เมนู

อิติ กามภเว นิปฺปริยาเยน จตฺตาโร อาหารา, รูปารูปภเวสุ ฐเปตฺวา อสญฺเญ เสสานํ ตโย, อสญฺญานญฺเจว อวเสสานญฺจ ปจฺจยาหาโรติ อิมินา อากาเรน สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกาติ เวทิตพฺพาฯ ตตฺถ จตฺตาโร อาหาโร โย วา ปน โกจิ ปจฺจยาหาโร ทุกฺขสจฺจํ, อาหารสมุฏฺฐาปิกา ปุริมตณฺหา สมุทยสจฺจํ, อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ, นิโรธปฺปชานนา ปญฺญา มคฺคสจฺจนฺติ เอวํ จตุสจฺจวเสน สพฺพวาเรสุ โยชนา กาตพฺพาฯ

8. ทุติยมหาปญฺหสุตฺตวณฺณนา

[28] อฏฺฐเม กชงฺคลายนฺติ เอวํนามเก นคเรฯ กชงฺคลาติ กชงฺคลาวาสิโนฯ มหาปญฺเหสูติ มหนฺตอตฺถปริคฺคาหเกสุ ปญฺเหสุฯ ยถา เมตฺถ ขายตีติ ยถา เม เอตฺถ อุปฏฺฐาติฯ สมฺมา สุภาวิตจิตฺโตติ เหตุนา นเยน สุฏฺฐุ ภาวิตจิตฺโตฯ เอโส เจว ตสฺส อตฺโถติ กิญฺจาปิ ภควตา ‘‘จตฺตาโร ธมฺมา’’ติอาทโย ปญฺหา ‘‘จตฺตาโร อาหารา’’ติอาทินา นเยน วิสฺสชฺชิตา, ยสฺมา ปน จตูสุ อาหาเรสุ ปริญฺญาเตสุ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ภาวิตา โหนฺติ, เตสุ จ ภาวิเตสุ จตฺตาโร อาหารา ปริญฺญาตาว โหนฺติฯ ตสฺมา เทสนาวิลาเสน พฺยญฺชนเมเวตฺถ นานํ, อตฺโถ ปน เอโกเยวฯ อินฺทฺริยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘เอโส เจว ตสฺส อตฺโถ’’ติฯ อตฺถโต หิ อุภยมฺเปตํ มชฺเฌ ภินฺนสุวณฺณมิว โหติฯ

9. ปฐมโกสลสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม ยาวตาติ ยตฺตกาฯ กาสิโกสลาติ กาสิโกสลชนปทาฯ อตฺเถว อญฺญถตฺตนฺติ ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ อตฺถิเยวฯ อตฺถิ วิปริณาโมติ มรณมฺปิ อตฺถิเยวฯ ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทตีติ ตสฺมิมฺปิ สมฺปตฺติชาเต อุกฺกณฺฐติฯ อคฺเค วิรชฺชตีติ สมฺปตฺติยา อคฺเค โกสลราชภาเว วิรชฺชติฯ ปเคว หีนสฺมินฺติ ปฐมตรํเยว หีเน อิตฺตรมนุสฺสานํ ปญฺจ กามคุณชาเตฯ

มโนมยาติ ฌานมเนน นิพฺพตฺตาฯ พาราณเสยฺยกนฺติ พาราณสิยํ อุปฺปนฺนํฯ ตตฺถ กิร กปฺปาโสปิ มุทุ, สุตฺตกนฺติกาโยปิ ตนฺตวายาปิ เฉกา, อุทกมฺปิ สุจิ สินิทฺธํฯ

อุภโตภาควิมฏฺฐนฺติ ทฺวีสุปิ ปสฺเสสุ มฏฺฐํ มุทุ สินิทฺธํ ขายติฯ จตสฺโส ปฏิปทา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสิกา กถิตาฯ สญฺญาสุ ปฐมา กามาวจรสญฺญา, ทุติยา รูปาวจรสญฺญา, ตติยา โลกุตฺตรสญฺญา, จตุตฺถา อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาฯ ยสฺมา ปน สา สญฺญา อคฺคาติ อาคตา, ตโต ปรํ สญฺญาปญฺญตฺติ นาม นตฺถิ, ตสฺมา อคฺคนฺติ วุตฺตาฯ

พาหิรกานนฺติ สาสนโต พหิทฺธา ปวตฺตานํฯ โน จสฺสํ โน จ เม สิยาติ สเจ อหํ อตีเต น ภวิสฺสํ, เอตรหิปิ เม อยํ อตฺตภาโว น สิยาฯ น ภวิสฺสามิ น เม ภวิสฺสตีติ สเจปิ อนาคเต น ภวิสฺสามิ, น จ เม กิญฺจิ ปลิโพธชาตํ ภวิสฺสติฯ อคฺเค วิรชฺชตีติ อุจฺเฉททิฏฺฐิยํ วิรชฺชติฯ อุจฺเฉททิฏฺฐิ หิ อิธ นิพฺพานสฺส สนฺตตาย อคฺคนฺติ ชาตาฯ

ปรมตฺถวิสุทฺธินฺติ อุตฺตมตฺถวิสุทฺธิํฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา เอตํ อธิวจนํฯ อากิญฺจญฺญายตนญฺหิ วิปสฺสนาปทฏฺฐานตฺตา อคฺคํ นาม ชาตํ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ทีฆายุกตฺตาฯ ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานนฺติ อิมสฺมิญฺเญว อตฺตภาเว ปรมนิพฺพานํฯ อนุปาทา วิโมกฺโขติ จตูหิ อุปาทาเนหิ อคฺคเหตฺวา จิตฺตสฺส วิโมกฺโขฯ อรหตฺตสฺเสตํ นามํฯ ปริญฺญนฺติ สมติกฺกมํฯ ตตฺถ ภควา ปฐมชฺฌาเนน กามานํ ปริญฺญํ ปญฺญาเปติ, อรูปาวจเรหิ รูปานํ ปริญฺญํ ปญฺญาเปติ, อนุปาทานิพฺพาเนน เวทนานํ ปริญฺญํ ปญฺญาเปติฯ นิพฺพานญฺหิ สพฺพเวทยิตปฺปหานตฺตา เวทนานํ ปริญฺญา นามฯ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ อปจฺจยปรินิพฺพานํฯ อิทํ ปน สุตฺตํ กเถนฺโต ภควา อนภิรติปีฬิตานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ ทิสฺวา เตสํ อนภิรติวิโนทนตฺถํ กเถสิฯ เตปิ อนภิรติํ วิโนเทตฺวา เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา โสตาปนฺนา หุตฺวา อปรภาเค วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติฯ

10. ทุติยโกสลสุตฺตวณฺณนา

[30] ทสเม อุยฺโยธิกา นิวตฺโต โหตีติ ยุทฺธโต นิวตฺโต โหติฯ ลทฺธาธิปฺปาโยติ มหาโกสลรญฺญา กิร พิมฺพิสารสฺส ธีตรํ เทนฺเตน ทฺวินฺนํ รชฺชานํ อนฺตเร สตสหสฺสุฏฺฐาโน กาสิคาโม นาม ธีตุ ทินฺโน ฯ อชาตสตฺตุนา ปิตริ มาริเต มาตาปิสฺส รญฺโญ วิโยคโสเกน นจิรสฺเสว มตาฯ ตโต ราชา ปเสนทิโกสโล ‘‘อชาตสตฺตุนา มาตาปิตโร มาริตา, มม ปิตุ สนฺตโก คาโม’’ติ ตสฺสตฺถาย อฏฺฏํ กโรติ, อชาตสตฺตุปิ ‘‘มม มาตุ สนฺตโก’’ติ ตสฺส คามสฺสตฺถายฯ ทฺเวปิ มาตุลภาคิเนยฺยา จตุรงฺคินิํ เสนํ สนฺนยฺหิตฺวา ยุชฺฌิํสุฯ ตตฺถ ปเสนทิโกสโล ทฺเว วาเร อชาตสตฺตุนา ปราชิโต นครเมว ปาวิสิฯ ตติยวาเร ‘‘กถํ นุ โข เม ชโย ภเวยฺยา’’ติ อุปสฺสุติวเสน ยุชฺฌิตพฺพาการํ ญตฺวา พฺยูหํ รจยิตฺวา อุโภหิ ปสฺเสหิ ปริกฺขิปิตฺวา อชาตสตฺตุํ คณฺหิฯ ตาวเทว ชยาธิปฺปายสฺส ลทฺธตฺตา ลทฺธาธิปฺปาโย นาม อโหสิฯ

เยน อาราโม เตน ปายาสีติ พหินคเร ชยขนฺธาวารํ นิเวเสตฺวา ‘‘ยาว นครํ อลงฺกโรนฺติ, ตาว ทสพลํ วนฺทิสฺสามิฯ นครํ ปวิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย หิ ปปญฺโจ โหตี’’ติ อมจฺจคณปริวุโต เยนาราโม เตน ปายาสิ, อารามํ ปาวิสิฯ กสฺมิํ กาเล ปาวิสีติ? ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตานํ ภิกฺขูนํ โอวาทํ ทตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺเธ คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺเฐ ภิกฺขุสงฺเฆ จ โอวาทํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ คเตฯ จงฺกมนฺตีติ กสฺมิํ สมเย จงฺกมนฺติ? ปณีตโภชนปจฺจยสฺส ถินมิทฺธสฺส วิโนทนตฺถํ, ทิวา ปธานิกา วา เตฯ ตาทิสานญฺหิ ปจฺฉาภตฺตํ จงฺกมิตฺวา นฺหตฺวา สรีรํ อุตุํ คาหาเปตฺวา นิสชฺช สมณธมฺมํ กโรนฺตานํ จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติฯ เย เต ภิกฺขูติ โส กิร ‘‘กหํ สตฺถา กหํ สุคโตติ ปริเวเณน ปริเวณํ อาคนฺตฺวา ปุจฺฉิตฺวาว ปวิสิสฺสามี’’ติ วิโลเกนฺโต อรญฺญหตฺถี วิย มหาจงฺกเม จงฺกมมาเน ปํสุกูลิเก ภิกฺขู ทิสฺวา เตสํ สนฺติกํ อคมาสิฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ทสฺสนกามาติ ปสฺสิตุกามาฯ วิหาโรติ คนฺธกุฏิํ สนฺธาย อาหํสุฯ อตรมาโนติ อตุริโต, สณิกํ ปทปมาณฏฺฐาเน ปทํ นิกฺขิปนฺโต วตฺตํ กตฺวา สุสมฺมฏฺฐํ มุตฺตชาลสินฺทุวารสทิสํ วาลุกํ อวินาเสนฺโตติ อตฺโถฯ อาลินฺทนฺติ ปมุขํฯ อคฺคฬนฺติ กวาฏํฯ อุกฺกาสิตฺวาติ อุกฺกาสิตสทฺทํ กตฺวาฯ อาโกเฏหีติ อคฺคนเขน อีสกํ กุญฺจิกาฉิทฺทสมีเป โกเฏหีติ วุตฺตํ โหติฯ ทฺวารํ กิร อติอุปริ อมนุสฺสา, อติเหฏฺฐา ทีฆชาติกา โกเฏนฺติฯ