กลมฺปิ เต นานุภวนฺติ โสฬสินฺติ เต สพฺเพปิ มหายาคา เอกสฺส เมตฺตาจิตฺตสฺส วิปากมหนฺตตาย โสฬสิํ กลํ น อคฺฆนฺติ, โสฬสมํ ภาคํ น ปาปุณนฺตีติ อตฺโถฯ น ชินาตีติ น อตฺตนา ปรสฺส ชานิํ กโรติฯ น ชาปเยติ น ปเรน ปรสฺส ชานิํ กาเรติฯ เมตฺตํโสติ เมตฺตายมานจิตฺตโกฏฺฐาโส หุตฺวาฯ สพฺพภูตานนฺติ สพฺพสตฺเตสุฯ เวรํ ตสฺส น เกนจีติ ตสฺส เกนจิ สทฺธิํ อกุสลเวรํ วา ปุคฺคลเวรํ วา นตฺถิฯ

2. ปญฺญาสุตฺตวณฺณนา

[2] ทุติเย อาทิพฺรหฺมจริยิกายาติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตายฯ ปญฺญายาติ วิปสฺสนายฯ ครุฏฺฐานิยนฺติ คารวุปฺปตฺติปจฺจยภูตํ ครุภาวนียํฯ ติพฺพนฺติ พหลํฯ ปริปุจฺฉตีติ อตฺถปาฬิอนุสนฺธิปุพฺพาปรํ ปุจฺฉติฯ ปริปญฺหตีติ ปญฺหํ กโรติ, อิทญฺจิทญฺจ ปฏิปุจฺฉิสฺสามีติ วิตกฺเกติฯ ทฺวเยนาติ ทุวิเธนฯ อนานากถิโกติ อนานตฺตกถิโก โหติฯ อติรจฺฉานกถิโกติ นานาวิธํ ติรจฺฉานกถํ น กเถติฯ อริยํ วา ตุณฺหีภาวนฺติ อริยตุณฺหีภาโว นาม จตุตฺถชฺฌานํ, เสสกมฺมฏฺฐานมนสิกาโรปิ วฏฺฏติฯ ชานํ ชานาตีติ ชานิตพฺพกํ ชานาติฯ ปสฺสํ ปสฺสตีติ ปสฺสิตพฺพกํ ปสฺสติฯ ปิยตฺตายาติ ปิยภาวตฺถายฯ ครุตฺตายาติ ครุภาวตฺถายฯ ภาวนายาติ ภาวนตฺถาย คุณสมฺภาวนาย วาฯ สามญฺญายาติ สมณธมฺมตฺถายฯ เอกีภาวายาติ นิรนฺตรภาวตฺถายฯ

3-4. อปฺปิยสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[3-4] ตติเย อปฺปิยปสํสีติ อปฺปิยชนสฺส ปสํสโก วณฺณภาณีฯ ปิยครหีติ ปิยชนสฺส นินฺทโก ครหโกฯ จตุตฺเถ อนวญฺญตฺติกาโมติ ‘‘อโห วต มํ อญฺเญน อวชาเนยฺยุ’’นฺติ อนวชานนกาโมฯ อกาลญฺญูติ กถากาลํ น ชานาติ, อกาเล กเถติฯ อสุจีติ อสุจีหิ กายกมฺมาทีหิ สมนฺนาคโตฯ

5. ปฐมโลกธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[5] ปญฺจเม โลกสฺส ธมฺมาติ โลกธมฺมาฯ เอเตหิ มุตฺตา นาม นตฺถิ, พุทฺธานมฺปิ โหนฺติฯ เตเนวาห – โลกํ อนุปริวตฺตนฺตีติ อนุพนฺธนฺติ นปฺปชหนฺติ , โลกโต น นิวตฺตนฺตีติ อตฺโถฯ โลโก จ อฏฺฐ โลกธมฺเม อนุปริวตฺตตีติ อยญฺจ โลโก เอเต อนุพนฺธติ น ปชหติ, เตหิ ธมฺเมหิ น นิวตฺตตีติ อตฺโถฯ

ลาโภ อลาโภติ ลาเภ อาคเต อลาโภ อาคโตเยวาติ เวทิตพฺโพฯ อยสาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อเวกฺขติ วิปริณามธมฺเมติ ‘‘วิปริณามธมฺมา อิเม’’ติ เอวํ อเวกฺขติฯ วิธูปิตาติ วิธมิตา วิทฺธํสิตาฯ ปทญฺจ ญตฺวาติ นิพฺพานปทํ ชานิตฺวาฯ สมฺมปฺปชานาติ ภวสฺส ปารคูติ ภวสฺส ปารํ คโต นิปฺผตฺติํ มตฺถกํ ปตฺโต, นิพฺพานปทํ ญตฺวาว ตํ ปารํ คตภาวํ สมฺมปฺปชานาตีติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

6. ทุติยโลกธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[6] ฉฏฺเฐ โก วิเสโสติ กิํ วิเสสการณํฯ โก อธิปฺปยาโสติ โก อธิกปฺปโยโคฯ ปริยาทายาติ คเหตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวาฯ อิธาปิ วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํฯ

7. เทวทตฺตวิปตฺติสุตฺตวณฺณนา

[7] สตฺตเม อจิรปกฺกนฺเตติ สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา น จิรปกฺกนฺเตฯ อารพฺภาติ อาคมฺม ปฏิจฺจ สนฺธายฯ อตฺตวิปตฺตินฺติ อตฺตโน วิปตฺติํ วิปนฺนาการํฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ อภิภุยฺยาติ อภิภวิตฺวา มทฺทิตฺวาฯ

8. อุตฺตรวิปตฺติสุตฺตวณฺณนา

[8] อฏฺฐเม วฏชาลิกายนฺติ เอวํนามเก วิหาเรฯ โส กิร วฏวเน นิวิฏฺฐตฺตา วฏชาลิกาติ สงฺขํ คโตฯ ปาตุรโหสีติ อิมมตฺถํ เทวรญฺโญ อาโรเจสฺสามีติ คนฺตฺวา ปากโฏ อโหสิฯ อาทิพฺรหฺมจริยโกติ สิกฺขตฺตยสงฺคหสฺส สกลสาสนพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูโตฯ