ตติยวาเร เยสาหนฺติ เยสํ อหํฯ เตสํ เต การาติ เตสํ เทวานํ วา มนุสฺสานํ วา เต มยิ กตา ปจฺจยทานการาฯ มหปฺผลา โหนฺตุ มหานิสํสาติ โลกิยสุเขน ผลภูเตน มหปฺผลา, โลกุตฺตเรน มหานิสํสาฯ อุภยํ วา เอตํ เอกตฺถเมวฯ สีลาทิคุณยุตฺตสฺส หิ กฏจฺฉุภิกฺขาปิ ปญฺจรตนมตฺตาย ภูมิยา ปณฺณสาลาปิ กตฺวา ทินฺนา อเนกานิ กปฺปสหสฺสานิ ทุคฺคติวินิปาตโต รกฺขติ, ปริโยสาเน จ อมตาย ธาตุยา ปรินิพฺพานสฺส ปจฺจโย โหติฯ ‘‘ขีโรทนํ อหมทาสิ’’นฺติอาทีนิ (วิ. ว. 413) เจตฺถ วตฺถูนิฯ สกลเมว วา เปตวตฺถุ วิมานวตฺถุ จ สาธกํฯ

จตุตฺถวาเร เปตาติ เปจฺจภวํ คตาฯ ญาตีติ สสฺสุสสุรปกฺขิกาฯ สาโลหิตาติ เอกโลหิตพทฺธา ปิติปิตามหาทโยฯ กาลงฺกตาติ มตาฯ เตสํ ตนฺติ เตสํ ตํ มยิ ปสนฺนจิตฺตํ, ตํ วา ปสนฺเนน จิตฺเตน อนุสฺสรณํฯ ยสฺส หิ ภิกฺขุโน กาลกโต ปิตา วา มาตา วา ‘‘อมฺหากํ ญาตกตฺเถโร สีลวา กลฺยาณธมฺโม’’ติ ปสนฺนจิตฺโต หุตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อนุสฺสรติ, ตสฺส โส จิตฺตปฺปสาโทปิ ตํ อนุสฺสรณมตฺตมฺปิ มหปฺผลํ มหานิสํสเมว โหติฯ

อรติรติสโหติ เนกฺขมฺมปฏิปตฺติยา อรติยา กามคุเณสุ รติยา จ สโห อภิภวิตา อชฺโฌตฺถริตาฯ ภยเภรวสโหติ เอตฺถ ภยํ จิตฺตุตฺราโสปิ อารมฺมณมฺปิ, เภรวํ อารมฺมณเมวฯ

2. กณฺฏกสุตฺตวณฺณนา

[72] ทุติเย อภิญฺญาเตหีติ คคนมชฺเฌ ปุณฺณจนฺโท วิย สูริโย วิย ญาเตหิ ปากเฏหิฯ ปรปุรายาติ ปรํ วุจฺจติ ปจฺฉิมภาโค, ปุราติ ปุริมภาโค, ปุรโต ธาวนฺเตน ปจฺฉโต อนุพนฺธนฺเตน จ มหาปริวาเรนาติ อตฺโถฯ กณฺฏโกติ วิชฺฌนฏฺเฐน กณฺฏโกฯ วิสูกทสฺสนนฺติ วิสูกภูตํ ทสฺสนํฯ มาตุคามูปจาโรติ มาตุคามสฺส สมีปจาริตาฯ

3-4. อิฏฺฐธมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[73-74] ตติเย วณฺโณติ สรีรวณฺโณฯ ธมฺมาติ นว โลกุตฺตรธมฺมาฯ จตุตฺเถ อริยายาติ อโปถุชฺชนิกาย, สีลาทีหิ มิสฺสกตฺตา เอวํ วุตฺตํฯ สาราทายี จ โหติ วรทายีติ สารสฺส จ วรสฺส จ อาทายโก โหติฯ โย กายสฺส สาโร, ยญฺจสฺส วรํ, ตํ คณฺหาตีติ อตฺโถฯ

5. มิคสาลาสุตฺตวณฺณนา

[75] ปญฺจมสฺส อาทิมฺหิ ตาว ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ฉกฺกนิปาเต วุตฺตเมวฯ ทุสฺสีโล โหตีติอาทีสุ ปน ทุสฺสีโลติ นิสฺสีโลฯ เจโตวิมุตฺตินฺติ ผลสมาธิํฯ ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ ผลญาณํฯ นปฺปชานาตีติ อุคฺคหปริปุจฺฉาวเสน น ชานาติฯ ทุสฺสีลฺยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌตีติ เอตฺถ ปญฺจ ทุสฺสีลฺยานิ ตาว โสตาปตฺติมคฺเคน ปหียนฺติ, ทส อรหตฺตมคฺเคนฯ ผลกฺขเณ ตานิ ปหีนานิ นาม โหนฺติฯ ผลกฺขณํ สนฺธาย อิธ ‘‘นิรุชฺฌตี’’ติ วุตฺตํฯ ปุถุชฺชนสฺส สีลํ ปญฺจหิ การเณหิ ภิชฺชติ ปาราชิกาปชฺชเนน สิกฺขาปจฺจกฺขาเนน ติตฺถิยปกฺขนฺทเนน อรหตฺเตน มรเณนาติฯ ตตฺถ ปุริมา ตโย ภาวนาปริหานาย สํวตฺตนฺติ, จตุตฺโถ วฑฺฒิยา, ปญฺจโม เนว หานาย น วฑฺฒิยาฯ กถํ ปเนตํ อรหตฺเตน สีลํ ภิชฺชตีติ? ปุถุชฺชนสฺส หิ สีลํ อจฺจนฺตกุสลเมว โหติ, อรหตฺตมคฺโค จ กุสลากุสลกมฺมกฺขยาย สํวตฺตตีติ เอวํ เตน ตํ ภิชฺชติฯ สวเนนปิ อกตํ โหตีติ โสตพฺพยุตฺตกํ อสฺสุตํ โหติฯ พาหุสจฺเจนปิ อกตํ โหตีติ เอตฺถ พาหุสจฺจนฺติ วีริยํฯ วีริเยน กตฺตพฺพยุตฺตกํ อกตํ โหติ, ตสฺส อกตตฺตา สคฺคโตปิ มคฺคโตปิ ปริหายติฯ ทิฏฺฐิยาปิ อปฺปฏิวิทฺธํ โหตีติ ทิฏฺฐิยา ปฏิวิชฺฌิตพฺพํ อปฺปฏิวิทฺธํ โหติ อปจฺจกฺขกตํฯ สามยิกมฺปิ วิมุตฺติํ น ลภตีติ กาลานุกาลํ ธมฺมสฺสวนํ นิสฺสาย ปีติปาโมชฺชํ น ลภติฯ หานาย ปเรตีติ หานาย ปวตฺตติฯ

ยถาภูตํ ปชานาตีติ ‘‘โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ปญฺจวิธํ ทุสฺสีลฺยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌตี’’ติ อุคฺคหปริปุจฺฉาวเสน ชานาติฯ ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหตีติ โสตพฺพยุตฺตกํ สุตํ โหติฯ