4. นนฺทกสุตฺตวณฺณนา

[4] จตุตฺเถ อุปฏฺฐานสาลายนฺติ โภชนสาลายํฯ เยนุปฏฺฐานสาลาติ สตฺถา นนฺทกตฺเถเรน มธุรสฺสเรน อารทฺธาย ธมฺมเทสนาย สทฺทํ สุตฺวา, ‘‘อานนฺท, โก เอโส อุปฏฺฐานสาลาย มธุรสฺสเรน ธมฺมํ เทเสตี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ธมฺมกถิกนนฺทกตฺเถรสฺส อชฺช, ภนฺเต, วาโร’’ติ สุตฺวา ‘‘อติมธุรํ กตฺวา, อานนฺท, เอโส ภิกฺขุ ธมฺมํ กเถติ, มยมฺปิ คนฺตฺวา สุณิสฺสามา’’ติ วตฺวา เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิฯ พหิทฺวารโกฏฺฐเก อฏฺฐาสีติ ฉพฺพณฺณรสฺมิโย จีวรคพฺเภ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อญฺญาตกเวเสน อฏฺฐาสิฯ กถาปริโยสานํ อาคมยมาโนติ ‘‘อิทมโวจา’’ติ อิทํ กถาวสานํ อุทิกฺขมาโน ธมฺมกถํ สุณนฺโต อฏฺฐาสิเยวฯ อถายสฺมา อานนฺโท นิกฺขนฺเต ปฐเม ยาเม สตฺถุ สญฺญํ อทาสิ – ‘‘ปฐมยาโม อติกฺกนฺโต, ภนฺเต, โถกํ วิสฺสมถา’’ติฯ สตฺถา ตตฺเถว อฏฺฐาสิฯ อถายสฺมา อานนฺโท มชฺฌิมยาเมปิ นิกฺขนฺเต, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเห ปกติยา ขตฺติยสุขุมาลา, ปุน พุทฺธสุขุมาลาติ ปรมสุขุมาลา, มชฺฌิมยาโมปิ อติกฺกนฺโต, มุหุตฺตํ วิสฺสมถา’’ติ อาหฯ สตฺถา ตตฺเถว อฏฺฐาสิฯ ตตฺถ ฐิตกสฺเสวสฺส อรุณคฺคํ ปญฺญายิตฺถฯ อรุณุคฺคมนญฺจ เถรสฺส ‘‘อิทมโวจา’’ติ ปาเปตฺวา กถาปริโยสานญฺจ ทสพลสฺส ฉพฺพณฺณสรีรสฺมิวิสฺสชฺชนญฺจ เอกปฺปหาเรเนว อโหสิฯ อคฺคฬํ อาโกเฏสีติ อคฺคนเขน ทฺวารกวาฏํ อาโกเฏสิฯ

สารชฺชมานรูโปติ หรายมาโน โอตฺตปฺปมาโนฯ โทมนสฺสสารชฺชํ ปนสฺส นตฺถิฯ เอตฺตกมฺปิ โน นปฺปฏิภาเสยฺยาติ ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตสฺส อปฺปฏิภานํ นาม นตฺถิฯ เอตฺตกมฺปิ น กเถยฺยนฺติ ทสฺเสติฯ สาธุ สาธูติ เถรสฺส ธมฺมเทสนํ สมฺปหํสนฺโต อาหฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ ‘‘สุคหิตา จ เต ธมฺมเทสนา สุกถิตา จา’’ติฯ กุลปุตฺตานนฺติ อาจารกุลปุตฺตานญฺเจว ชาติกุลปุตฺตานญฺจฯ อริโย จ ตุณฺหิภาโวติ ทุติยชฺฌานสมาปตฺติํ สนฺธาเยวมาหฯ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ สงฺขารปริคฺคหวิปสฺสนาญาณสฺส ฯ จตุปฺปาทโกติ อสฺสโคณคทฺรภาทิโกฯ อิทํ วตฺวาติ อิมํ จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ธมฺมํ กถยิตฺวาฯ วิหารํ ปาวิสีติ คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺโฐฯ

กาเลน ธมฺมสฺสวเนติ กาเล กาเล ธมฺมสฺสวนสฺมิํฯ ธมฺมสากจฺฉายาติ ปญฺหกถายฯ คมฺภีรํ อตฺถปทนฺติ คมฺภีรํ คุฬฺหํ รหสฺสํ อตฺถํฯ

ปญฺญายาติ สหวิปสฺสนาย มคฺคปญฺญายฯ สมฺมสนปฏิเวธปญฺญาปิ อุคฺคหปริปุจฺฉาปญฺญาปิ วฏฺฏติเยวฯ ปตฺโต วา ปชฺชติ วาติ อรหตฺตํ ปตฺโต วา ปาปุณิสฺสติ วาติ เอวํ คุณสมฺภาวนาย สมฺภาเวติฯ อปฺปตฺตมานสาติ อปฺปตฺตอรหตฺตา, อรหตฺตํ วา อปฺปตฺตํ มานสํ เอเตสนฺติปิ อปฺปตฺตมานสาฯ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารนฺติ เอตฺถ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาโร โลกิโยปิ วฏฺฏติ โลกุตฺตโรปิฯ

5. พลสุตฺตวณฺณนา

[5] ปญฺจเม อวิชฺชาโกสชฺชสาวชฺชอสฺสทฺธิเยสุ อกมฺปนโต ปญฺญาพลาทีนิ ทฏฺฐพฺพานิฯ อกุสลสงฺขาตาติ อกุสลาติ ญาตาฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ นาลมริยาติ อริยภาวํ กาตุํ อสมตฺถา, อริยานํ วา อนนุจฺฉวิกาฯ โวทิฏฺฐาติ สุฏฺฐุ ทิฏฺฐาฯ โวจริตาติ มโนทฺวาเร สมุทาจารปฺปตฺตาฯ อตฺถิกสฺสาติ ธมฺมเทสนาย อตฺถิกสฺสฯ อาชีวิกาภยนฺติ ชีวิตวุตฺติภยํฯ อสิโลกภยนฺติ ครหาภยํฯ ปริสาสารชฺชภยนฺติ ปริสํ ปตฺวา สารชฺชํ โอกฺกมนภยํฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

6. เสวนาสุตฺตวณฺณนา

[6] ฉฏฺเฐ ชีวิตปริกฺขาราติ ชีวิตสมฺภาราฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมาหริตพฺพาฯ กสิเรน สมุทาคจฺฉนฺตีติ ทุกฺเขน อุปฺปชฺชนฺติฯ รตฺติภาคํ วา ทิวสภาคํ วาติ เอตฺถ รตฺติภาเค ญตฺวา รตฺติภาเคเยว ปกฺกมิตพฺพํ, รตฺติํ จณฺฑวาฬาทิปริปนฺเถ สติ อรุณุคฺคมนํ อาคเมตพฺพํฯ ทิวสภาเค ญตฺวา ทิวา ปกฺกมิตพฺพํ, ทิวา ปริปนฺเถ สติ สูริยตฺถงฺคมนํ อาคเมตพฺพํฯ สงฺขาปีติ สามญฺญตฺถสฺส ภาวนาปาริปูริอาคมนํ ชานิตฺวาฯ โส ปุคฺคโลติ ปทสฺส ปน ‘‘นานุพนฺธิตพฺโพ’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ อนาปุจฺฉาติ อิธ ปน ตํ ปุคฺคลํ อนาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อปิ ปนุชฺชมาเนนาติ อปิ นิกฺกฑฺฒิยมาเนนฯ เอวรูโป หิ ปุคฺคโล สเจปิ ทารุกลาปสตํ วา อุทกฆฏสตํ วา วาลิกาฆฏสตํ วา ทณฺฑํ อาโรเปติ, มา อิธ วสีติ นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, ตํ ขมาเปตฺวาปิ ยาวชีวํ โส อนุพนฺธิตพฺโพว, น วิชหิตพฺโพฯ