3. อสฺสาชานียสุตฺตวณฺณนา

[203-204] ตติเย อชฺชเวนาติ อุชุภาเวน อวงฺกคมเนนฯ ชเวนาติ ปทชเวนฯ มทฺทเวนาติ สรีรมุทุตายฯ ขนฺติยาติ อธิวาสนกฺขนฺติยาฯ โสรจฺเจนาติ สุจิสีลตายฯ ภิกฺขุวาเร อชฺชวนฺติ ญาณสฺส อุชุกคมนํฯ ชโวติ สูรํ หุตฺวา ญาณสฺส คมนภาโวฯ มทฺทวนฺติ สีลมทฺทวํฯ ขนฺตีติ อธิวาสนกฺขนฺติเยวฯ โสรจฺจํ สุจิสีลตาเยวฯ จตุตฺเถ ปญฺจ พลานิ มิสฺสกานิ กถิตานิฯ

5. เจโตขิลสุตฺตวณฺณนา

[205] ปญฺจเม เจโตขิลาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวา, กจวรภาวา, ขาณุกภาวาฯ สตฺถริ กงฺขตีติ สตฺถุ สรีเร วา คุเณ วา กงฺขติฯ สรีเร กงฺขมาโน ‘‘ทฺวตฺติํสวรปุริสลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ นาม สรีรํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติ, คุเณ กงฺขมาโน ‘‘อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนชานนสมตฺถํ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ วิจิกิจฺฉตีติ วิจินนฺโต กิจฺฉติ, ทุกฺขํ อาปชฺชติ, วินิจฺเฉตุํ น สกฺโกติฯ นาธิมุจฺจตีติ เอวเมตนฺติ อธิโมกฺขํ น ปฏิลภติฯ น สมฺปสีทตีติ คุเณสุ โอตริตฺวา นิพฺพิจิกิจฺฉภาเวน ปสีทิตุํ อนาวิโล ภวิตุํ น สกฺโกติฯ อาตปฺปายาติ กิเลสสนฺตาปกวีริยกรณตฺถายฯ อนุโยคายาติ ปุนปฺปุนํ โยคายฯ สาตจฺจายาติ สตตกิริยายฯ ปธานายาติ ปทหนตฺถายฯ อยํ ปฐโม เจโตขิโลติ อยํ สตฺถริ วิจิกิจฺฉาสงฺขาโต ปฐโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว เอวเมตสฺส ภิกฺขุโน อปฺปหีโน โหติฯ

ธมฺเมติ ปริยตฺติธมฺเม จ ปฏิเวธธมฺเม จฯ ปริยตฺติธมฺเม กงฺขมาโน ‘‘เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานีติ วทนฺติ, อตฺถิ นุ โข เอตํ นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ ปฏิเวธธมฺเม กงฺขมาโน ‘‘วิปสฺสนานิสฺสนฺโท มคฺโค นาม, มคฺคนิสฺสนฺทํ ผลํ นาม, สพฺพสงฺขารปฏินิสฺสคฺโค นิพฺพานํ นามาติ วทนฺติ, ตํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ สงฺเฆ กงฺขตีติ ‘‘อุชุปฺปฏิปนฺโน’’ติอาทีนํ ปทานํ วเสน ‘‘เอวรูปํ ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน จตฺตาโร มคฺคฏฺฐา จตฺตาโร ผลฏฺฐาติ อฏฺฐนฺนํ ปุคฺคลานํ สมูหภูโต สงฺโฆ นาม อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ สิกฺขาย กงฺขมาโน ‘‘อธิสีลสิกฺขา นาม อธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขา นามาติ วทนฺติ, สา อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ อยํ ปญฺจโมติ อยํ สพฺรหฺมจารีสุ โกปสงฺขาโต ปญฺจโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว กจวรภาโว ขาณุกภาโวฯ

6. วินิพนฺธสุตฺตวณฺณนา

[206] ฉฏฺเฐ เจตโสวินิพนฺธาติ จิตฺตํ วินิพนฺธิตฺวา มุฏฺฐิยํ กตฺวา วิย คณฺหนฺตีติ เจตโสวินิพนฺธาฯ กาเมติ วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปิฯ กาเยติ อตฺตโน กาเยฯ รูเปติ พหิทฺธารูเปฯ ยาวทตฺถนฺติ ยตฺตกํ อิจฺฉติ, ตตฺตกํฯ อุทราวเทหกนฺติ อุทรปูรํฯ ตญฺหิ อุทรํ อวเทหนโต อุทราวเทหกนฺติ วุจฺจติฯ เสยฺยสุขนฺติ มญฺจปีฐสุขํ, อุตุสุขํ วาฯ ปสฺสสุขนฺติ ยถา สมฺปริวตฺตกํ สยนฺตสฺส ทกฺขิณปสฺส วามปสฺสานํ สุขํ โหติ, เอวํ อุปฺปนฺนสุขํฯ มิทฺธสุขนฺติ นิทฺทาสุขํฯ อนุยุตฺโตติ ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหรติฯ ปณิธายาติ ปตฺถยิตฺวาฯ สีเลนาติอาทีสุ สีลนฺติ จตุปาริสุทฺธิสีลํฯ วตนฺติ วตสมาทานํฯ ตโปติ ตปจรณํฯ พฺรหฺมจริยนฺติ เมถุนวิรติฯ เทโว วา ภวิสฺสามีติ มเหสกฺขเทโว วา ภวิสฺสามิฯ เทวญฺญตโร วาติ อปฺเปสกฺขเทเวสุ วา อญฺญตโรติฯ

7-8. ยาคุสุตฺตาทิวณฺณนา

[207-208] สตฺตเม วาตํ อนุโลเมตีติ วาตํ อนุโลเมตฺวา หรติฯ วตฺถิํ โสเธตีติ ธมนิโย สุทฺธา กโรติฯ อามาวเสสํ ปาเจตีติ สเจ อามาวเสสกํ โหติ, ตํ ปาเจติฯ อฏฺฐเม อจกฺขุสฺสนฺติ น จกฺขูนํ หิตํ, จกฺขุํ วิสุทฺธํ น กโรติฯ

9. คีตสฺสรสุตฺตวณฺณนา

[209] นวเม อายตเกนาติ ทีเฆน, ปริปุณฺณปทพฺยญฺชนกํ คาถาวตฺตญฺจ วินาเสตฺวา ปวตฺเตนฯ สรกุตฺติมฺปิ นิกามยมานสฺสาติ เอวํ คีตสฺสโร กาตพฺโพติ สรกิริยํ ปตฺถยมานสฺสฯ สมาธิสฺส ภงฺโค โหตีติ สมถวิปสฺสนาจิตฺตสฺส วินาโส โหติฯ

10. มุฏฺฐสฺสติสุตฺตวณฺณนา

[210] ทสเม ทุกฺขํ สุปตีติ นานาวิธํ สุปินํ ปสฺสนฺโต ทุกฺขํ สุปติฯ ทุกฺขํ ปฏิพุชฺฌตีติ ปฏิพุชฺฌนฺโตปิ อุตฺตสิตฺวา สโลมหํโส ปฏิพุชฺฌติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต สติสมฺปชญฺญํ มิสฺสกํ กถิตํฯ

กิมิลวคฺโค ปฐโมฯ