา ‘‘อหํ เตน สมเยน เวลาโม พฺราหฺมโณ’’ติ อาหาติ? ปเวณิยา อวิจฺฉินฺนตฺตาฯ ตานิ หิ รูปาทีนิ นิรุชฺฌมานานิ อิเมสํ ปจฺจเย ทตฺวา นิรุทฺธานิ อปราปรํ อวิจฺฉินฺนํ ปเวณิํ คเหตฺวา เอวมาหฯ น ตํ โกจิ ทกฺขิณํ โสเธตีติ โกจิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา อุฏฺฐาย ตํ ทกฺขิณํ โสเธตีติ วตฺตพฺโพ นาโหสิฯ ตญฺหิ ทกฺขิณํ โสเธนฺโต อุตฺตมโกฏิยา พุทฺโธ, เหฏฺฐิมโกฏิยา ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถรสทิโส สาวโก โสเธยฺยฯ

ทิฏฺฐิสมฺปนฺนนฺติ ทสฺสนสมฺปนฺนํ โสตาปนฺนํฯ อิทํ ตโต มหปฺผลตรนฺติ อิทํ โสตาปนฺนสฺส ทินฺนทานํ โลกิยมหาชนสฺส สตฺตมาสาธิกานิ สตฺต สํวจฺฉรานิ เอตฺตกํ หิรญฺญสุวณฺณํ ปริจฺจชนฺเตน ทินฺนทานโต มหปฺผลํฯ

โย จ สตํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนานนฺติ เอตฺถ เอกสฺส สกทาคามิสฺส วเสน เอกุตฺตรสตํ โสตาปนฺเน กตฺวา โสตาปนฺนคณนา เวทิตพฺพาฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพวาเรสุ เหฏฺฐา เหฏฺฐา อาคเต อนนฺตเรน สตคุณํ กตฺวา ปุคฺคลคณนา เวทิตพฺพาฯ

พุทฺธปฺปมุขนฺติ เอตฺถ สมฺมาสมฺพุทฺธํ สงฺฆตฺเถรํ กตฺวา นิสินฺโน สงฺโฆ พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆติ เวทิตพฺโพฯ

จาตุทฺทิสํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺสาติ เอตฺถ จาตุทฺทิสํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺส กตวิหาโร นาม ยตฺถ เจติยํ ปติฏฺฐิตํ โหติ, ธมฺมสฺสวนํ กรียติ, จตูหิ ทิสาหิ อนุทิสาหิ จ ภิกฺขู อาคนฺตฺวา อปฺปฏิปุจฺฉิตฺวาเยว ปาเท โธวิตฺวา กุญฺจิกาย ทฺวารํ วิวริตฺวา เสนาสนํ ปฏิชคฺคิตฺวา วสิตฺวา ยถาผาสุกํ คจฺฉนฺติฯ โส อนฺตมโส จตุรตนิยา ปณฺณสาลาปิ โหตุ, จาตุทฺทิสํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺส กตวิหาโรตฺเวว วุจฺจติฯ

สรณํ คจฺเฉยฺยาติ เอตฺถ มคฺเคนาคตํ อนิวตฺตนสรณํ อธิปฺเปตํฯ อปเร ปนาหุ – อตฺตานํ นิยฺยาเทตฺวา ทินฺนตฺตา สรณาคมนํ ตโต มหปฺผลตรนฺติ วุตฺตํฯ สิกฺขาปทานิ สมาทิเยยฺยาติ ปญฺจ สีลานิ คณฺเหยฺยฯ สีลมฺปิ มคฺเคน อาคตํ อนิวตฺตนสีลเมว กถิตํฯ อปเร ปนาหุ – สพฺพสตฺตานํ อภยทานสฺส ทินฺนตฺตา สีลํ ตโต มหปฺผลตรนฺติ วุตฺตํฯ คนฺโธหนมตฺตนฺติ คนฺธอูหนมตฺตํ, ทฺวีหงฺคุลีหิ คณฺฑปิณฺฑํ คเหตฺวา อุปสิงฺฆนมตฺตํฯ อปเร ปน ‘‘คทฺโทหนมตฺต’’นฺติ ปาฬิํ วตฺวา คาวิยา เอกวารํ ถนอญฺฉนมตฺตนฺติ อตฺถํ วทนฺติฯ เมตฺตจิตฺตนฺติ สพฺพสตฺตานํ หิตานุผรณจิตฺตํฯ ตํ ปน อปฺปนาวเสเนว คหิตํฯ อนิจฺจสญฺญนฺติ มคฺคสฺส อนนฺตรปจฺจยภาเวน สิขาปตฺตพลววิปสฺสนํฯ

อุปมาโต ปน อิมานิ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ เอวํ เวทิตพฺพานิ – สเจปิ หิ ชมฺพุทีปํ เภริตลสทิสํ สมตลํ กตฺวา โกฏิโต ปฏฺฐาย ปลฺลงฺเก อตฺถริตฺวา อริยปุคฺคเล นิสีทาเปยฺย, ตตฺถ โสตาปนฺนานํ ทส ปนฺติโย อสฺสุ, สกทาคามีนํ ปญฺจ, อนาคามีนํ อฑฺฒเตยฺยา, ขิณาสวานํ ทิยฑฺฒา, ปจฺเจกพุทฺธานํ เอกา ปนฺติ ภเวยฺย, สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอกโกวฯ เอตฺตกสฺส ชนสฺส ทินฺนทานโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทินฺนเมว มหปฺผลํฯ อิตรํ ปน –

‘‘วิหารทานํ ปณิปาโต, สิกฺขา เมตฺตาย ภาวนา;

ขยโต สมฺมสนฺตสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิํ’’ฯ

เตเนว ภควา ปรินิพฺพานสมเย ‘‘ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ อนุตฺตรา ปูชา’’ติ อาหฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สีหนาทวคฺโค ทุติโยฯ

3. สตฺตาวาสวคฺโค

1. ติฐานสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม อุตฺตรกุรุกาติ อุตฺตรกุรุวาสิโนฯ อธิคฺคณฺหนฺตีติ อธิภวนฺติ, อธิกา วิสิฏฺฐา เชฏฺฐกา โหนฺติฯ อมมาติ นิตฺตณฺหาฯ อฏฺฐกถายํ ปน นิทฺทุกฺขาติ วุตฺตํฯ อปริคฺคหาติ ‘‘อิทํ มยฺห’’นฺติ ปริคฺคหรหิตาฯ นิยตายุกาติ เตสญฺหิ นิพทฺธํ อายุ วสฺสสหสฺสเมว, คติปิ นิพทฺธา, ตโต จวิตฺวา สคฺเคเยว นิพฺพตฺตนฺติฯ สติมนฺโตติ เทวตานญฺหิ เอกนฺตสุขิตาย สติ ถิรา น โหติ, เนรยิกานํ เอกนฺตทุกฺขิตายฯ อิเมสํ ปน โวกิณฺณสุขทุกฺขตฺตา สติ ถิรา โหติฯ อิธ พฺรหฺมจริยวาโสติ ชมฺพุทีเป พุทฺธปจฺเจกพุทฺธานํ อุปฺปชฺชนโต อฏฺฐงฺคิกมคฺคพฺรหฺมจริยวาโสปิ อิเธว โหติฯ

2. อสฺสขฬุงฺกสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย ชวสมฺปนฺโนติ ปทชเวน สมฺปนฺโนฯ น วณฺณสมฺปนฺโนติ น สรีรวณฺเณน สมฺปนฺโนฯ ปุริสขฬุงฺเกสุ ชวสมฺปนฺโนติ ญาณชเวน สมฺปนฺโนฯ น วณฺณสมฺปนฺโนติ น คุณวณฺเณน สมฺปนฺโนฯ เสสํ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํฯ ยญฺเหตฺถ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ ติกนิปาตวณฺณนายํ วุตฺตเมวฯ

3. ตณฺหามูลกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย ตณฺหํ ปฏิจฺจาติ ทฺเว ตณฺหา เอสนตณฺหา เอสิตตณฺหา จฯ ยาย ตณฺหาย อชปถสงฺกุปถาทีนิ ปฏิปชฺชิตฺวา โภเค เอสติ คเวสติ, อยํ เอสนตณฺหา นามฯ ยา เตสุ เอสิเตสุ คเวสิเตสุ ปฏิลทฺเธสุ ตณฺหา, อยํ เอสิตตณฺหา นามฯ อิธ ปน เอสนตณฺหา ทฏฺฐพฺพาฯ ปริเยสนาติ รูปาทิอารมฺมณปริเยสนาฯ สา หิ เอสนตณฺหาย สติ โหติฯ ลาโภติ รูปาทิอารมฺมณปฏิลาโภฯ โส หิ ปริเยสนาย สติ โหติฯ

วินิจฺฉโย ปน ญาณตณฺหาทิฏฺฐิวิตกฺกวเสน จตุพฺพิโธฯ