1. นิสฺสยวคฺโค

1-6. กิมตฺถิยสุตฺตาทิวณฺณนา

[1-6] เอกาทสกนิปาตสฺส ปฐมาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตนยาเนวฯ เกวลญฺเจตฺถ อาทิโต ปญฺจสุ นิพฺพิทาวิราคํ ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา เอกาทสงฺคานิ กตานิฯ ฉฏฺเฐ สิกฺขาปจฺจกฺขานํ อธิกํฯ

7-8. ปฐมสญฺญาสุตฺตาทิวณฺณนา

[7-8] สตฺตเม อตฺเถน อตฺโถติ อตฺเถน สทฺธิมตฺโถฯ พฺยญฺชเนน พฺยญฺชนนฺติ พฺยญฺชเนน สทฺธิํ พฺยญฺชนํฯ สํสนฺทิสฺสตีติ สมฺปวตฺติสฺสติฯ สเมสฺสตีติ สมานํ ภวิสฺสติฯ น วิคฺคยฺหิสฺสตีติ น วิรชฺฌิสฺสติฯ อคฺคปทสฺมินฺติ นิพฺพาเนฯ อฏฺฐเม ปจฺจเวกฺขณา กถิตาฯ

9. สทฺธสุตฺตวณฺณนา

[9] นวเม โทณิยา พทฺโธติ ยวสสฺสโทณิยา สมีเป พทฺโธฯ อนฺตรํ กริตฺวาติ อพฺภนฺตเร กตฺวาฯ ฌายตีติ จินฺเตติฯ ปชฺฌายตีติ อิโต จิโต จ นานปฺปการกํ ฌายติฯ นิชฺฌายตีติ นิรนฺตรวเสน นิพทฺธํ ฌายติฯ ปถวิมฺปิ นิสฺสาย ฌายตีติ สมาปตฺติยํ สนิกนฺติกวเสเนตํ วุตฺตํฯ สมาปตฺติยญฺหิ สนิกนฺติกตฺตา เอส ขฬุงฺโก นาม กโตฯ อาปาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

กถญฺจ สทฺธ อาชานียฌายิตํ โหตีติ กถํ การณาการณํ ชานนฺตสฺส สินฺธวสฺส ฌายิตํ โหติฯ ยถา อิณนฺติอาทีสุ อิณสทิสํ พนฺธนสทิสํ ธนชานิสทิสํ กลิสงฺขาตมหาปราธสทิสญฺจ กตฺวา อตฺตโน อภิมุขสฺส ปโตทสฺส อชฺโฌหรณสงฺขาตํ ปตนํ วิปสฺสตีติ อตฺโถฯ

เนว ปถวิํ นิสฺสาย ฌายตีติ สมาปตฺติสุขนิกนฺติยา อภาเวน ปถวิอารมฺมณาย จตุกฺกปญฺจกชฺฌานสญฺญาย น ฌายติ, นิยนฺติยา อภาเวเนว โส อาชานีโย นาม โหตีติฯ ฌายติ จ ปนาติ นิพฺพานารมฺมณาย ผลสมาปตฺติยา ฌายติฯ ปถวิยํ ปถวิสญฺญา วิภูตา โหตีติ ปถวารมฺมเณ อุปฺปนฺนา จตุกฺกปญฺจกชฺฌานสญฺญา วิภูตา ปากฏา โหติฯ ‘‘วิภูตา, ภนฺเต, รูปสญฺญา อวิภูตา อฏฺฐิกสญฺญา’’ติ อิมสฺมิญฺหิ สุตฺเต สมติกฺกมสฺส อตฺถิตาย วิภูตตา วุตฺตา, อิธ ปน วิปสฺสนาวเสน อนิจฺจทุกฺขานตฺตโต ทิฏฺฐตฺตา วิภูตา นาม ชาตาฯ อาโปสญฺญาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวเมตฺถ เหฏฺฐา วิย สมาปตฺติวเสน สมติกฺกมํ อวตฺวา วิปสฺสนาจารวเสน สมติกฺกโม วุตฺโตฯ เอวํ ฌายีติ เอวํ วิปสฺสนาปฏิปาฏิยา อาคนฺตฺวา อุปฺปาทิตาย ผลสมาปตฺติยา ฌายนฺโตฯ

10. โมรนิวาปสุตฺตวณฺณนา

[10] ทสเม อจฺจนฺตนิฏฺโฐติ อนฺตํ อตีตตฺตา อจฺจนฺตสงฺขาตํ อวินาสธมฺมํ นิพฺพานํ นิฏฺฐา อสฺสาติ อจฺจนฺตนิฏฺโฐฯ อิมินา นเยน เสสปทานิ เวทิตพฺพานิฯ ชเนตสฺมินฺติ ชนิตสฺมิํ , ปชายาติ อตฺโถฯ เย โคตฺตปฏิสาริโนติ เย ชนา ตสฺมิํ โคตฺเต ปฏิสรนฺติ ‘‘อหํ โคตโม, อหํ กสฺสโป’’ติ, เตสุ โลเก โคตฺตปฏิสารีสุ ขตฺติโย เสฏฺโฐฯ อนุมตา มยาติ มม สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สทฺธิํ สํสนฺเทตฺวา เทสิตา มยา อนุญฺญาตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

นิสฺสยวคฺโค ปฐโมฯ