9. อุปาลิสุตฺตวณฺณนา

[99] นวเม ทุรภิสมฺภวานีติ สมฺภวิตุํ ทุกฺขานิ ทุสฺสหานิ, น สกฺกา อปฺเปสกฺเขหิ อชฺโฌคาหิตุนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อรญฺญวนปตฺถานีติ อรญฺญานิ จ วนปตฺถานิ จฯ อารญฺญกงฺคนิปฺผาทเนน อรญฺญานิ, คามนฺตํ อติกฺกมิตฺวา มนุสฺสานํ อนุปจารฏฺฐานภาเวน วนปตฺถานิฯ ปนฺตานีติ ปริยนฺตานิ อติทูรานิฯ ทุกฺกรํ ปวิเวกนฺติ กายวิเวโก ทุกฺกโรฯ ทุรภิรมนฺติ อภิรมิตุํ น สุกรํฯ เอกตฺเตติ เอกีภาเวฯ กิํ ทสฺเสติ? กายวิเวเก กเตปิ ตตฺถ จิตฺตํ อภิรมาเปตุํ ทุกฺกรํฯ ทฺวยํทฺวยาราโม หิ อยํ โลโกติฯ หรนฺติ มญฺเญติ หรนฺติ วิย ฆสนฺติ วิยฯ มโนติ จิตฺตํฯ สมาธิํ อลภมานสฺสาติ อุปจารสมาธิํ วา อปฺปนาสมาธิํ วา อลภนฺตสฺส ฯ กิํ ทสฺเสติ? อีทิสสฺส ภิกฺขุโน ติณปณฺณมิคาทิสทฺเทหิ วิวิเธหิ จ ภีสนเกหิ วนานิ จิตฺตํ วิกฺขิปนฺติ มญฺเญติฯ สํสีทิสฺสตีติ กามวิตกฺเกน สํสีทิสฺสติฯ อุปฺลวิสฺสตีติ พฺยาปาทวิหิํสาวิตกฺเกหิ อุทฺธํ ปฺลวิสฺสติฯ

กณฺณสํโธวิกนฺติ กณฺเณ โธวนฺเตน กีฬิตพฺพํฯ ปิฏฺฐิสํโธวิกนฺติ ปิฏฺฐิํ โธวนฺเตน กีฬิตพฺพํฯ ตตฺถ อุทกํ โสณฺฑาย คเหตฺวา ทฺวีสุ กณฺเณสุ อาสิญฺจนํ กณฺณสํโธวิกา นาม, ปิฏฺฐิยํ อาสิญฺจนํ ปิฏฺฐิสํโธวิกา นามฯ คาธํ วินฺทตีติ ปติฏฺฐํ ลภติฯ โก จาหํ โก จ หตฺถินาโคติ อหํ โก, หตฺถินาโค โก, อหมฺปิ ติรจฺฉานคโต, อยมฺปิ, มยฺหมฺปิ จตฺตาโร ปาทา, อิมสฺสปิ, นนุ อุโภปิ มยํ สมสมาติฯ

วงฺกกนฺติ กุมารกานํ กีฬนกํ ขุทฺทกนงฺคลํฯ ฆฏิกนฺติ ทีฆทณฺฑเกน รสฺสทณฺฑกํ ปหรณกีฬํฯ โมกฺขจิกนฺติ สํปริวตฺตกกีฬํ, อากาเส ทณฺฑกํ คเหตฺวา ภูมิยํ วา สีสํ ฐเปตฺวา เหฏฺฐุปริยภาเวน ปริวตฺตนกีฬนฺติ วุตฺตํ โหติฯ จิงฺคุลกนฺติ ตาลปณฺณาทีหิ กตํ วาตปฺปหาเรน ปริพฺภมนจกฺกํฯ ปตฺตาฬฺหกํ วุจฺจติ ปณฺณนาฬิ, ตาย วาลุกาทีนิ มินนฺตา กีฬนฺติฯ รถกนฺติ ขุทฺทกรถํฯ ธนุกนฺติ ขุทฺทกธนุเมวฯ

อิธ โข ปน โวติ เอตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ, อิธ โข ปนาติ อตฺโถฯ อิงฺฆ ตฺวํ, อุปาลิ, สงฺเฆ วิหราหีติ เอตฺถ อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโตฯ เตน เถรํ สงฺฆมชฺเฌ วิหารตฺถาย โจเทติ, นาสฺส อรญฺญวาสํ อนุชานาติฯ กสฺมา? อรญฺญเสนาสเน วสโต กิรสฺส วาสธุรเมว ปูริสฺสติ, น คนฺถธุรํฯ สงฺฆมชฺเฌ วสนฺโต ปน ทฺเว ธุรานิ ปูเรตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสติ, วินยปิฏเก จ ปาโมกฺโข ภวิสฺสติฯ อถสฺสาหํ ปริสมชฺเฌ ปุพฺพปตฺถนํ ปุพฺพาภินีหารญฺจ กเถตฺวา อิมํ ภิกฺขุํ วินยธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสฺสามีติ อิมมตฺถํ ปสฺสมาโน สตฺถา เถรสฺส อรญฺญวาสํ นานุชานีติฯ ทสมํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อุปาลิวคฺโค ปญฺจโมฯ

ทุติยปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

3. ตติยปณฺณาสกํ

(11) 1. สมณสญฺญาวคฺโค

1. สมณสญฺญาสุตฺตวณฺณนา

[101] ตติยสฺส ปฐเม สมณสญฺญาติ สมณานํ อุปฺปชฺชนกสญฺญาฯ สนฺตตการีติ นิรนฺตรการีฯ อพฺยาปชฺโฌติ นิทฺทุกฺโขฯ อิทมตฺถํติสฺส โหตีติ อิทมตฺถํ อิเม ปจฺจยาติ เอวมสฺส ชีวิตปริกฺขาเรสุ โหติ, ปจฺจเวกฺขิตปริโภคํ ปริภุญฺชตีติ อตฺโถฯ ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

3. มิจฺฉตฺตสุตฺตวณฺณนา

[103] ตติเย วิราธนา โหตีติ สคฺคโต มคฺคโต จ วิรชฺฌนํ โหติฯ โน อาราธนาติ น สมฺปาทนา น ปริปูรการิตา โหติฯ ปโหตีติ ปวตฺตติฯ

4-5. พีชสุตฺตาทิวณฺณนา

[104-105] จตุตฺเถ ยถาทิฏฺฐิ สมตฺตํ สมาทินฺนนฺติ ทิฏฺฐานุรูเปน ปริปุณฺณํ สมาทินฺนํ สกลํ คหิตํฯ เจตนาติ ตีสุ ทฺวาเรสุ นิพฺพตฺติตเจตนาว คหิตาฯ ปตฺถนาติ ‘‘เอวรูโป สิย’’นฺติ เอวํ ปตฺถนาฯ ปณิธีติ ‘‘เทโว วา ภวิสฺสามิ เทวญฺญตโร วา’’ติ จิตฺตฏฺฐปนาฯ สงฺขาราติ สมฺปยุตฺตกสงฺขาราฯ ปญฺจเม ปุเรจาริกฏฺเฐน ปุพฺพงฺคมาฯ อนฺวเทวาติ ตํ อนุพนฺธมานเมวฯ