เมนู

2. อธิวุตฺติปทสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย เย เต ธมฺมาติ เย เต ทสพลญาณํ สพฺพญฺญุตญฺญาณธมฺมาฯ อธิวุตฺติปทานนฺติ อธิวจนปทานํ, ขนฺธายตนธาตุธมฺมานนฺติ อตฺโถฯ อธิวุตฺติโยติ หิ อธิวจนานิ วุจฺจนฺติ, เตสํ เย ปทภูตา เทสนาย ปทฏฺฐานตฺตาฯ อตีตา พุทฺธาปิ หิ เอเต ธมฺเม กถยิํสุ, อนาคตาปิ เอเตว กถยิสฺสนฺติฯ ตสฺมา ขนฺธาทโย อธิวุตฺติปทานิ นามฯ เตสํ อธิวุตฺติปทานํฯ อถ วา ภูตมตฺถํ อภิภวิตฺวา ยถาสภาวโต อคฺคเหตฺวา วตฺตนโต อธิวุตฺติโยติ ทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ, อธิวุตฺตีนํ ปทานิ อธิวุตฺติปทานิ, ทิฏฺฐิทีปกานิ วจนานีติ อตฺโถฯ เตสํ อธิวุตฺติปทานํ ทิฏฺฐิโวหารานํฯ อภิญฺญา สจฺฉิกิริยายาติ ชานิตฺวา ปจฺจกฺขกรณตฺถายฯ วิสารโทติ ญาณโสมนสฺสปฺปตฺโตฯ ตตฺถาติ เตสุ ธมฺเมสุ เตสํ เตสํ ตถา ตถา ธมฺมํ เทเสตุนฺติ เตสํ เตสํ ทิฏฺฐิคติกานํ วา อิตเรสํ วา อาสยํ ญตฺวา ตถา ตถา ธมฺมํ เทเสตุํฯ หีนํ วา หีนนฺติ ญสฺสตีติ หีนํ วา ธมฺมํ ‘‘หีโน ธมฺโม’’ติ ชานิสฺสติฯ ญาเตยฺยนฺติ ญาตพฺพํฯ ทฏฺเฐยฺยนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ สจฺฉิกเรยฺยนฺติ สจฺฉิกาตพฺพํฯ ตตฺถ ตตฺถ ยถาภูตญาณนฺติ เตสุ เตสุ ธมฺเมสุ ยถาสภาวญาณํฯ อิมินา สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ทสฺเสติฯ เอวํ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ทสฺเสตฺวา ปุน ทสพลญาณํ ทสฺเสนฺโต ทสยิมานีติอาทิมาหฯ ทสพลญาณมฺปิ หิ ตตฺถ ตตฺถ ยถาภูตญาณเมวาติฯ

3. กายสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย อาปนฺโน โหติ กญฺจิเทว เทสนฺติ กญฺจิ อาปตฺติโกฏฺฐาสํ อาปนฺโน โหติฯ อนุวิจฺจาติ อนุปวิสิตฺวา ปริโยคาเหตฺวาฯ กายทุจฺจริตนฺติ ติวิธํ กายทุจฺจริตํฯ วจีทุจฺจริตนฺติ จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํฯ ปาปิกา อิสฺสาติ ลามิกา อุสูยาฯ ปญฺญาย ทิสฺวาติ สหวิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย ปสฺสิตฺวา ปสฺสิตฺวา ปหาตพฺพาฯ อิชฺฌตีติ สมิชฺฌติฯ อุปวาสสฺสาติ นิสฺสาย อุปสงฺกมิตฺวา วสนฺตสฺสฯ อภิภุยฺยาติ อชฺโฌตฺถริตฺวา มทฺทิตฺวาฯ อิรียตีติ วตฺตติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต สหวิปสฺสนาย มคฺโค กถิโตฯ

4. มหาจุนฺทสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ ชานามิมํ ธมฺมนฺติ อิมินา ญาณวาทสฺส วทนากาโร วุตฺโตฯ ภาวิตกาโยมฺหีติอาทีหิ ภาวนาวาทสฺสฯ ตติยวาเร ทฺเวปิ วาทา เอกโต วุตฺตา, ตโยปิ เจเต อรหตฺตเมว ปฏิชานนฺติฯ อฑฺฒวาทํ วเทยฺยาติ อฑฺโฒหมสฺมีติ วาทํ วเทยฺยฯ อุปนีหาตุนฺติ นีหริตฺวา ทาตุํฯ

5. กสิณสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม สกลฏฺเฐน กสิณานิ, ตทารมฺมณานํ ธมฺมานํ เขตฺตฏฺเฐน อธิฏฺฐานฏฺเฐน วา อายตนานีติ กสิณายตนานิฯ อุทฺธนฺติ อุปริ คคณตลาภิมุขํฯ อโธติ เหฏฺฐา ภูมิตลาภิมุขํฯ ติริยนฺติ เขตฺตมณฺฑลํ วิย สมนฺตา ปริจฺฉินฺทิตฺวาฯ เอกจฺโจ หิ อุทฺธเมว กสิณํ วฑฺเฒติ, เอกจฺโจ อโธ, เอกจฺโจ สมนฺตโตฯ เตน เตน วา การเณน เอวํ ปสาเรติ อาโลกมิว รูปทสฺสนกาโมฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ปถวีกสิณเมโก สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริย’’นฺติฯ อทฺวยนฺติ อิทํ ปน เอกสฺส อญฺญภาวานุปคมนตฺถํ วุตฺตํฯ ยถา หิ อุทกํ ปวิฏฺฐสฺส สพฺพทิสาสุ อุทกเมว โหติ น อญฺญํ, เอวเมว ปถวีกสิณํ ปถวีกสิณเมว โหติฯ นตฺถิ ตสฺส อญฺญกสิณสมฺเภโทติฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถฯ อปฺปมาณนฺติ อิทํ ตสฺส ตสฺส ผรณอปฺปมาณวเสน วุตฺตํฯ ตญฺหิ เจตสา ผรนฺโต สกลเมว ผรติ, ‘‘อยมสฺส อาทิ, อิทํ มชฺฌ’’นฺติ ปมาณํ น คณฺหาติฯ วิญฺญาณกสิณนฺติ เจตฺถ กสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺตวิญฺญาณํฯ ตตฺถ กสิณวเสน กสิณุคฺฆาฏิมากาเส, กสิณุคฺฆาฏิมากาสวเสน ตตฺถ ปวตฺตวิญฺญาเณ อุทฺธํอโธติริยตา เวทิตพฺพาฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, กมฺมฏฺฐานภาวนานเยน ปเนตานิ ปถวีกสิณาทีนิ วิตฺถารโต วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 1.51 อาทโย) วุตฺตาเนวฯ