3. คหปติวคฺโค

1. ปฐมอุคฺคสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทีติ ตสฺส กิร ฆเร ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปญฺจ อาสนสตานิ นิจฺจํ ปญฺญตฺตาเนว โหนฺติ, เตสุ อญฺญตรสฺมิํ อาสเน นิสีทิฯ ตํ สุณาหีติ เต สุณาหิ, ตํ วา อฏฺฐวิธํ อจฺฉริยธมฺมํ สุณาหิฯ จิตฺตํ ปสีทีติ ‘‘พุทฺโธ นุ โข น พุทฺโธ นุ โข’’ติ วิตกฺกมตฺตมฺปิ น อุปฺปชฺชิ, อยเมว พุทฺโธติ จิตฺตุปฺปาโท ปสนฺโน อนาวิโล อโหสิฯ สกานิ วา ญาติกุลานีติ อตฺตโน ยาปนมตฺตํ ธนํ คเหตฺวา ญาติฆรานิ คจฺฉตุฯ กสฺส โว ทมฺมีติ กตรปุริสสฺส ตุมฺเห ททามิ, อาโรเจถ เม อตฺตโน อธิปฺปายํฯ อปฺปฏิวิภตฺตาติ ‘‘เอตฺตกํ ทสฺสามิ เอตฺตกํ น ทสฺสามิ, อิทํ ทสฺสามิ อิทํ น ทสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทนฺเตน หิ ปฏิวิภตฺตา นาม โหติ, มยฺหํ ปน น เอวํฯ อถ โข สงฺฆิกา วิย คณสนฺตกา วิย จ สีลวนฺเตหิ สทฺธิํ สาธารณาเยวฯ สกฺกจฺจํเยว ปยิรุปาสามีติ สหตฺถา อุปฏฺฐหามิ, จิตฺตีกาเรน อุปสงฺกมามิฯ

อนจฺฉริยํ โข ปน มํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, ยํ มํ เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ อาโรเจนฺติ, อิทํ น อจฺฉริยํฯ ยํ ปนาหํ ตโตนิทานํ จิตฺตสฺส อุณฺณติํ นาภิชานามิ, ตํ เอว อจฺฉริยนฺติ วทติฯ สาธุ สาธุ, ภิกฺขูติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ภิกฺขุํ อามนฺเตติ, อุปาสกสฺเสว ปน เวยฺยากรณสมฺปหํสเน เอส สาธุกาโรติ เวทิตพฺโพฯ

2. ทุติยอุคฺคสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย นาควเนติ ตสฺส กิร เสฏฺฐิโน นาควนํ นาม อุยฺยานํ, โส ตตฺถ ปุเรภตฺตํ คนฺธมาลาทีนิ คาหาเปตฺวา อุยฺยานกีฬิกํ กีฬิตุกาโม คนฺตฺวา ปริจาริยมาโน ภควนฺตํ อทฺทสฯ สห ทสฺสเนเนวสฺส ปุริมนเยเนว จิตฺตํ ปสีทิ, สุราปาเนน จ อุปฺปนฺนมนฺโท ตงฺขณํเยว ปหียิฯ ตํ สนฺธาเยวมาหฯ โอโณเชสินฺติ อุทกํ หตฺเถ ปาเตตฺวา อทาสิํฯ อสุโกติ อมุโกฯ สมจิตฺโตว เทมีติ ‘‘อิมสฺส โถกํ, อิมสฺส พหุก’’นฺติ เอวํ จิตฺตนานตฺตํ น กโรมิ, เทยฺยธมฺมํ ปน เอกสทิสํ กโรมีติ ทสฺเสติฯ อาโรเจนฺตีติ อากาเส ฐตฺวา อาโรเจนฺติฯ นตฺถิ ตํ สํโยชนนฺติ อิมินา อุปาสโก อตฺตโน อนาคามิผลํ พฺยากโรติฯ

3. ปฐมหตฺถกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย หตฺถโก อาฬวโกติ ภควตา อาฬวกยกฺขสฺส หตฺถโต หตฺเถหิ สมฺปฏิจฺฉิตตฺตา หตฺถโกติ ลทฺธนาโม ราชกุมาโรฯ สีลวาติ ปญฺจสีลทสสีเลน สีลวาฯ จาควาติ จาคสมฺปนฺโนฯ กจฺจิตฺถ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, กจฺจิ เอตฺถ ภควโต พฺยากรณฏฺฐาเนฯ อปฺปิจฺโฉติ อธิคมปฺปิจฺฉตาย อปฺปิจฺโฉฯ

4. ทุติยหตฺถกสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ ปญฺจมตฺเตหิ อุปาสกสเตหีติ โสตาปนฺนสกทาคามีนํเยว อริยสาวกอุปาสกานํ ปญฺจหิ สเตหิ ปริวุโต ภุตฺตปาตราโส คนฺธมาลวิเลเปนจุณฺณานิ คเหตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิฯ สงฺคหวตฺถูนีติ สงฺคณฺหนการณานิฯ เตหาหนฺติ เตหิ อหํฯ ตํ ทาเนน สงฺคณฺหามีติ นงฺคลพลิพทฺทภตฺตพีชาทีนิ เจว คนฺธมาลมูลาทีนิ จ ทตฺวา สงฺคณฺหามิฯ เปยฺยวชฺเชนาติ อมฺม, ตาต, ภาตร, ภคินีติอาทิเกน กณฺณสุเขน มุทุเกน ปิยวจเนน สงฺคณฺหามิฯ อตฺถจริยายาติ ‘‘อิมสฺส ทาเนน วา ปิยวจเนน วา กิจฺจํ นตฺถิ, อตฺถจริยาย สงฺคณฺหิตพฺพยุตฺตโก อย’’นฺติ ญตฺวา อุปฺปนฺนกิจฺจนิตฺถรณสงฺขาตาย อตฺถจริยาย สงฺคณฺหามิฯ สมานตฺตตายาติ ‘‘อิมสฺส ทานาทีหิ กิจฺจํ นตฺถิ, สมานตฺตตาย สงฺคณฺหิตพฺโพ อย’’นฺติ เอกโต ขาทนปิวนนิสชฺชาทีหิ อตฺตนา สมานํ กตฺวา สงฺคณฺหามิฯ ทลิทฺทสฺส โข โน ตถา โสตพฺพํ มญฺญนฺตีติ ทลิทฺทสฺส กิญฺจิ ทาตุํ วา กาตุํ วา อสกฺโกนฺตสฺส, ยถา ทลิทฺทสฺส โน ตถา โสตพฺพํ มญฺญนฺติ, มม ปน โสตพฺพํ มญฺญนฺติ, ทินฺโนวาเท ติฏฺฐนฺติ, น เม อนุสาสนิํ อติกฺกมิตพฺพํ มญฺญนฺติฯ โยนิ โข ตฺยายนฺติ อุปาโย โข เต อยํฯ อิเมสุ ปน ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ สตฺถารา สีลจาคปญฺญา มิสฺสกา กถิตาติ เวทิตพฺพาฯ

5-6. มหานามสุตฺตาทิวณฺณนา

[25-26] ปญฺจเม อตฺถูปปริกฺขิตา โหตีติ อตฺถานตฺถํ การณาการณํ อุปปริกฺขิตา โหติฯ ฉฏฺเฐ สทฺธาสีลจาคา มิสฺสกา กถิตาฯ

7. ปฐมพลสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม อุชฺฌตฺติพลาติ อุชฺฌานพลาฯ พาลานญฺหิ ‘‘ยํ อสุโก อิทญฺจิทญฺจ อาห, มํ โส อาห, น อญฺญ’’นฺติ เอวํ อุชฺฌานเมว พลํฯ นิชฺฌตฺติพลาติ ‘‘น อิทํ เอวํ, เอวํ นาเมต’’นฺติ อตฺถานตฺถนิชฺฌาปนํเยว พลํฯ ปฏิสงฺขานพลาติ ปจฺจเวกฺขณพลาฯ ขนฺติพลาติ อธิวาสนพลาฯ