อุมฺมตฺตกสํวตฺตนิโก โหตีติ อุมฺมตฺตกภาวํ สํวตฺเตติฯ เตน หิ มนุสฺโส อุมฺมตฺโต วา ขิตฺตจิตฺโต วา เอฬมูโค วา โหติฯ อยํ สุราปานสฺส นิสฺสนฺโทฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏเมว กถิตนฺติฯ

ทานวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. อุโปสถวคฺโค

4. วาเสฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[44] ปญฺจมสฺส จตุตฺเถ อิเม เจปิ, วาเสฏฺฐ, มหาสาลาติ ปุรโต ฐิเต ทฺเว สาลรุกฺเข ทสฺเสนฺโต ปริกปฺโปปมํ อาหฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อิเม ตาว มหาสาลา อเจตนาฯ สเจ เอเตปิ สเจตนา หุตฺวา อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ, เอเตสมฺปิ โส อุโปสถวาโส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อสฺสฯ ภูเต ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถีติฯ

6. อนุรุทฺธสุตฺตวณฺณนา

[46] ฉฏฺเฐ เยนายสฺมา อนุรุทฺโธติ ตา กิร เทวตา อตฺตโน สมฺปตฺติํ โอโลเกตฺวา ‘‘กิํ นุ โข นิสฺสาย อยํ สมฺปตฺติ อมฺเหหิ ลทฺธา’’ติ อาวชฺชมานา เถรํ ทิสฺวา ‘‘มยํ อมฺหากํ อยฺยสฺส ปุพฺเพ จกฺกวตฺติรชฺชํ กโรนฺตสฺส ปาทปริจาริกา หุตฺวา เตน ทินฺโนวาเท ฐตฺวา อิมํ สมฺปตฺติํ ลภิมฺห, คจฺฉาม เถรํ อาเนตฺวา อิมํ สมฺปตฺติํ อนุภวิสฺสามา’’ติ ทิวา เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมิํสุฯ ตีสุ ฐาเนสูติ ตีสุ การเณสุฯ ฐานโส ปฏิลภามาติ ขเณเนว ลภามฯ สรนฺติ วจนสทฺทํ วา คีตสทฺทํ วา อาภรณสทฺทํ วาฯ ปีตา อสฺสูติอาทีนิ นีลา ตาว ชาตา, ปีตา ภวิตุํ น สกฺขิสฺสนฺตีติอาทินา นเยน จินฺเตตฺวา วิตกฺเกติฯ ตาปิ ‘‘อิทานิ อยฺโย อมฺหากํ ปีตภาวํ อิจฺฉติ, อิทานิ โลหิตภาว’’นฺติ ตาทิสาว อเหสุํฯ

อจฺฉรํ วาเทสีติ ปาณิตลํ วาเทสิฯ ปญฺจงฺคิกสฺสาติ อาตตํ, วิตตํ, อาตตวิตตํ, ฆนํ, สุสิรนฺติ อิเมหิ ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺสฯ

ตตฺถ อาตตํ นาม จมฺมปริโยนทฺเธสุ เภริอาทีสุ เอกตลตูริยํ, วิตตํ นาม อุภยตลํ, อาตตวิตตํ นาม สพฺพโส ปริโยนทฺธํ, สุสิรํ วํสาทิ, ฆนํ สมฺมาทิฯ สุวินีตสฺสาติ อากฑฺฒนสิถิลกรณาทีหิ สมุจฺฉิตสฺสฯ สุปฺปฏิปตาฬิตสฺสาติ ปมาเณ ฐิตภาวชานนตฺถํ สุฏฺฐุ ปฏิปตาฬิตสฺสฯ กุสเลหิ สุสมนฺนาหตสฺสาติ เย วาเทตุํ กุสลา เฉกา, เตหิ วาทิตสฺสฯ วคฺคูติ เฉโก สุนฺทโรฯ รชนีโยติ รญฺเชตุํ สมตฺโถฯ กมนีโยติ กาเมตพฺพยุตฺโตฯ ขมนีโยติ วา ปาโฐ, ทิวสมฺปิ สุยฺยมาโน ขมเตว, น นิพฺพินฺทตีติ อตฺโถฯ มทนีโยติ มานมทปุริสมทชนโนฯ อินฺทฺริยานิ โอกฺขิปีติ ‘‘อสารุปฺปํ อิมา เทวตา กโรนฺตี’’ติ อินฺทฺริยานิ เหฏฺฐา ขิปิ, น อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา โอโลเกสิฯ น ขฺวยฺโย อนุรุทฺโธ สาทิยตีติ ‘‘มยํ นจฺจาม คายาม, อยฺโย ปน อนุรุทฺโธ น โข สาทิยติ, อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา น โอโลเกติ, กิํ มยํ นจฺจิตฺวา วา คายิตฺวา วา กริสฺสามา’’ติ ตตฺเถว อนฺตรธายิํสุฯ เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ ตาสํ เทวตานํ อานุภาวํ ทิสฺวา ‘‘กติหิ นุ โข ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม มนาปกายิเก เทวโลเก นิพฺพตฺตตี’’ติ อิมมตฺถํ ปุจฺฉิตุํ อุปสงฺกมิฯ

9-10. อิธโลกิกสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[49-50] นวเม อยํ’ส โลโก อารทฺโธ โหตีติ อยมสฺส โลโก อิธโลเก กรณมตฺตาย อารทฺธตฺตา ปริปุณฺณตฺตา อารทฺโธ โหติ ปริปุณฺโณฯ โสฬสาการสมฺปนฺนาติ สุตฺเต วุตฺเตหิ อฏฺฐหิ, คาถาสุ อฏฺฐหีติ โสฬสหิ อากาเรหิ สมนฺนาคตา, ยานิ วา อฏฺฐงฺคานิ ปรมฺปิ เตสุ สมาทเปตีติ เอวมฺปิ โสฬสาการสมฺปนฺนาติ เอเกฯ สทฺธาสีลปญฺญา ปเนตฺถ มิสฺสิกา กถิตาฯ ทสมํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส กถิตํฯ สพฺพสุตฺเตสุ ปน ยํ น วุตฺตํ, ตํ เหฏฺฐา อาคตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อุโปสถวคฺโค ปญฺจโมฯ

ปฐมปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

2. ทุติยปณฺณาสกํ