ธมฺมโสตํ สมาปนฺโนติ วิปสฺสนาสงฺขาตํ ธมฺมโสตํ สมาปนฺโนฯ พุทฺธานุสฺสติํ ภาเวตีติ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานํ พฺรูเหติ วฑฺเฒติฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิติ มหานาโม โสตาปนฺนสฺส นิสฺสยวิหารํ ปุจฺฉิฯ สตฺถาปิสฺส ตเมว กเถสิฯ เอวํ อิมสฺมิํ สุตฺเต โสตาปนฺโนว กถิโตติฯ

อาหุเนยฺยวคฺโค ปฐโมฯ

2. สารณียวคฺโค

1. ปฐมสารณียสุตฺตวณฺณนา

[11] ทุติยสฺส ปฐเม สารณียาติ สริตพฺพยุตฺตกาฯ เมตฺตํ กายกมฺมนฺติ เมตฺเตน จิตฺเตน กาตพฺพํ กายกมฺมํฯ วจีกมฺมมโนกมฺเมสุปิ เอเสว นโยฯ อิมานิ จ ปน ภิกฺขูนํ วเสน อาคตานิ, คิหีสุปิ ลพฺภนฺติฯ ภิกฺขูนญฺหิ เมตฺเตน จิตฺเตน อาภิสมาจาริกธมฺมปูรณํ เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ คิหีนํ เจติยวนฺทนตฺถาย โพธิวนฺทนตฺถาย สงฺฆนิมนฺตนตฺถาย คมนํ, คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐ ภิกฺขู ทิสฺวา ปจฺจุคฺคมนํ, ปตฺตปฏิคฺคหณํ, อาสนปญฺญาปนํ, อนุคมนนฺติ เอวมาทิกํ เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ

ภิกฺขูนํ เมตฺเตน จิตฺเตน อาจารปณฺณตฺติสิกฺขาปนํ, กมฺมฏฺฐานกถนํ, ธมฺมเทสนา, เตปิฏกมฺปิ พุทฺธวจนํ เมตฺตํ วจีกมฺมํ นามฯ คิหีนํ ‘‘เจติยวนฺทนาย คจฺฉาม, โพธิวนฺทนาย คจฺฉาม, ธมฺมสฺสวนํ กริสฺสาม, ทีปมาลาปุปฺผปูชํ กริสฺสาม, ตีณิ สุจริตานิ สมาทาย วตฺติสฺสาม, สลากภตฺตาทีนิ ทสฺสาม, วสฺสาวาสิกํ ทสฺสาม, อชฺช สงฺฆสฺส จตฺตาโร ปจฺจเย ทสฺสาม, สงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา ขาทนียาทีนิ สํวิทหถ, อาสนานิ ปญฺญาเปถ, ปานียํ อุปฏฺฐาเปถ, สงฺฆํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อาเนถ, ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา อุสฺสาหชาตา เวยฺยาวจฺจํ กโรถา’’ติอาทิวจนกาเล เมตฺตํ วจีกมฺมํ นามฯ

ภิกฺขูนํ ปาโตว อุฏฺฐาย สรีรปฏิชคฺคนํ เจติยงฺคณวตฺตาทีนิ จ กตฺวา วิวิตฺตาสเน นิสีทิตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ วิหาเร ภิกฺขู สุขี โหนฺตุ อเวรา อพฺยาปชฺฌา’’ติ จินฺตนํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามฯ คิหีนํ ‘‘อยฺยา สุขี โหนฺตุ อเวรา อพฺยาปชฺฌา’’ติ จินฺตนํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามฯ

อาวิ เจว รโห จาติ สมฺมุขา จ ปรมฺมุขา จฯ ตตฺถ นวกานํ จีวรกมฺมาทีสุ สหายภาวคมนํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม, เถรานํ ปน ปาทโธวนทานาทิเภทํ สพฺพมฺปิ สามีจิกมฺมํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ อุภเยหิปิ ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ ทารุภณฺฑาทีนํ เตสุ อวญฺญํ อกตฺวา อตฺตนา ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ วิย ปฏิสามนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ ‘‘เทวตฺเถโร ติสฺสตฺเถโร’’ติ เอวํ ปคฺคยฺห วจนํ สมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นามฯ วิหาเร อสนฺตํ ปน ปฏิปุจฺฉนฺตสฺส ‘‘กหํ อมฺหากํ เทวตฺเถโร, กหํ อมฺหากํ ติสฺสตฺเถโร, กทา นุ โข อาคมิสฺสตี’’ติ เอวํ มมายนวจนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นามฯ เมตฺตาสิเนหสินิทฺธานิ ปน นยนานิ อุมฺมีเลตฺวา ปสนฺเนน มุเขน โอโลกนํ สมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามฯ ‘‘เทวตฺเถโร ติสฺสตฺเถโร อโรโค โหตุ อปฺปาพาโธ’’ติ สมนฺนาหรณํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามฯ

ลาภาติ จีวราทโย ลทฺธปจฺจยาฯ ธมฺมิกาติ กุหนาทิเภทํ มิจฺฉาชีวํ วชฺเชตฺวา ธมฺเมน สเมน ภิกฺขาจริยวตฺเตน อุปฺปนฺนาฯ อนฺตมโส ปตฺตปริยาปนฺนมตฺตมฺปีติ ปจฺฉิมโกฏิยา ปตฺตปริยาปนฺนํ ปตฺตสฺส อนฺโตคตํ ทฺวตฺติกฏจฺฉุภิกฺขามตฺตมฺปิฯ อปฺปฏิวิภตฺตโภคีติ เอตฺถ ทฺเว ปฏิวิภตฺตานิ นาม อามิสปฏิวิภตฺตํ ปน ปุคฺคลปฏิวิภตฺตญฺจฯ ตตฺถ ‘‘เอตฺตกํ ทสฺสามิ, เอตฺตกํ น ทสฺสามี’’ติ เอวํ จิตฺเตน ปฏิวิภชนํ อามิสปฏิวิภตฺตํ นามฯ ‘‘อสุกสฺส ทสฺสามิ, อสุกสฺส น ทสฺสามี’’ติ เอวํ จิตฺเตน วิภชนํ ปน ปุคฺคลปฏิวิภตฺตํ นามฯ ตทุภยมฺปิ อกตฺวา โย อปฺปฏิวิภตฺตํ ภุญฺชติ, อยํ อปฺปฏิวิภตฺตโภคี นามฯ สีลวนฺเตหิ สพฺรหฺมจารีหิ สาธารณโภคีติ เอตฺถ สาธารณโภคิโน อิทํ ลกฺขณํ – ยํ ยํ ปณีตํ ลภติ, ตํ ตํ เนว ลาเภนลาภํ-นิชิคีสนตามุเขน คิหีนํ เทติ, น อตฺตนา ปริภุญฺชติ, ปฏิคฺคณฺหนฺโต จ ‘‘สงฺเฆน สาธารณํ โหตู’’ติ คเหตฺวา ฆณฺฏิํ ปหริตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํ สงฺฆสนฺตกํ วิย ปสฺสติฯ

อิมํ ปน สารณียธมฺมํ โก ปูเรติ, โก น ปูเรติ? ทุสฺสีโล ตาว น ปูเรติฯ น หิ ตสฺส สนฺตกํ สีลวนฺตา คณฺหนฺติฯ

ปริสุทฺธสีโล ปน วตฺตํ อขณฺเฑนฺโต ปูเรติฯ ตตฺริทํ วตฺตํ – โย หิ โอทิสฺสกํ กตฺวา มาตุ วา ปิตุ วา อาจริยุปชฺฌายาทีนํ วา เทติ, โส ทาตพฺพํ เทติฯ สารณียธมฺโม ปนสฺส น โหติ, ปลิโพธชคฺคนํ นาม โหติฯ สารณียธมฺโม หิ มุตฺตปลิโพธสฺส วฏฺฏติฯ เตน ปน โอทิสฺสกํ เทนฺเตน คิลานคิลานุปฏฺฐากอาคนฺตุกคมิกานญฺเจว นวปพฺพชิตสฺส จ สงฺฆาฏิปตฺตคฺคหณํ อชานนฺตสฺส ทาตพฺพํฯ เอเตสํ ทตฺวา อวเสสํ เถราสนโต ปฏฺฐาย โถกํ โถกํ อทตฺวา โย ยตฺตกํ คณฺหาติ, ตสฺส ตตฺตกํ ทาตพฺพํฯ อวสิฏฺเฐ อสติ ปุน ปิณฺฑาย จริตฺวา เถราสนโต ปฏฺฐาย ยํ ยํ ปณีตํ, ตํ ตํ ทตฺวา เสสํ ภุญฺชิตพฺพํฯ ‘‘สีลวนฺเตหี’’ติ วจนโต ทุสฺสีลสฺส อทาตุมฺปิ วฏฺฏติฯ

อยํ ปน สารณียธมฺโม สุสิกฺขิตาย ปริสาย สุปูโร โหติ, สุสิกฺขิตาย หิ ปริสาย โย อญฺญโต ลภติ, โส น คณฺหาติฯ อญฺญโต อลภนฺโตปิ ปมาณยุตฺตเมว คณฺหติ, น อติเรกํฯ อยํ ปน สารณียธมฺโม เอวํ ปุนปฺปุนํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธํ ลทฺธํ เทนฺตสฺสาปิ ทฺวาทสหิ วสฺเสหิ ปูเรติ, น ตโต โอรํฯ สเจ หิ ทฺวาทสเม วสฺเส สารณียธมฺมปูรโก ปิณฺฑปาตปูรํ ปตฺตํ อาสนสาลายํ ฐเปตฺวา นฺหายิตุํ คจฺฉติ, สงฺฆตฺเถโร จ ‘‘กสฺเสโส ปตฺโต’’ติ วตฺวา ‘‘สารณียธมฺมปูรกสฺสา’’ติ วุตฺเต ‘‘อาหรถ น’’นฺติ สพฺพํ ปิณฺฑปาตํ วิจาเรตฺวาว ภุญฺชิตฺวา ริตฺตปตฺตํ ฐเปติฯ อถ โข โส ภิกฺขุ ริตฺตปตฺตํ ทิสฺวา ‘‘มยฺหํ อเสเสตฺวาว ปริภุญฺชิํสู’’ติ โทมนสฺสํ อุปฺปาเทติ, สารณียธมฺโม ภิชฺชติ, ปุน ทฺวาทส วสฺสานิ ปูเรตพฺโพ โหติฯ ติตฺถิยปริวาสสทิโส เหส, สกิํ ขณฺเฑ ชาเต ปุน ปูเรตพฺโพวฯ โย ปน ‘‘ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม, ยสฺส เม ปตฺตคตํ อนาปุจฺฉาว สพฺรหฺมจารี ปริภุญฺชนฺตี’’ติ โสมนสฺสํ ชเนติ, ตสฺส ปุณฺโณ นาม โหติฯ

เอวํ ปูริตสารณียธมฺมสฺส ปน เนว อิสฺสา น มจฺฉริยํ โหติ, มนุสฺสานํ ปิโย โหติ, อมนุสฺสานํ ปิโย โหติ, สุลภปจฺจโยฯ ปตฺตคตมสฺส ทิยฺยมานมฺปิ น ขียติ, ภาชนียภณฺฑฏฺฐาเน อคฺคภณฺฑํ ลภติ, ภเย วา ฉาตเก วา ปตฺเต เทวตา อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชนฺติฯ

ตตฺริมานิ วตฺถูนิ – เสนคิริวาสี ติสฺสตฺเถโร กิร มหาคิริคามํ อุปนิสฺสาย วสติ, ปญฺญาส มหาเถรา นาคทีปํ เจติยวนฺทนตฺถาย คจฺฉนฺตา คิริคาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา กิญฺจิ อลทฺธา นิกฺขมิํสุฯ เถโร ปวิสนฺโต เต ทิสฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘ลทฺธํ, ภนฺเต’’ติ? วิจริมฺหา, อาวุโสติฯ โส อลทฺธภาวํ ญตฺวา อาห – ‘‘ภนฺเต, ยาวาหํ อาคจฺฉามิ, ตาว อิเธว โหถา’’ติฯ มยํ, อาวุโส, ปญฺญาส ชนา ปตฺตเตมนมตฺตมฺปิ น ลภิมฺหาติฯ ภนฺเต, เนวาสิกา นาม ปฏิพลา โหนฺติ, อลภนฺตาปิ ภิกฺขาจารมคฺคสภาคํ ชานนฺตีติฯ เถรา อาคเมสุํฯ เถโร คามํ ปาวิสิฯ ธุรเคเหเยว มหาอุปาสิกา ขีรภตฺตํ สชฺเชตฺวา เถรํ โอโลกยมานา ฐิตา เถรสฺส ทฺวารํ สมฺปตฺตสฺเสว ปตฺตํ ปูเรตฺวา อทาสิฯ โส ตํ อาทาย เถรานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘คณฺหถ , ภนฺเต’’ติ สงฺฆตฺเถรํ อาหฯ เถโร ‘‘อมฺเหหิ เอตฺตเกหิ กิญฺจิ น ลทฺธํ, อยํ สีฆเมว คเหตฺวา อาคโต, กิํ นุ โข’’ติ เสสานํ มุขํ โอโลเกสิฯ เถโร โอโลกนากาเรเนว ญตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ธมฺเมน สเมน ลทฺโธ, นิกฺกุกฺกุจฺจา คณฺหถา’’ติ อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺเพสํ ยาวทตฺถํ ทตฺวา อตฺตนาปิ ยาวทตฺถํ ภุญฺชิฯ

อถ นํ ภตฺตกิจฺจาวสาเน เถรา ปุจฺฉิํสุ – ‘‘กทา, อาวุโส, โลกุตฺตรธมฺมํ ปฏิวิชฺฌี’’ติ? นตฺถิ เม, ภนฺเต, โลกุตฺตรธมฺโมติฯ ฌานลาภีสิ, อาวุโสติฯ เอตมฺปิ, ภนฺเต, นตฺถีติ? นนุ, อาวุโส, ปาฏิหาริยนฺติฯ สารณียธมฺโม เม, ภนฺเต, ปูริโต, ตสฺส เม ปูริตกาลโต ปฏฺฐาย สเจปิ ภิกฺขุสตสหสฺสํ โหติ, ปตฺตคตํ น ขียตีติฯ สาธุ สาธุ, สปฺปุริส, อนุจฺฉวิกมิทํ ตุยฺหนฺติฯ อิทํ ตาว ปตฺตคตํ น ขียตีติ เอตฺถ วตฺถุฯ

อยเมว ปน เถโร เจติยปพฺพเต คิริภณฺฑมหาปูชาย ทานฏฺฐานํ คนฺตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ ทาเน กิํ วรภณฺฑ’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ทฺเว สาฏกา, ภนฺเตติฯ เอเต มยฺหํ ปาปุณิสฺสนฺตีติ? ตํ สุตฺวา อมจฺโจ รญฺโญ อาโรเจสิ – ‘‘เอโก ทหโร เอวํ วทตี’’ติฯ

‘‘ทหรสฺส เอวํ จิตฺตํ, มหาเถรานํ ปน สุขุมสาฏกา วฏฺฏนฺตี’’ติ วตฺวา ‘‘มหาเถรานํ ทสฺสามี’’ติ ฐเปสิฯ ตสฺส ภิกฺขุสงฺเฆ ปฏิปาฏิยา ฐิเต เทนฺตสฺส มตฺถเก ฐปิตาปิ เต สาฏกา หตฺถํ นาโรหนฺติ, อญฺเญว อาโรหนฺติฯ ทหรสฺส ทานกาเล ปน หตฺถํ อารุฬฺหาฯ โส ตสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา อมจฺจสฺส มุขํ โอโลเกตฺวา ทหรํ นิสีทาเปตฺวา ทานํ ทตฺวา สงฺฆํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทหรสฺส สนฺติเก นิสีทิตฺวา ‘‘กทา, ภนฺเต, อิมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตฺถา’’ติ อาหฯ โส ปริยาเยนปิ อสนฺตํ อวทนฺโต ‘‘นตฺถิ มยฺหํ, มหาราช, โลกุตฺตรธมฺโม’’ติ อาหฯ นนุ, ภนฺเต, ปุพฺเพว อวจุตฺถาติฯ อาม, มหาราช, สารณียธมฺมปูรโก อหํ, ตสฺส เม ธมฺมสฺส ปูริตกาลโต ปฏฺฐาย ภาชนียภณฺฑฏฺฐาเน อคฺคภณฺฑํ ปาปุณาตีติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, ภนฺเต, อนุจฺฉวิกมิทํ ตุมฺหาก’’นฺติ วตฺวา ปกฺกามิฯ อิทํ ภาชนียภณฺฑฏฺฐาเน อคฺคภณฺฑํ ปาปุณาตีติ เอตฺถ วตฺถุฯ

พฺราหฺมณติสฺสภเย ปน ภาตรคามวาสิโน นาคตฺเถริยา อนาโรเจตฺวาว ปลายิํสุฯ เถรี ปจฺจูสสมเย ‘‘อติวิย อปฺปนิคฺโฆโส คาโม, อุปธาเรถ ตาวา’’ติ ทหรภิกฺขุนิโย อาหฯ ตา คนฺตฺวา สพฺเพสํ คตภาวํ ญตฺวา อาคมฺม เถริยา อาโรเจสุํฯ สา สุตฺวา ‘‘มา ตุมฺเห เตสํ คตภาวํ จินฺตยิตฺถ, อตฺตโน อุทฺเทสปริปุจฺฉาโยนิโสมนสิกาเรสุเยว โยคํ กโรถา’’ติ วตฺวา ภิกฺขาจารเวลายํ ปารุปิตฺวา อตฺตทฺวาทสมา คามทฺวาเร นิคฺโรธรุกฺขมูเล อฏฺฐาสิฯ รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา ทฺวาทสนฺนมฺปิ ภิกฺขุนีนํ ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา, ‘‘อยฺเย, อญฺญตฺถ มา คจฺฉถ, นิจฺจํ อิเธว อาคจฺเฉยฺยาถา’’ติ อาหฯ เถริยา ปน กนิฏฺฐภาตา นาคตฺเถโร นาม อตฺถิฯ โส ‘‘มหนฺตํ ภยํ, น สกฺกา ยาเปตุํ, ปรตีรํ คมิสฺสามี’’ติ อตฺตทฺวาทสโมว อตฺตโน วสนฏฺฐานา นิกฺขนฺโต ‘‘เถริํ ทิสฺวา คมิสฺสามี’’ติ ภาตรคามํ อาคโตฯ เถรี ‘‘เถรา อาคตา’’ติ สุตฺวา เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘กิํ อยฺยา’’ติ ปุจฺฉิฯ โส ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ สา ‘‘อชฺช เอกทิวสํ วิหาเรว วสิตฺวา สฺเว คมิสฺสถา’’ติ อาหฯ เถรา วิหารํ อคมิํสุฯ

เถรี ปุนทิวเส รุกฺขมูเล ปิณฺฑาย จริตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิมํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชถา’’ติ อาหฯ เถโร ‘‘วฏฺฏิสฺสติ เถรี’’ติ วตฺวา ตุณฺหี อฏฺฐาสิฯ

ธมฺมิโก, ตาต, ปิณฺฑปาโต, กุกฺกุจฺจํ อกตฺวา ปริภุญฺชถาติ ฯ วฏฺฏิสฺสติ เถรีติ? สา ปตฺตํ คเหตฺวา อากาเส ขิปิ, ปตฺโต อากาเส อฏฺฐาสิฯ เถโร ‘‘สตฺตตาลมตฺเต ฐิตมฺปิ ภิกฺขุนีภตฺตเมว เถรี’’ติ วตฺวา ‘‘ภยํ นาม สพฺพกาลํ น โหติ, ภเย วูปสนฺเต อริยวํสํ กถยมาโน, ‘โภ ปิณฺฑปาติก, ภิกฺขุนีภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา วีตินามยิตฺถา’ติ จิตฺเตน อนุวทิยมาโน สนฺถมฺภิตุํ น สกฺขิสฺสามิ, อปฺปมตฺตา โหถ เถริโย’’ติ มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ

รุกฺขเทวตาปิ ‘‘สเจ เถโร เถริยา หตฺถโต ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิสฺสติ, น ตํ นิวตฺเตสฺสามิฯ สเจ น ปริภุญฺชิสฺสติ, นิวตฺเตสฺสามี’’ติ จินฺตยมานา ฐตฺวา เถรสฺส คมนํ ทิสฺวา รุกฺขา โอรุยฺห ‘‘ปตฺตํ, ภนฺเต, เทถา’’ติ วตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา เถรํ รุกฺขมูลํเยว อาเนตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา ทฺวาทส ภิกฺขุนิโย ทฺวาทส จ ภิกฺขู สตฺต วสฺสานิ อุปฏฺฐหิฯ อิทํ เทวตา อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชนฺตีติ เอตฺถ วตฺถุฯ ตตฺร หิ เถรี สารณียธมฺมปูริกา อโหสิฯ

อขณฺฑานีติอาทีสุ ยสฺส สตฺตสุ อาปตฺติกฺขนฺเธสุ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วา สิกฺขาปทํ ภินฺนํ โหติ, ตสฺส สีลํ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิย ขณฺฑํ นามฯ ยสฺส ปน เวมชฺเฌ ภินฺนํ, ตสฺส ฉิทฺทสาฏโก วิย ฉิทฺทํ นาม โหติฯ ยสฺส ปฏิปาฏิยา ทฺเว ตีณิ ภินฺนานิ, ตสฺส ปิฏฺฐิยํ วา กุจฺฉิยํ วา อุฏฺฐิเตน วิสภาควณฺเณน กาฬรตฺตาทีนํ อญฺญตรวณฺณา คาวี วิย สพลํ นาม โหติฯ ยสฺส อนฺตรนฺตรา ภินฺนานิ, ตสฺส อนฺตรนฺตรา วิสภาคพินฺทุวิจิตฺรา คาวี วิย กมฺมาสํ นาม โหติฯ ยสฺส ปน สพฺเพน สพฺพํ อภินฺนานิ, ตสฺส ตานิ สีลานิ อขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ นาม โหนฺติฯ ตานิ ปเนตานิ ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา ภุชิสฺสภาวกรณโต ภุชิสฺสานิ, พุทฺธาทีหิ วิญฺญูหิ ปสตฺถตฺตา วิญฺญุปฺปสตฺถานิ, ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อปรามฏฺฐตฺตา ‘‘อิทํ นาม ตฺวํ อาปนฺนปุพฺโพ’’ติ เกนจิ ปรามฏฺฐุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา จ อปรามฏฺฐานิ, อุปจารสมาธิํ อปฺปนาสมาธิํ วา สํวตฺตยนฺตีติ สมาธิสํวตฺตนิกานีติ วุจฺจนฺติฯ

สีลสามญฺญคโต วิหรตีติ เตสุ เตสุ ทิสาภาเคสุ วิหรนฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สมานภาวูปคตสีโล วิหรติฯ โสตาปนฺนาทีนญฺหิ สีลํ สมุทฺทนฺตเรปิ เทวโลเกปิ วสนฺตานํ อญฺเญสํ โสตาปนฺนาทีนํ สีเลน สมานเมว โหติ, นตฺถิ มคฺคสีเล นานตฺตํฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

ยายํ ทิฏฺฐีติ มคฺคสมฺปยุตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิฯ อริยาติ นิทฺโทสาฯ นิยฺยาตีติ นิยฺยานิกาฯ ตกฺกรสฺสาติ โย ตถาการี โหติฯ ทุกฺขกฺขยายาติ สพฺพทุกฺขกฺขยตฺถํฯ ทิฏฺฐิสามญฺญคโตติ สมานทิฏฺฐิภาวํ อุปคโต หุตฺวา วิหรตีติฯ

2. ทุติยสารณียสุตฺตวณฺณนา

[12] ทุติเย โย เต ธมฺเม ปูเรติ, ตํ สพฺรหฺมจารีนํ ปิยํ กโรนฺตีติ ปิยกรณาฯ ครุํ กโรนฺตีติ ครุกรณาฯ สงฺคหายาติ สงฺคณฺหนตฺถายฯ อวิวาทายาติ อวิวทนตฺถายฯ สามคฺคิยาติ สมคฺคภาวตฺถายฯ เอกีภาวายาติ เอกภาวตฺถาย นินฺนานากรณายฯ สํวตฺตนฺตีติ วตฺตนฺติ ปวตฺตนฺติฯ