3. เมฆิยสุตฺตวณฺณนา

[3] ตติเย จาลิกายนฺติ เอวํนามเก นคเรฯ ตํ กิร จลมคฺคํ นิสฺสาย กตตฺตา โอโลเกนฺตานํ จลมานํ วิย อุปฏฺฐาติ, ตสฺมา จาลิกาติ สงฺขํ คตํฯ จาลิยปพฺพเตติ โสปิ ปพฺพโต สพฺพเสตตฺตา กาฬปกฺขุโปสเถ โอโลเกนฺตานํ จลมาโน วิย อุปฏฺฐาติ, ตสฺมา จาลิยปพฺพโตติ วุตฺโตฯ ตตฺถ มหนฺตํ วิหารํ การยิํสุฯ อิติ ภควา ตํ นครํ นิสฺสาย จาลิกาปพฺพตมหาวิหาเร วิหรติฯ ชนฺตุคามนฺติ เอวํนามกํ อปรมฺปิ ตสฺเสว วิหารสฺส โคจรคามํฯ ชตฺตุคามนฺติปิ ปฐนฺติฯ ปธานตฺถิกสฺสาติ ปธานกมฺมิกสฺสฯ ปธานายาติ สมณธมฺมกรณตฺถายฯ อาคเมหิ ตาวาติ สตฺถา เถรสฺส วจนํ สุตฺวา อุปธาเรนฺโต ‘‘น ตาวสฺส ญาณํ ปริปกฺก’’นฺติ ญตฺวา ปฏิพาหนฺโต เอวมาหฯ เอกกมฺหิ ตาวาติ อิทํ ปนสฺส ‘‘เอวมยํ คนฺตฺวาปิ กมฺเม อนิปฺผชฺชมาเน นิราสงฺโก หุตฺวา เปมวเสน ปุน อาคจฺฉิสฺสตี’’ติ จิตฺตมทฺทวชนนตฺถํ อาหฯ นตฺถิ กิญฺจิ อุตฺตริ กรณียนฺติ จตูสุ สจฺเจสุ จตุนฺนํ กิจฺจานํ กตตฺตา อญฺญํ อุตฺตริ กรณียํ นาม นตฺถิฯ กตสฺส วา ปฏิจโยติ อธิคตสฺส วา ปุน ปฏิจโยปิ นตฺถิฯ น หิ ภาวิตมคฺโค ปุน ภาวียติ, น ปหีนกิเลสานํ ปุน ปหานํ อตฺถิฯ ปธานนฺติ โข, เมฆิย, วทมานํ กินฺติ วเทยฺยามาติ ‘‘สมณธมฺมํ กโรมี’’ติ ตํ วทมานํ มยํ อญฺญํ กิํ นาม วเทยฺยามฯ

ทิวาวิหารํ นิสีทีติ ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิฯ นิสีทนฺโต จ ยสฺมิํ มงฺคลสิลาปฏฺเฏ ปุพฺเพ อนุปฏิปาฏิยา ปญฺจ ชาติสตานิ ราชา หุตฺวา อุยฺยานกีฬิกํ กีฬนฺโต ติวิธนาฏกปริวาโร นิสีทิ, ตสฺมิํเยว นิสีทิฯ อถสฺส นิสินฺนกาลโต ปฏฺฐาย สมณภาโว ชหิโต วิย อโหสิ, ราชเวสํ คเหตฺวา นาฏกวรปริวุโต เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺฐา มหารเห ปลฺลงฺเก นิสินฺโน วิย ชาโตฯ อถสฺส ตํ สมฺปตฺติํ อสฺสาทยโต กามวิตกฺโก อุทปาทิฯ โส ตสฺมิํเยว ขเณ มหาโยเธหิ คหิเต ทฺเว โจเร อาเนตฺวา ปุรโต ฐปิเต วิย อทฺทสฯ เตสุ เอกสฺส วธํ อาณาปนวเสนสฺส พฺยาปาทวิตกฺโก อุปฺปชฺชิ, เอกสฺส พนฺธนํ อาณาปนวเสน วิหิํสาวิตกฺโกฯ เอวํ โส ลตาชาเลน รุกฺโข วิย มธุมกฺขิกาหิ มธุฆาตโก วิย อกุสลวิตกฺเกหิ ปริกฺขิตฺโต อโหสิฯ ตํ สนฺธาย – อถ โข อายสฺมโต เมฆิยสฺสาติอาทิ วุตฺตํฯ อนฺวาสตฺตาติ อนุพทฺธา สมฺปริวาริตาฯ เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ เอวํ ปาปวิตกฺเกหิ สมฺปริกิณฺโณ กมฺมฏฺฐานํ สปฺปายํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘อิทํ วต ทิสฺวา ทีฆทสฺสี ภควา ปฏิเสเธสี’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘อิทํ การณํ ทสพลสฺส อาโรเจสฺสามี’’ติ นิสินฺนาสนโต วุฏฺฐาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิฯ

4. นนฺทกสุตฺตวณฺณนา

[4] จตุตฺเถ อุปฏฺฐานสาลายนฺติ โภชนสาลายํฯ เยนุปฏฺฐานสาลาติ สตฺถา นนฺทกตฺเถเรน มธุรสฺสเรน อารทฺธาย ธมฺมเทสนาย สทฺทํ สุตฺวา, ‘‘อานนฺท, โก เอโส อุปฏฺฐานสาลาย มธุรสฺสเรน ธมฺมํ เทเสตี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ธมฺมกถิกนนฺทกตฺเถรสฺส อชฺช, ภนฺเต, วาโร’’ติ สุตฺวา ‘‘อติมธุรํ กตฺวา, อานนฺท, เอโส ภิกฺขุ ธมฺมํ กเถติ, มยมฺปิ คนฺตฺวา สุณิสฺสามา’’ติ วตฺวา เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิฯ พหิทฺวารโกฏฺฐเก อฏฺฐาสีติ ฉพฺพณฺณรสฺมิโย จีวรคพฺเภ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อญฺญาตกเวเสน อฏฺฐาสิฯ กถาปริโยสานํ อาคมยมาโนติ ‘‘อิทมโวจา’’ติ อิทํ กถาวสานํ อุทิกฺขมาโน ธมฺมกถํ สุณนฺโต อฏฺฐาสิเยวฯ อถายสฺมา อานนฺโท นิกฺขนฺเต ปฐเม ยาเม สตฺถุ สญฺญํ อทาสิ – ‘‘ปฐมยาโม อติกฺกนฺโต, ภนฺเต, โถกํ วิสฺสมถา’’ติฯ สตฺถา ตตฺเถว อฏฺฐาสิฯ อถายสฺมา อานนฺโท มชฺฌิมยาเมปิ นิกฺขนฺเต, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเห ปกติยา ขตฺติยสุขุมาลา, ปุน พุทฺธสุขุมาลาติ ปรมสุขุมาลา, มชฺฌิมยาโมปิ อติกฺกนฺโต, มุหุตฺตํ วิสฺสมถา’’ติ อาหฯ สตฺถา ตตฺเถว อฏฺฐาสิฯ ตตฺถ ฐิตกสฺเสวสฺส อรุณคฺคํ ปญฺญายิตฺถฯ อรุณุคฺคมนญฺจ เถรสฺส ‘‘อิทมโวจา’’ติ ปาเปตฺวา กถาปริโยสานญฺจ ทสพลสฺส ฉพฺพณฺณสรีรสฺมิวิสฺสชฺชนญฺจ เอกปฺปหาเรเนว อโหสิฯ อคฺคฬํ อาโกเฏสีติ อคฺคนเขน ทฺวารกวาฏํ อาโกเฏสิฯ

สารชฺชมานรูโปติ หรายมาโน โอตฺตปฺปมาโนฯ โทมนสฺสสารชฺชํ ปนสฺส นตฺถิฯ เอตฺตกมฺปิ โน นปฺปฏิภาเสยฺยาติ ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตสฺส อปฺปฏิภานํ นาม นตฺถิฯ เอตฺตกมฺปิ น กเถยฺยนฺติ ทสฺเสติฯ สาธุ สาธูติ เถรสฺส ธมฺมเทสนํ สมฺปหํสนฺโต อาหฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ ‘‘สุคหิตา จ เต ธมฺมเทสนา สุกถิตา จา’’ติฯ กุลปุตฺตานนฺติ อาจารกุลปุตฺตานญฺเจว ชาติกุลปุตฺตานญฺจฯ อริโย จ ตุณฺหิภาโวติ ทุติยชฺฌานสมาปตฺติํ สนฺธาเยวมาหฯ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ สงฺขารปริคฺคหวิปสฺสนาญาณสฺส ฯ จตุปฺปาทโกติ อสฺสโคณคทฺรภาทิโกฯ อิทํ วตฺวาติ อิมํ จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ธมฺมํ กถยิตฺวาฯ วิหารํ ปาวิสีติ คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺโฐฯ

กาเลน ธมฺมสฺสวเนติ กาเล กาเล ธมฺมสฺสวนสฺมิํฯ ธมฺมสากจฺฉายาติ ปญฺหกถายฯ คมฺภีรํ อตฺถปทนฺติ คมฺภีรํ คุฬฺหํ รหสฺสํ อตฺถํฯ