(19) 4. อรญฺญวคฺโค

1. อารญฺญิกสุตฺตวณฺณนา

[181] จตุตฺถสฺส ปฐเม มนฺทตฺตา โมมูหตฺตาติ เนว สมาทานํ ชานาติ, น อานิสํสํฯ อตฺตโน ปน มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา อญฺญาเณเนว อารญฺญโก โหติฯ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโตติ ‘‘อรญฺเญ เม วิหรนฺตสฺส ‘อยํ อารญฺญโก’ติ จตุปจฺจยสกฺการํ กริสฺสนฺติ, ‘อยํ ภิกฺขุ ลชฺชี ปวิวิตฺโต’ติอาทีหิ จ คุเณหิ สมฺภาเวสฺสนฺตี’’ติ เอวํ ปาปิกาย อิจฺฉาย ฐตฺวา ตาย เอว อิจฺฉาย อภิภูโต หุตฺวา อารญฺญโก โหติฯ อุมฺมาทวเสน อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วิหรนฺโต ปน อุมฺมาทา จิตฺตกฺเขปา อารญฺญโก นาม โหติฯ วณฺณิตนฺติ อิทํ อารญฺญกงฺคํ นาม พุทฺเธหิ จ พุทฺธสาวเกหิ จ วณฺณิตํ ปสตฺถนฺติ อารญฺญโก โหติฯ อิทมตฺถิตนฺติ อิมาย กลฺยาณาย ปฏิปตฺติยา อตฺโถ เอตสฺสาติ อิทมตฺถี, อิทมตฺถิโน ภาโว อิทมตฺถิตาฯ ตํ อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย, น อญฺญํ กิญฺจิ โลกามิสนฺติ อตฺโถฯ เสสเมตฺถ อิโต ปเรสุ จ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อรญฺญวคฺโค จตุตฺโถฯ

(20) 5. พฺราหฺมณวคฺโค

1. โสณสุตฺตวณฺณนา

[191] ปญฺจมสฺส ปฐเม พฺราหฺมณธมฺมาติ พฺราหฺมณสภาวาฯ สุนเขสูติ กุกฺกุเรสุฯ เนว กิณนฺติ น วิกฺกิณนฺตีติ น คณฺหนฺตา กิณนฺติ, น ททนฺตา วิกฺกิณนฺติฯ สมฺปิเยเนว สํวาสํ สํพนฺธาย สมฺปวตฺเตนฺตีติ ปิโย ปิยํ อุปสงฺกมิตฺวา ปเวณิยา พนฺธนตฺถํ สํวาสํ ปวตฺตยนฺติ ฯ อุทราวเทหกนฺติ อุทรํ อวทิหิตฺวา อุปจินิตฺวา ปูเรตฺวาฯ อวเสสํ อาทาย ปกฺกมนฺตีติ ยํ ภุญฺชิตุํ น สกฺโกนฺติ, ตํ ภณฺฑิกํ กตฺวา คเหตฺวา คจฺฉนฺติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏเมว กถิตํฯ

2. โทณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[192] ทุติเย ตฺวมฺปิ โนติ ตฺวมฺปิ นุฯ ปวตฺตาโรติ ปวตฺตยิตาโรฯ เยสนฺติ เยสํ สนฺตกํฯ มนฺตปทนฺติ เวทสงฺขาตํ มนฺตเมวฯ คีตนฺติ อฏฺฐกาทีหิ ทสหิ โปราณกพฺราหฺมเณหิ สรสมฺปตฺติวเสน สชฺฌายิตํฯ ปวุตฺตนฺติ อญฺเญสํ วุตฺตํ, วาจิตนฺติ อตฺโถฯ สมีหิตนฺติ สมุปพฺยูฬฺหํ ราสิกตํ, ปิณฺฑํ กตฺวา ฐปิตนฺติ อตฺโถฯ ตทนุคายนฺตีติ เอตรหิ พฺราหฺมณา ตํ เตหิ ปุพฺเพหิ คีตํ อนุคายนฺติ อนุสชฺฌายนฺติฯ ตทนุภาสนฺตีติ ตํ อนุภาสนฺติฯ อิทํ ปุริมสฺเสว เววจนํฯ ภาสิตมนุภาสนฺตีติ เตหิ ภาสิตํ อนุภาสนฺติฯ สชฺฌายิตมนุสชฺฌายนฺตีติ เตหิ สชฺฌายิตํ อนุสชฺฌายนฺติฯ วาจิตมนุวาเจนฺตีติ เตหิ อญฺเญสํ วาจิตํ อนุวาเจนฺติฯ เสยฺยถิทนฺติ เต กตเมติ อตฺโถฯ อฏฺฐโกติอาทีนิ เตสํ นามานิฯ เต กิร ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกตฺวา ปรูปฆาตํ อกตฺวา กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ภควโต ปาวจเนน สห สํสนฺเทตฺวา มนฺเต คนฺเถสุํฯ อปราปเร ปน พฺราหฺมณา ปาณาติปาตาทีนิ ปกฺขิปิตฺวา ตโย เวเท ภินฺทิตฺวา พุทฺธวจเนน สทฺธิํ วิรุทฺเธ อกํสุฯ ตฺยาสฺสุ’เมติ เอตฺถ อสฺสูติ นิปาตมตฺตํ, เต พฺราหฺมณา อิเม ปญฺจ พฺราหฺมเณ ปญฺญาเปนฺตีติ อตฺโถฯ

มนฺเต อธียมาโนติ เวเท สชฺฌายนฺโต คณฺหนฺโตฯ อาจริยธนนฺติ อาจริยทกฺขิณํ อาจริยภาคํฯ น อิสฺสตฺเถนาติ น โยธาชีวกมฺเมน อุปฺปาเทติฯ น ราชโปริเสนาติ น ราชุปฏฺฐากภาเวนฯ เกวลํ ภิกฺขาจริยายาติ สุทฺธาย ภิกฺขาจริยาย เอวฯ กปาลํ อนติมญฺญมาโนติ ตํ ภิกฺขาภาชนํ อนติมญฺญมาโนฯ โส หิ ปุณฺณปตฺตํ อาทาย สีสํ นฺหาโต กุลทฺวาเรสุ ฐตฺวา ‘‘อหํ อฏฺฐจตฺตาลีส วสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จริํ, มนฺตาปิ เม คหิตา, อาจริยสฺส อาจริยธนํ ทสฺสามิ, ธนํ เม เทถา’’ติ ยาจติฯ ตํ สุตฺวา มนุสฺสา ยถาสตฺติ ยถาพลํ อฏฺฐปิ โสฬสปิ สตมฺปิ สหสฺสมฺปิ เทนฺติฯ เอวํ สกลคามํ จริตฺวา ลทฺธธนํ อาจริยสฺส นิยฺยาเทติฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ เอวํ โข โทณ พฺราหฺมโณ พฺรหฺมสโม โหตีติ เอวํ พฺรหฺมวิหาเรหิ สมนฺนาคตตฺตา พฺราหฺมโณ พฺรหฺมสโม นาม โหติฯ

เนว กเยน น วิกฺกเยนาติ เนว อตฺตนา กยํ กตฺวา คณฺหาติ, น ปเรน วิกฺกยํ กตฺวา ทินฺนํฯ อุทกูปสฺสฏฺฐนฺติ อุทเกน อุปสฺสฏฺฐํ ปริจฺจตฺตํฯ โส หิ ยสฺมิํ กุเล วยปฺปตฺตา ทาริกา อตฺถิ, คนฺตฺวา ตสฺส ทฺวาเร ติฏฺฐติฯ ‘‘กสฺมา ฐิโตสี’’ติ วุตฺเต ‘‘อหํ อฏฺฐจตฺตาลีส วสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จริํ, ตํ สพฺพํ ตุมฺหากํ เทมิ, ตุมฺเห มยฺหํ ทาริกํ เทถา’’ติ วทติฯ เต ทาริกํ อาเนตฺวา ตสฺส หตฺเถ อุทกํ ปาเตตฺวา เทนฺติฯ โส ตํ อุทกูปสฺสฏฺฐํ ภริยํ คณฺหิตฺวา คจฺฉติฯ