ปปญฺจนิโรเธติ นิพฺพานปเท ฯ ปกฺขนฺทตีติ อารมฺมณกรณวเสน ปกฺขนฺทติฯ ปสีทตีติอาทีสุปิ อารมฺมณวเสเนว ปสีทนสนฺติฏฺฐนมุจฺจนา เวทิตพฺพาฯ อิติ ภควา เจติรฏฺเฐ ปาจีนวํสทาเย อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส กถิเต อฏฺฐ มหาปุริสวิตกฺเก ปุน เภสกฬาวนมหาวิหาเร นิสีทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส วิตฺถาเรน กเถสิฯ

มโนมเยนาติ มเนน นิพฺพตฺติตกาโยปิ มโนมโยติ วุจฺจติ มเนน คตกาโยปิ, อิธ มเนน คตกายํ สนฺธาเยวมาหฯ ยถา เม อหุ สงฺกปฺโปติ ยถา มยฺหํ วิตกฺโก อโหสิ, ตโต อุตฺตริ อฏฺฐมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ทสฺเสนฺโต ตโต อุตฺตริํ เทสยิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

คหปติวคฺโค ตติโยฯ

4. ทานวคฺโค

1. ปฐมทานสุตฺตวณฺณนา

[31] จตุตฺถสฺส ปฐเม อาสชฺช ทานํ เทตีติ ปตฺวา ทานํ เทติฯ อาคตํ ทิสฺวา ตํ มุหุตฺตํเยว นิสีทาเปตฺวา สกฺการํ กตฺวา ทานํ เทติ, ทสฺสามีติ น กิลเมติฯ ภยาติ ‘‘อยํ อทายโก อการโก’’ติ ครหภยา, อปายภยา วาฯ อทาสิ เมติ มยฺหํ ปุพฺเพ เอส อิทํ นาม อทาสีติ เทติฯ ทสฺสติ เมติ อนาคเต อิทํ นาม ทสฺสตีติ เทติฯ สาหุ ทานนฺติ ทานํ นาม สาธุ สุนฺทรํ พุทฺธาทีหิ ปณฺฑิเตหิ ปสตฺถนฺติ เทติฯ จิตฺตาลงฺการจิตฺตปริกฺขารตฺถํ ทานํ เทตีติ สมถวิปสฺสนาจิตฺตสฺส อลงฺการตฺถญฺเจว ปริกฺขารตฺถญฺจ เทติฯ ทานญฺหิ จิตฺตํ มุทุํ กโรติฯ เยน ลทฺโธ, โส ‘‘ลทฺธํ เม’’ติ มุทุจิตฺโต โหติฯ เยน ทินฺนํ, โสปิ ‘‘ทินฺนํ มยา’’ติ มุทุจิตฺโต โหติฯ อิติ อุภินฺนํ จิตฺตํ มุทุํ กโรติฯ เตเนว ‘‘อทนฺตทมน’’นฺติ วุจฺจติฯ ยถาห –

‘‘อทนฺตทมนํ ทานํ, อทานํ ทนฺตทูสกํ;

ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จา’’ติฯ

อิเมสุ ปน อฏฺฐสุ ทาเนสุ จิตฺตาลงฺการทานเมว อุตฺตมนฺติฯ

2. ทุติยทานสุตฺตวณฺณนา

[32] ทุติเย สทฺธาติ ยาย สทฺธาย ทานํ เทติ, สา สทฺธาฯ หิริยนฺติ ยาย หิริยา ทานํ เทติ, สาว อธิปฺเปตาฯ กุสลญฺจ ทานนฺติ อนวชฺชญฺจ ทานํฯ ทิวิยนฺติ ทิวงฺคมํฯ

3. ทานวตฺถุสุตฺตวณฺณนา

[33] ตติเย ทานวตฺถูนีติ ทานการณานิฯ ฉนฺทา ทานํ เทตีติ เปเมน ทานํ เทติฯ โทสาติ โทเสน กุทฺโธ หุตฺวา ยํ อตฺถิ, ตํ เวเคน คณฺหิตฺวา เทติฯ โมหาติ โมเหน มูฬฺโห เทติฯ ภยาติ ครหภเยน วา อปายภเยน วา, ตสฺส ตสฺเสว วา ปน ภเยน เทติฯ กุลวํสนฺติ กุลปเวณิํฯ