2. สอุปาทิเสสสุตฺตวณฺณนา

[12] ทุติเย สอุปาทิเสสนฺติ สอุปาทานเสสํฯ อนุปาทิเสสนฺติ อุปาทานเสสรหิตํ นิคฺคหณํฯ มตฺตโส การีติ ปมาณการี น ปริปูรการีฯ น ตาวายํ, สาริปุตฺต, ธมฺมปริยาโย ปฏิภาสีติ อปฺปฏิภานํ นาม ภควโต นตฺถิ, น ตาวาหํ อิมํ ธมฺมปริยายํ กเถสินฺติ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถฯ มายิมํ ธมฺมปริยายํ สุตฺวา ปมาทํ อาหริํสูติ ‘‘มยํ กิร จตูหิ อปาเยหิ มุตฺตา’’ติ อุปริ อรหตฺตตฺถาย วีริยํ อกโรนฺตา มา ปมาทํ อาปชฺชิํสุฯ ปญฺหาธิปฺปาเยน ภาสิโตติ ตยา ปุจฺฉิตปญฺหสฺส สภาเวน กถิโตติ ทสฺเสติฯ อิเมสํ ปน นวนฺนํ ปุคฺคลานํ ภเวสุ ฉนฺทราควิโนทนตฺถํ เอตเมว อตฺถุปฺปตฺติํ กตฺวา – ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตโกปิ คูโถ ทุคฺคนฺโธ โหติ, เอวเมว โข ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ น วณฺเณมิ อนฺตมโส อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปี’’ติ อิมํ สุตฺตํ (อ. นิ. 1.321) อภาสิฯ น เกวลญฺจ เอเตสํเยว นวนฺนํ ปุคฺคลานํ คติ นิพทฺธา, เยสํ ปน กุลานํ ตีณิ สรณานิ ปญฺจ สีลานิ เอกํ สลากภตฺตํ เอกํ ปกฺขิยภตฺตํ เอกํ วสฺสาวาสิกํ เอกา โปกฺขรณี เอโก อาวาโส, เอวรูปานิ นิพทฺธปุญฺญานิ อตฺถิฯ เตสมฺปิ คติ นิพทฺธา, โสตาปนฺนสทิสาเนว ตานิ กุลานิฯ

3. โกฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา

[13] ตติเย ทิฏฺฐธมฺมเวทนียนฺติ อิมสฺมิํ เยวตฺตภาเว วิปจฺจนกกมฺมํฯ สมฺปรายเวทนียนฺติ ทุติเย อตฺตภาเว วิปจฺจนกกมฺมํฯ สุขเวทนียนฺติ สุขเวทนาชนกกมฺมํฯ ทุกฺขเวทนียนฺติ ทุกฺขเวทนาชนกกมฺมํฯ ปริปกฺกเวทนียนฺติ ลทฺธวิปากวารํฯ อปริปกฺกเวทนียนฺติ อลทฺธวิปากวารํฯ พหุเวทนียนฺติ พหุวิปากทายกํฯ อปฺปเวทนียนฺติ น พหุวิปากทายกํฯ อเวทนียนฺติ วิปากเวทนาย อทายกํฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

4. สมิทฺธิสุตฺตวณฺณนา

[14] จตุตฺเถ สมิทฺธีติ อตฺตภาวสมิทฺธตาย เอวํลทฺธนาโม เถรสฺส สทฺธิวิหาริกตฺเถโรฯ กิมารมฺมณาติ กิํปจฺจยาฯ สงฺกปฺปวิตกฺกาติ สงฺกปฺปภูตา วิตกฺกาฯ นามรูปารมฺมณาติ นามรูปปจฺจยาฯ อิมินา จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา ภูตุปาทายรูปญฺจ วิตกฺกานํ ปจฺจโยติ ทสฺเสติฯ กฺว นานตฺตํ คจฺฉนฺตีติ กสฺมิํ ฐาเน นานาสภาวตํ เวมตฺตํ คจฺฉนฺติฯ ธาตุสูติ รูปธาตุอาทีสุฯ อญฺโญเยว หิ รูปวิตกฺโก, อญฺเญ สทฺทวิตกฺกาทโยติฯ ผสฺสสมุทยาติ สมฺปยุตฺตผสฺสปจฺจยาฯ เวทนาสโมสรณาติ ติสฺโส เวทนา สโมสรณาฯ เอตฺตเกน กุสลากุสลมิสฺสกา กถิตาฯ สมาธิปฺปมุขาติอาทโย ปน อปจยปกฺขิกาติ เวทิตพฺพาฯ ตตฺถ ปุพฺพงฺคมฏฺเฐน เชฏฺฐกฏฺเฐน วา สมาธิ ปมุขํ เอเตสนฺติ สมาธิปฺปมุขาฯ เชฏฺฐกการณฏฺเฐน สติ อธิปเตยฺยา เอเตสนฺติ สตาธิปเตยฺยาฯ มคฺคปญฺญา อุตฺตรา เอเตสนฺติ ปญฺญุตฺตราฯ ผลวิมุตฺติํ ปตฺวา สารปฺปตฺตา โหนฺตีติ วิมุตฺติสาราฯ อารมฺมณวเสน อมตํ นิพฺพานํ โอคาหิตฺวา ตตฺถ ปติฏฺฐิตาติ อมโตคธาฯ เตน จ มา มญฺญีติ เตน วิสฺสชฺชเนน ‘‘อหํ อคฺคสาวเกน ปุจฺฉิเต ปญฺเห วิสฺสชฺเชสิ’’นฺติ มา มานํ วา ทปฺปํ วา อกาสิฯ

5-6. คณฺฑสุตฺตาทิวณฺณนา

[15-16] ปญฺจเม ตีณิ จตฺตาริ วสฺสานิ วสฺสคณา, อเนเก วสฺสคณา อุปฺปนฺนา อสฺสาติ อเนกวสฺสคณิโกฯ ตสฺสสฺสูติ ตสฺส ภเวยฺยุํฯ อเภทนมุขานีติ น เกนจิ ภินฺทิตฺวา กตานิ, เกวลํ กมฺมสมุฏฺฐิตาเนว วณมุขานิฯ เชคุจฺฉิยํเยวาติ ชิคุจฺฉิตพฺพเมว ปฏิกูลเมวฯ จาตุมหาภูติกสฺสาติ จตุมหาภูตมยสฺสฯ โอทนกุมฺมาสูปจยสฺสาติ โอทเนน เจว กุมฺมาเสน จ อุปจิตสฺส วฑฺฒิตสฺสฯ อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺสาติ หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจธมฺมสฺส, ทุคฺคนฺธวิฆาตตฺถาย ตนุวิเลปเนน อุจฺฉาทนธมฺมสฺส, องฺคปจฺจงฺคาพาธวิโนทนตฺถาย ขุทฺทกสมฺพาหเนน ปริมทฺทนธมฺมสฺส, ทหรกาเล วา อูรูสุ สยาเปตฺวา คพฺภวาเสน ทุสฺสณฺฐิตานํ เตสํ เตสํ องฺคปจฺจงฺคานํ สณฺฐานสมฺปาทนตฺถํ อญฺฉนปีฬนาทิวเสน ปริมทฺทนธมฺมสฺส, เอวํ ปริหริตสฺสาปิ จ เภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺส, ภิชฺชนวิกิรณสภาวสฺเสวาติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ อนิจฺจปเทน เจว เภทนวิทฺธํสนปเทหิ จสฺส อตฺถงฺคโม กถิโต, เสเสหิ สมุทโยฯ นิพฺพินฺทถาติ อุกฺกณฺฐถ ปชหถ อิมํ กายนฺติ ทสฺเสติฯ เอวมิมสฺมิํ สุตฺเต พลววิปสฺสนา กถิตาฯ ฉฏฺฐํ วุตฺตนยเมวฯ สญฺญาสีเสน ปเนตฺถ ญาณเมว กถิตํฯ

7-8. กุลสุตฺตาทิวณฺณนา

[17-18] สตฺตเม น มนาเปน ปจฺจุฏฺเฐนฺตีติ มนวฑฺฒเนน มนํ อลฺลียนากาเรน อาสนา วุฏฺฐาย ปจฺจุคฺคมนํ น กโรนฺติฯ น มนาเปน อภิวาเทนฺตีติ น ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทนฺติฯ อสกฺกจฺจํ เทนฺตีติ อจิตฺตีกาเรน เทนฺติฯ โน สกฺกจฺจนฺติ สหตฺถา น เทนฺติฯ น อุปนิสีทนฺติ ธมฺมสวนายาติ ‘‘ธมฺมํ สุณิสฺสามา’’ติ น สมีเป นิสีทนฺติฯ น สุสฺสูสนฺตีติ ฆฏปิฏฺเฐ อาสิตฺตอุทกํ วิย วิวฏฺเฏตฺวา คจฺฉติฯ อฏฺฐเม เวเนยฺยชฺฌาสยวเสน เมตฺตาภาวนํ ปกฺขิปิตฺวา นวงฺคสมนฺนาคโตติ วุตฺตํฯ