10. คิริมานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[60] ทสเม อนุกมฺปํ อุปาทายาติ คิริมานนฺทตฺเถเร อนุกมฺปํ ปฏิจฺจฯ จกฺขุโรโคติอาทโย วตฺถุวเสน เวทิตพฺพาฯ นิพฺพตฺติตปฺปสาทานญฺหิ โรโค นาม นตฺถิฯ กณฺณโรโคติ พหิกณฺเณ โรโคฯ ปินาโสติ พหินาสิกาย โรโคฯ นขสาติ นเขหิ วิเลขิตฏฺฐาเน โรโคฯ ปิตฺตสมุฏฺฐานาติ ปิตฺตสมุฏฺฐิตาฯ เต กิร ทฺวตฺติํส โหนฺติฯ เสมฺหสมุฏฺฐานาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อุตุปริณามชาติ อุตุปริณาเมน อจฺจุณฺหาติสีเตน อุปฺปชฺชนกโรคาฯ วิสมปริหารชาติ อติจิรฏฺฐานนิสชฺชาทินา วิสมปริหาเรน ชาตาฯ โอปกฺกมิกาติ วธพนฺธนาทินา อุปกฺกเมน ชาตาฯ กมฺมวิปากชาติ พลวกมฺมวิปากสมฺภูตาฯ สนฺตนฺติ ราคาทิสนฺตตาย สนฺตํฯ อตปฺปกฏฺเฐน ปณีตํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สจิตฺตวคฺโค ปฐโมฯ

(7) 2. ยมกวคฺโค

1. อวิชฺชาสุตฺตาทิวณฺณนา

[61-62] ทุติยสฺส ปฐเม สาหารนฺติ สปจฺจยํฯ วิชฺชาวิมุตฺตินฺติ ผลญาณญฺเจว เสสสมฺปยุตฺตธมฺเม จฯ โพชฺฌงฺคาติ มคฺคโพชฺฌงฺคาฯ ทุติเย ภวตณฺหายาติ ภวปตฺถนายฯ เอวํ ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ วฏฺฏเมว กถิตํ, วฏฺฏญฺเจตฺถ ปฐเม สุตฺเต อวิชฺชามูลกํ วฏฺฏํ กถิตํ, ทุติเย ตณฺหามูลกํฯ

3-4. นิฏฺฐงฺคตสุตฺตาทิวณฺณนา

[63-64] ตติเย นิฏฺฐํ คตาติ นิพฺเพมติกาฯ อิธ นิฏฺฐาติ อิมสฺมิํเยว โลเก ปรินิพฺพานํฯ อิธ วิหายาติ อิมํ โลกํ วิชหิตฺวา สุทฺธาวาสพฺรหฺมโลกํฯ จตุตฺเถ อเวจฺจปฺปสนฺนาติ อจลปฺปสาเทน สมฺปนฺนาฯ โสตาปนฺนาติ อริยมคฺคโสตํ อาปนฺนาฯ

5-7. ปฐมสุขสุตฺตาทิวณฺณนา

[65-67] ปญฺจเม วฏฺฏมูลกํ สุขทุกฺขํ ปุจฺฉิตํ, ฉฏฺเฐ สาสนมูลกํฯ สตฺตเม นฬกปานนฺติ อตีเต โพธิสตฺตสฺส โอวาเท ฐตฺวา วานรยูเถน นเฬหิ อุทกสฺส ปีตฏฺฐาเน มาปิตตฺตา เอวํลทฺธนาโม นิคโมฯ ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ ยํ ยํ ทิสํ อนุวิโลเกติ, ตตฺถ ตตฺถ ตุณฺหีภูตเมวฯ อนุวิโลเกตฺวาติ ตโต ตโต วิโลเกตฺวาฯ ปิฏฺฐิ เม อาคิลายตีติ กสฺมา อาคิลายติ? ภควโต หิ ฉ วสฺสานิ มหาปธานํ ปทหนฺตสฺส มหนฺตํ กายทุกฺขํ อโหสิ, อถสฺส อปรภาเค มหลฺลกกาเล ปิฏฺฐิวาโต อุปฺปชฺชิฯ อุปาทินฺนกสรีรสฺส ฐานนิสชฺชาทีหิ อปฺปมตฺตเกน อาพาเธน น สกฺกา เกนจิ ภวิตุํฯ ตํ คเหตฺวาปิ เถรสฺส โอกาสกรณตฺถํ เอวมาหฯ สงฺฆาฏิํ ปญฺญาเปตฺวา เอกมนฺเต ปติรูปฏฺฐาเน ปญฺญตฺตสฺส กปฺปิยมญฺจสฺส อุปริ อตฺถริตฺวาฯ

9-10. กถาวตฺถุสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[69-70] นวเม ติรจฺฉานกถนฺติ อนิยฺยานิกตฺตา สคฺคโมกฺขมคฺคานํ ติรจฺฉานภูตํ กถํฯ ตตฺถ ราชานํ อารพฺภ ‘‘มหาสมฺมโต มนฺธาตา ธมฺมาโสโก เอวํมหานุภาโว’’ติอาทินา นเยน ปวตฺตกถา ราชกถาฯ เอส นโย โจรกถาทีสุฯ เตสุ ‘‘อสุโก ราชา อภิรูโป ทสฺสนีโย’’ติอาทินา เคหสิตกถาว ติรจฺฉานกถา โหติ, ‘‘โสปิ นาม เอวํมหานุภาโว ขยํ คโต’’ติ เอวํ ปวตฺตา ปน กมฺมฏฺฐานภาเว ติฏฺฐติฯ โจเรสุปิ ‘‘มูลเทโว เอวํมหานุภาโว, เมฆเทโว เอวํมหานุภาโว’’ติ เตสํ กมฺมํ ปฏิจฺจ ‘‘อโห สูรา’’ติ เคหสิตกถาว ติรจฺฉานกถาฯ ยุทฺเธสุปิ ภารตยุทฺธาทีสุ ‘‘อสุเกน อสุโก เอวํ มาริโต เอวํ วิทฺโธ’’ติ กมฺมสฺสาทวเสเนว กถา ติรจฺฉานกถา, ‘‘เตปิ นาม ขยํ คตา’’ติ เอวํ ปวตฺตา ปน สพฺพตฺถ กมฺมฏฺฐานเมว โหติฯ อปิจ อนฺนาทีสุ ‘‘เอวํ วณฺณวนฺตํ รสวนฺตํ ผสฺสสมฺปนฺนํ ขาทิมฺห ภุญฺชิมฺห ปิวิมฺห ปริภุญฺชิมฺหา’’ติ กามรสสฺสาทวเสน กเถตุํ น วฏฺฏติ, สาตฺถกํ ปน กตฺวา ‘‘ปุพฺเพ เอวํ วณฺณาทิสมฺปนฺนํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลํ คนฺธํ สีลวนฺตานํ อทมฺห, เจติยํ ปูชิมฺหา’’ติ กเถตุํ วฏฺฏติฯ