2. สีหนาทวคฺโค

1. สีหนาทสุตฺตวณฺณนา

[11] ทุติยสฺส ปฐเม เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ ‘‘สเจ สตฺถา จาริกํ ปกฺกมิตุกาโม อสฺส , อิมสฺมิํ กาเล ปกฺกเมยฺยฯ หนฺทาหํ จาริกํ คมนตฺถาย สตฺถารํ อาปุจฺฉามี’’ติ จินฺเตตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต อุปสงฺกมิฯ อายสฺมา มํ, ภนฺเตติ โส กิร ภิกฺขุ เถรํ มหตา ภิกฺขุปริวาเรน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อิเม ภิกฺขู ตถาคตํ ปหาย สาริปุตฺตํ ปริวาเรตฺวา นิกฺขนฺตา, คมนวิจฺเฉทมสฺส กริสฺสามี’’ติ อฏฺฐาเน โกปํ พนฺธิตฺวา เอวมาหฯ ตตฺถ อาสชฺชาติ ฆฏฺเฏตฺวาฯ อปฺปฏินิสฺสชฺชาติ อกฺขมาเปตฺวา อจฺจยํ อเทเสตฺวาฯ กิสฺมิํ ปน โส การเณ อาฆาตํ พนฺธีติ? เถรสฺส กิร ทสพลํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐาย คจฺฉโต จีวรกณฺโณ ตสฺส สรีรํ ผุสิ, วาโต ปหรีติปิ วทนฺติฯ เอตฺตเกน อาฆาตํ พนฺธิตฺวา เถรํ มหตา ปริวาเรน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อุสูยมาโน ‘‘คมนวิจฺเฉทมสฺส กริสฺสามี’’ติ เอวมาหฯ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขูติ สตฺถา ตสฺส ภิกฺขุโน วจนํ สุตฺวา ‘‘น ตํ ภิกฺขุ สาริปุตฺโต ปหรีติ วุตฺเต, ‘ภนฺเต, ตุมฺเห อตฺตโน อคฺคสาวกสฺเสว ปกฺขํ วหถ, น มยฺห’นฺติ มยิ มโนปโทสํ กตฺวา อปาเย นิพฺพตฺเตยฺยา’’ติ ญตฺวา ‘‘สาริปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อิมมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ เอกํ ภิกฺขุํ อามนฺเตตฺวา เอวมาหฯ อวาปุรณํ อาทายาติ กุญฺจิกํ คเหตฺวาฯ สีหนาทนฺติ เสฏฺฐนาทํ ปมุขนาทํ อปฺปฏิวตฺติยนาทํฯ เอวํ ทฺวีหิ มหาเถเรหิ อาโรจิโต ภิกฺขุสงฺโฆ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ ปหาย สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ ขียนธมฺมนฺติ กถาธมฺมํฯ

คูถคตนฺติ คูถเมวฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ปถวีสเมนาติ อกุชฺฌนฏฺเฐน ปถวิยา สมาเนนฯ น หิ ปถวี ‘‘มยิ สุจิํ นิกฺขิปนฺตี’’ติ โสมนสฺสํ กโรติ, น ‘‘อสุจิํ นิกฺขิปนฺตี’’ติ โทมนสฺสํฯ มยฺหมฺปิ เอวรูปํ จิตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ วิปุเลนาติ อปริตฺเตนฯ มหคฺคเตนาติ มหนฺตภาวํ คเตนฯ อปฺปมาเณนาติ วฑฺฒิตปฺปมาเณนฯ อเวเรนาติ อกุสลเวรปุคฺคลเวรรหิเตนฯ อพฺยาปชฺเฌนาติ นิทฺทุกฺเขน วิคตโทมนสฺเสนฯ โส อิธาติ โส อนุปฏฺฐิตกายานุปสฺสนาสติปฏฺฐาโน ภิกฺขุ เอวํ กเรยฺย, มาทิโส กถํ เอวรูปํ กริสฺสติ, ภนฺเตติ ปฐมํ สีหนาทํ นทิฯ เอวํ สพฺพตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ

รโชหรณนฺติ รชสมฺมชฺชนโจฬกํ, ปาทปุญฺฉนฺติ, ตสฺเสว นามํฯ กโฬปิหตฺโถติ ปจฺฉิหตฺโถ อุกฺขลิหตฺโถ วาฯ นนฺตกวาสีติ อนฺตจฺฉินฺนปิโลติกวสโนฯ สูรโตติ สุจิสีโล โสรจฺเจน สมนฺนาคโตฯ สุทนฺโตติ สุฏฺฐุ ทมถํ อุปคโตฯ สุวินีโตติ สุฏฺฐุ สิกฺขิโตฯ น กญฺจิ หิํสตีติ วิสาณาทีสุ คณฺหนฺตมฺปิ ปิฏฺฐิํ ปริมชฺชนฺตมฺปิ น กญฺจิ วิเหเฐติฯ อุสภฉินฺนวิสาณสเมนาติ อุสภสฺส ฉินฺนวิสาณสฺส จิตฺตสทิเสนฯ

อฏฺฏีเยยฺยาติ อฏฺโฏ ปีฬิโต ภเวยฺยฯ หราเยยฺยาติ ลชฺเชยฺยฯ ชิคุจฺเฉยฺยาติ ชิคุจฺฉํ อาปชฺเชยฺยฯ

เมทกถาลิกนฺติ เมทกถาลิกา วุจฺจติ สูนการเกหิ ยูสนิกฺขมนตฺถาย ตตฺถ ตตฺถ กตฉิทฺทา ถาลิกาฯ

ปริหเรยฺยาติ มํสสฺส ปูเรตฺวา อุกฺขิปิตฺวา คจฺเฉยฺยฯ ฉิทฺทาวฉิทฺทนฺติ ปริตฺตมหนฺเตหิ ฉิทฺเทหิ สมนฺนาคตํฯ อุคฺฆรนฺตนฺติ อุปริมุเขหิ ฉิทฺเทหิ นิกฺขมมานยูสํฯ ปคฺฆรนฺตนฺติ อโธมุเขหิ นิกฺขมมานยูสํฯ เอวมสฺส สกลสรีรํ ยูสมกฺขิตํ ภเวยฺยฯ ฉิทฺทาวฉิทฺทนฺติ นวหิ วณมุเขหิ ปริตฺตมหนฺต ฉิทฺทํฯ เอวเมตฺถ อฏฺฐมนวเมหิ ทฺวีหิ องฺเคหิ เถโร อตฺตโน สรีเร นิจฺฉนฺทราคตํ กเถสิฯ

อถ โข โส ภิกฺขูติ เอวํ เถเรน นวหิ การเณหิ สีหนาเท นทิเต อถ โส ภิกฺขุฯ อจฺจโยติ อปราโธฯ มํ อจฺจคมาติ มํ อติกฺกมฺม อภิภวิตฺวา ปวตฺโตฯ ปติคฺคณฺหตูติ ขมตุฯ อายติํ สํวรายาติ อนาคเต สํวรณตฺถาย, ปุน เอวรูปสฺส อปราธสฺส อกรณตฺถายฯ ตคฺฆาติ เอกํเสนฯ ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสีติ ยถา ธมฺโม ฐิโต, ตเถว กโรสิ, ขมาเปสีติ วุตฺตํ โหติฯ ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหามาติ ตํ ตว อปราธํ มยํ ขมามฯ วุทฺธิเหสา ภิกฺขุ อริยสฺส วินเยติ เอสา ภิกฺขุ อริยสฺส วินเย พุทฺธสฺส ภควโต สาสเน วุฑฺฒิ นามฯ กตมา? อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกริตฺวา อายติํ สํวราปชฺชนาฯ เทสนํ ปน ปุคฺคลาธิฏฺฐานํ กโรนฺโต โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายติํ สํวรํ อาปชฺชตีติ อาหฯ ผลตีติ สเจ หิ เถโร น ขเมยฺย, ตสฺส ภิกฺขุโน ตตฺเถว สตฺตธา มุทฺธา ผเลยฺยฯ ตสฺมา ภควา เอวมาหฯ สเจ มํ โสติ สเจ มํ อยํ ภิกฺขุ ขมาหีติ เอวํ วทติฯ ขมตุ จ เม โสติ อยมฺปิ จายสฺมา มยฺหํ ขมตูติ เอวํ เถโร ตสฺส อจฺจยํ ปฏิคฺคณฺหิตฺวา สยมฺปิ ตํ สตฺถุ สมฺมุเข ขมาเปสีติฯ

2. สอุปาทิเสสสุตฺตวณฺณนา

[12] ทุติเย สอุปาทิเสสนฺติ สอุปาทานเสสํฯ อนุปาทิเสสนฺติ อุปาทานเสสรหิตํ นิคฺคหณํฯ มตฺตโส การีติ ปมาณการี น ปริปูรการีฯ น ตาวายํ, สาริปุตฺต, ธมฺมปริยาโย ปฏิภาสีติ อปฺปฏิภานํ นาม ภควโต นตฺถิ, น ตาวาหํ อิมํ ธมฺมปริยายํ กเถสินฺติ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถฯ มายิมํ ธมฺมปริยายํ สุตฺวา ปมาทํ อาหริํสูติ ‘‘มยํ กิร จตูหิ อปาเยหิ มุตฺตา’’ติ อุปริ อรหตฺตตฺถาย วีริยํ อกโรนฺตา มา ปมาทํ อาปชฺชิํสุฯ ปญฺหาธิปฺปาเยน ภาสิโตติ ตยา ปุจฺฉิตปญฺหสฺส สภาเวน กถิโตติ ทสฺเสติฯ อิเมสํ ปน นวนฺนํ ปุคฺคลานํ ภเวสุ ฉนฺทราควิโนทนตฺถํ เอตเมว อตฺถุปฺปตฺติํ กตฺวา – ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตโกปิ คูโถ ทุคฺคนฺโธ โหติ, เอวเมว โข ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ น วณฺเณมิ อนฺตมโส อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปี’’ติ อิมํ สุตฺตํ (อ. นิ. 1.321) อภาสิฯ น เกวลญฺจ เอเตสํเยว นวนฺนํ ปุคฺคลานํ คติ นิพทฺธา, เยสํ ปน กุลานํ ตีณิ สรณานิ ปญฺจ สีลานิ เอกํ สลากภตฺตํ เอกํ ปกฺขิยภตฺตํ เอกํ วสฺสาวาสิกํ เอกา โปกฺขรณี เอโก อาวาโส, เอวรูปานิ นิพทฺธปุญฺญานิ อตฺถิฯ เตสมฺปิ คติ นิพทฺธา, โสตาปนฺนสทิสาเนว ตานิ กุลานิฯ

3. โกฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา

[13] ตติเย ทิฏฺฐธมฺมเวทนียนฺติ อิมสฺมิํ เยวตฺตภาเว วิปจฺจนกกมฺมํฯ สมฺปรายเวทนียนฺติ ทุติเย อตฺตภาเว วิปจฺจนกกมฺมํฯ สุขเวทนียนฺติ สุขเวทนาชนกกมฺมํฯ ทุกฺขเวทนียนฺติ ทุกฺขเวทนาชนกกมฺมํฯ ปริปกฺกเวทนียนฺติ ลทฺธวิปากวารํฯ อปริปกฺกเวทนียนฺติ อลทฺธวิปากวารํฯ พหุเวทนียนฺติ พหุวิปากทายกํฯ อปฺปเวทนียนฺติ น พหุวิปากทายกํฯ อเวทนียนฺติ วิปากเวทนาย อทายกํฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ