เมนู

3. อุปกฺกิเลสสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย น จ ปภสฺสรนฺติ น จ ปภาวนฺตํฯ ปภงฺคุ จาติ ปภิชฺชนสภาวํฯ อโยติ กาฬโลหํฯ โลหนฺติ ฐเปตฺวา อิธ วุตฺตานิ จตฺตาริ อวเสสํ โลหํฯ สชฺฌนฺติ รชตํฯ จิตฺตสฺสาติ จาตุภูมกกุสลจิตฺตสฺสฯ เตภูมกสฺส ตาว อุปกฺกิเลสา โหนฺตุ, โลกุตฺตรสฺส กถํ โหนฺตีติ? อุปฺปชฺชิตุํ อปฺปทาเนนฯ ยทคฺเคน หิ อุปฺปชฺชิตุํ น เทนฺติ, ตทคฺเคเนว เต โลกิยสฺสปิ โลกุตฺตรสฺสปิ อุปกฺกิเลสา นาม โหนฺติฯ ปภงฺคุ จาติ อารมฺมเณ จุณฺณวิจุณฺณภาวูปคมเนน ภิชฺชนสภาวํฯ สมฺมา สมาธิยติ อาสวานํ ขยายาติ อาสวานํ ขยสงฺขาตสฺส อรหตฺตสฺส อตฺถาย เหตุนา การเณน สมาธิยติฯ เอตฺตาวตา จิตฺตํ วิโสเธตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐิตํ ขีณาสวํ ทสฺเสติฯ อิทานิสฺส อภิญฺญาปฏิเวธํ ทสฺเสนฺโต ยสฺส ยสฺส จาติอาทิมาหฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

4. ทุสฺสีลสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ หตูปนิโสติ หตอุปนิสฺสโย หตการโณฯ ยถาภูตญาณทสฺสนนฺติ นามรูปปริจฺเฉทญาณํ อาทิํ กตฺวา ตรุณวิปสฺสนาฯ นิพฺพิทาวิราโคติ นิพฺพิทา จ วิราโค จ ฯ ตตฺถ นิพฺพิทา พลววิปสฺสนา, วิราโค มคฺโคฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ ผลวิมุตฺติ จ ปจฺจเวกฺขณญาณญฺจฯ

5. อนุคฺคหิตสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม สมฺมาทิฏฺฐีติ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิฯ เจโตวิมุตฺติผลาติอาทีสุ เจโตวิมุตฺตีติ มคฺคผลสมาธิฯ ปญฺญาวิมุตฺตีติ ผลญาณํฯ สีลานุคฺคหิตาติ สีเลน อนุคฺคหิตา อนุรกฺขิตาฯ สุตานุคฺคหิตาติ พาหุสจฺเจน อนุคฺคหิตาฯ สากจฺฉานุคฺคหิตาติ ธมฺมสากจฺฉาย อนุคฺคหิตาฯ สมถานุคฺคหิตาติ จิตฺเตกคฺคตาย อนุคฺคหิตาฯ

อิมสฺส ปนตฺถสฺส อาวิภาวตฺถํ มธุรมฺพพีชํ โรเปตฺวา สมนฺตา มริยาทํ พนฺธิตฺวา กาลานุกาลํ อุทกํ อาสิญฺจิตฺวา กาลานุกาลํ มูลานิ โสเธตฺวา กาลานุกาลํ ปติตปาณเก หาเรตฺวา กาลานุกาลํ มกฺกฏชาลํ ลุญฺจิตฺวา อมฺพํ ปฏิชคฺคนฺโต ปุริโส ทสฺเสตพฺโพฯ ตสฺส หิ ปุริสสฺส มธุรมฺพพีชโรปนํ วิย วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ ทฏฺฐพฺพา, มริยาทพนฺธนํ วิย สีเลน อนุคฺคณฺหนํ, อุทกาเสจนํ วิย สุเตน อนุคฺคณฺหนํ, มูลปริโสธนํ วิย สากจฺฉาย อนุคฺคณฺหนํ, ปาณกหรณํ วิย ฌานวิปสฺสนาปาริปนฺถิกโสธนวเสน สมถานุคฺคณฺหนํ, มกฺกฏชาลลุญฺจนํ วิย พลววิปสฺสนานุคฺคณฺหนํ, เอวํ อนุคฺคหิตสฺส รุกฺขสฺส ขิปฺปเมว วฑฺฒิตฺวา ผลปฺปทานํ วิย อิเมหิ สีลาทีหิ อนุคฺคหิตาย มูลสมฺมาทิฏฺฐิยา ขิปฺปเมว มคฺควเสน วฑฺฒิตฺวา เจโตวิมุตฺติปญฺญาวิมุตฺติผลปฺปทานํ เวทิตพฺพํฯ

6. วิมุตฺตายตนสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ วิมุตฺตายตนานีติ วิมุจฺจนการณานิฯ ยตฺถาติ เยสุ วิมุตฺตายตเนสุฯ สตฺถา ธมฺมํ เทเสตีติ จตุสจฺจธมฺมํ เทเสติฯ อตฺถปฏิสํเวทิโนติ ปาฬิอตฺถํ ชานนฺตสฺสฯ ธมฺมปฏิสํเวทิโนติ ปาฬิํ ชานนฺตสฺสฯ ปาโมชฺชนฺติ ตรุณปีติฯ ปีตีติ ตุฏฺฐาการภูตา พลวปีติฯ กาโยติ นามกาโยฯ ปสฺสมฺภตีติ ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ สุขํ เวเทตีติ สุขํ ปฏิลภติฯ จิตฺตํ สมาธิยตีติ อรหตฺตผลสมาธินา สมาธิยติฯ อยญฺหิ ตํ ธมฺมํ สุณนฺโต อาคตาคตฏฺฐาเน ฌานวิปสฺสนามคฺคผลานิ ชานาติ, ตสฺส เอวํ ชานโต ปีติ อุปฺปชฺชติฯ โส ตสฺสา ปีติยา อนฺตรา โอสกฺกิตุํ น เทนฺโต อุปจารกมฺมฏฺฐานิโก หุตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘จิตฺตํ สมาธิยตี’’ติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อยํ ปน วิเสโส – สมาธินิมิตฺตนฺติ อฏฺฐติํสาย อารมฺมเณสุ อญฺญตโร สมาธิเยว สมาธินิมิตฺตํฯ สุคฺคหิตํ โหตีติอาทิสุ อาจริยสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคณฺหนฺเตน สุฏฺฐุ คหิตํ โหติ สุฏฺฐุ มนสิกตํ สุฏฺฐุ อุปธาริตํฯ สุปฺปฏิวิทฺธํ ปญฺญายาติ ปญฺญาย สุฏฺฐุ ปจฺจกฺขํ กตํฯ ตสฺมิํ ธมฺเมติ ตสฺมิํ กมฺมฏฺฐานปาฬิธมฺเมฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเต ปญฺจปิ วิมุตฺตายตนานิ อรหตฺตํ ปาเปตฺวา กถิตานีติฯ