อนุปุพฺพสิกฺขาติอาทีสุ อนุปุพฺพสิกฺขาย ติสฺโส สิกฺขา คหิตา, อนุปุพฺพกิริยาย เตรส ธุตงฺคานิ, อนุปุพฺพปฏิปทาย สตฺต อนุปสฺสนา อฏฺฐารส มหาวิปสฺสนา อฏฺฐติํส อารมฺมณวิภตฺติโย สตฺตติํส โพธปกฺขิยธมฺมา ฯ น อายตเกเนว อญฺญาปฏิเวโธติ มณฺฑูกสฺส อุปฺปติตฺวา คมนํ วิย อาทิโตว สีลปูรณาทิํ อกตฺวา อรหตฺตปฺปฏิเวโธ นาม นตฺถิ, ปฏิปาฏิยา ปน สีลสมาธิปญฺญาโย ปูเรตฺวาว สกฺกา อรหตฺตํ ปตฺตุนฺติ อตฺโถฯ

อารกาวาติ ทูเรเยวฯ น เตน นิพฺพานธาตุยา อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วาติ อสงฺเขฺยยฺเยปิ กปฺเป พุทฺเธสุ อนุปฺปนฺเนสุ เอกสตฺโตปิ ปรินิพฺพาตุํ น สกฺโกติ, ตทาปิ ‘‘ตุจฺฉา นิพฺพานธาตู’’ติ น สกฺกา วตฺตุํฯ พุทฺธกาเล จ ปน เอเกกสฺมิํ สมาคเม อสงฺเขฺยยฺยาปิ สตฺตา อมตํ อาราเธนฺติ, ตทาปิ น สกฺกา วตฺตุํ – ‘‘ปูรา นิพฺพานธาตู’’ติฯ

10. อุโปสถสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม นิสินฺโน โหตีติ อุโปสถกรณตฺถาย อุปาสิกาย รตนปาสาเท นิสินฺโนฯ นิสชฺช ปน ภิกฺขูนํ จิตฺตานิ โอโลเกนฺโต เอกํ ทุสฺสีลปุคฺคลํ ทิสฺวา ‘‘สจาหํ อิมสฺมิํ ปุคฺคเล นิสินฺเนเยว ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามิ, สตฺตธา ตสฺส มุทฺธา ผลิสฺสตี’’ติ ตสฺส อนุกมฺปาย ตุณฺหีเยว อโหสิฯ อภิกฺกนฺตาติ อติกฺกนฺตา ปริกฺขีณาฯ อุทฺธสฺเต อรุเณติ อุคฺคเต อรุณสีเสฯ นนฺทิมุขิยาติ ตุฏฺฐมุขิยาฯ อปริสุทฺธา, อานนฺท, ปริสาติ ‘‘อสุกปุคฺคโล อปริสุทฺโธ’’ติ อวตฺวา ‘‘อปริสุทฺธา, อานนฺท, ปริสา’’ติ อาหฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

มหาวคฺโค ทุติโยฯ

3. คหปติวคฺโค

1. ปฐมอุคฺคสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทีติ ตสฺส กิร ฆเร ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปญฺจ อาสนสตานิ นิจฺจํ ปญฺญตฺตาเนว โหนฺติ, เตสุ อญฺญตรสฺมิํ อาสเน นิสีทิฯ ตํ สุณาหีติ เต สุณาหิ, ตํ วา อฏฺฐวิธํ อจฺฉริยธมฺมํ สุณาหิฯ จิตฺตํ ปสีทีติ ‘‘พุทฺโธ นุ โข น พุทฺโธ นุ โข’’ติ วิตกฺกมตฺตมฺปิ น อุปฺปชฺชิ, อยเมว พุทฺโธติ จิตฺตุปฺปาโท ปสนฺโน อนาวิโล อโหสิฯ สกานิ วา ญาติกุลานีติ อตฺตโน ยาปนมตฺตํ ธนํ คเหตฺวา ญาติฆรานิ คจฺฉตุฯ กสฺส โว ทมฺมีติ กตรปุริสสฺส ตุมฺเห ททามิ, อาโรเจถ เม อตฺตโน อธิปฺปายํฯ อปฺปฏิวิภตฺตาติ ‘‘เอตฺตกํ ทสฺสามิ เอตฺตกํ น ทสฺสามิ, อิทํ ทสฺสามิ อิทํ น ทสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทนฺเตน หิ ปฏิวิภตฺตา นาม โหติ, มยฺหํ ปน น เอวํฯ อถ โข สงฺฆิกา วิย คณสนฺตกา วิย จ สีลวนฺเตหิ สทฺธิํ สาธารณาเยวฯ สกฺกจฺจํเยว ปยิรุปาสามีติ สหตฺถา อุปฏฺฐหามิ, จิตฺตีกาเรน อุปสงฺกมามิฯ

อนจฺฉริยํ โข ปน มํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, ยํ มํ เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ อาโรเจนฺติ, อิทํ น อจฺฉริยํฯ ยํ ปนาหํ ตโตนิทานํ จิตฺตสฺส อุณฺณติํ นาภิชานามิ, ตํ เอว อจฺฉริยนฺติ วทติฯ สาธุ สาธุ, ภิกฺขูติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ภิกฺขุํ อามนฺเตติ, อุปาสกสฺเสว ปน เวยฺยากรณสมฺปหํสเน เอส สาธุกาโรติ เวทิตพฺโพฯ

2. ทุติยอุคฺคสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย นาควเนติ ตสฺส กิร เสฏฺฐิโน นาควนํ นาม อุยฺยานํ, โส ตตฺถ ปุเรภตฺตํ คนฺธมาลาทีนิ คาหาเปตฺวา อุยฺยานกีฬิกํ กีฬิตุกาโม คนฺตฺวา ปริจาริยมาโน ภควนฺตํ อทฺทสฯ สห ทสฺสเนเนวสฺส ปุริมนเยเนว จิตฺตํ ปสีทิ, สุราปาเนน จ อุปฺปนฺนมนฺโท ตงฺขณํเยว ปหียิฯ ตํ สนฺธาเยวมาหฯ โอโณเชสินฺติ อุทกํ หตฺเถ ปาเตตฺวา อทาสิํฯ อสุโกติ อมุโกฯ สมจิตฺโตว เทมีติ ‘‘อิมสฺส โถกํ, อิมสฺส พหุก’’นฺติ เอวํ จิตฺตนานตฺตํ น กโรมิ, เทยฺยธมฺมํ ปน เอกสทิสํ กโรมีติ ทสฺเสติฯ อาโรเจนฺตีติ อากาเส ฐตฺวา อาโรเจนฺติฯ นตฺถิ ตํ สํโยชนนฺติ อิมินา อุปาสโก อตฺตโน อนาคามิผลํ พฺยากโรติฯ

3. ปฐมหตฺถกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย หตฺถโก อาฬวโกติ ภควตา อาฬวกยกฺขสฺส หตฺถโต หตฺเถหิ สมฺปฏิจฺฉิตตฺตา หตฺถโกติ ลทฺธนาโม ราชกุมาโรฯ สีลวาติ ปญฺจสีลทสสีเลน สีลวาฯ จาควาติ จาคสมฺปนฺโนฯ กจฺจิตฺถ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, กจฺจิ เอตฺถ ภควโต พฺยากรณฏฺฐาเนฯ อปฺปิจฺโฉติ อธิคมปฺปิจฺฉตาย อปฺปิจฺโฉฯ