เมนู

9. คิหิสุตฺตวณฺณนา

[179] นวเม สํวุตกมฺมนฺตนฺติ ปิหิตกมฺมนฺตํฯ อาภิเจตสิกานนฺติ อุตฺตมจิตฺตนิสฺสิตานํฯ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานนฺติ ปจฺจกฺเขเยว ธมฺเม ปวตฺติกฺขเณ สุขวิหารานํฯ อริยกนฺเตหีติ อริยานํ กนฺเตหิ มคฺคผลสีเลหิฯ

อริยธมฺมํ สมาทายาติ เอตฺถ อริยธมฺโมติ ปญฺจ สีลานิ กถิตานิฯ เมรยํ วารุณินฺติ จตุพฺพิธํ เมรยํ ปญฺจวิธญฺจ สุรํฯ ธมฺมญฺจานุวิตกฺกเยติ นววิธํ โลกุตฺตรธมฺมํ อนุสฺสติวเสเนว วิตกฺเกยฺยฯ อพฺยาปชฺฌํ หิตํ จิตฺตนฺติ นิทฺทุกฺขํ เมตฺตาทิพฺรหฺมวิหารจิตฺตํฯ เทวโลกาย ภาวเยติ พฺรหฺมโลกตฺถาย ภาเวยฺยฯ ปุญฺญตฺถสฺส ชิคีสโตติ ปุญฺเญน อตฺถิกสฺส ปุญฺญํ คเวสนฺตสฺสฯ สนฺเตสูติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธตถาคตสาวเกสุฯ วิปุลา โหติ ทกฺขิณาติ เอวํ ทินฺนทานํ มหปฺผลํ โหติฯ อนุปุพฺเพนาติ สีลปูรณาทินา อนุกฺกเมนฯ เสสํ ติกนิปาเต วุตฺตตฺถเมวฯ

10. คเวสีสุตฺตวณฺณนา

[180] ทสเม สิตํ ปาตฺวากาสีติ มหามคฺเคเนว คจฺฉนฺโต ตํ สาลวนํ โอโลเกตฺวา ‘‘อตฺถิ นุ โข อิมสฺมิํ ฐาเน กิญฺจิ สุการณํ อุปฺปนฺนปุพฺพ’’นฺติ อทฺทส กสฺสปพุทฺธกาเล คเวสินา อุปาสเกน กตํ สุการณํฯ อถสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อิทํ สุการณํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อปากฏํ ปฏิจฺฉนฺนํ, หนฺท นํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปากฏํ กโรมี’’ติ มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมิํ ปเทเส ฐิโตว สิตปาตุกมฺมํ อกาสิ, อคฺคคฺคทนฺเต ทสฺเสตฺวา มนฺทหสิตํ หสิ ฯ ยถา หิ โลกิยมนุสฺสา อุทรํ ปหรนฺตา ‘‘กหํ กห’’นฺติ หสนฺติ, น เอวํ พุทฺธาฯ พุทฺธานํ ปน หสิตํ หฏฺฐปหฏฺฐาการมตฺตเมว โหติฯ

หสิตญฺจ นาเมตํ เตรสหิ โสมนสฺสสหคตจิตฺเตหิ โหติฯ

ตตฺถ โลกิยมหาชโน อกุสลโต จตูหิ, กามาวจรกุสลโต จตูหีติ อฏฺฐหิ จิตฺเตหิ หสติ, เสขา อกุสลโต ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตานิ ทฺเว อปเนตฺวา ฉหิ จิตฺเตหิ หสนฺติ, ขีณาสวา จตูหิ สเหตุกกิริยจิตฺเตหิ, เอเกน อเหตุกกิริยจิตฺเตนาติ ปญฺจหิ จิตฺเตหิ หสนฺติฯ เตสุปิ พลวารมฺมเณ อาปาถมาคเต ทฺวีหิ ญาณสมฺปยุตฺตจิตฺเตหิ หสนฺติ, ทุพฺพลารมฺมเณ ทุเหตุกจิตฺตทฺวเยน จ อเหตุกจิตฺเตน จาติ ตีหิ จิตฺเตหิ หสนฺติฯ อิมสฺมิํ ปน ฐาเน กิริยาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุโสมนสฺสสหคตจิตฺตํ ภควโต ปหฏฺฐาการมตฺตหสิตํ อุปฺปาเทติฯ

ตํ ปเนตํ หสิตํ เอวํ อปฺปมตฺตกมฺปิ เถรสฺส ปากฏํ อโหสิฯ กถํ? ตถารูเป หิ กาเล ตถาคตสฺส จตูหิ ทาฐาหิ จาตุทฺทีปิกมหาเมฆมุขโต สโมสริตา วิชฺชุลตา วิย วิโรจมานา มหาตาลกฺขนฺธปฺปมาณา รสฺมิวฏฺฏิโย อุฏฺฐหิตฺวา ติกฺขตฺตุํ สิรวรํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ทาฐคฺเคสุเยว อนฺตรธายนฺติฯ เตน สญฺญาเณน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปจฺฉโต คจฺฉมาโนปิ สิตปาตุภาวํ ชานาติฯ

อิทฺธนฺติ สมิทฺธํฯ ผีตนฺติ อติสมิทฺธํ สพฺพปาลิผุลฺลํ วิยฯ อากิณฺณมนุสฺสนฺติ ชนสมากุลํฯ สีเลสุ อปริปูรการีติ ปญฺจสุ สีเลสุ อสมตฺตการีฯ ปฏิเทสิตานีติ อุปาสกภาวํ ปฏิเทสิตานิฯ สมาทปิตานีติ สรเณสุ ปติฏฺฐาปิตานีติ อตฺโถฯ อิจฺเจตํ สมสมนฺติ อิติ เอตํ การณํ สพฺพาการโต สมภาเวเนว สมํ, น เอกเทเสนฯ นตฺถิ กิญฺจิ อติเรกนฺติ มยฺหํ อิเมหิ กิญฺจิ อติเรกํ นตฺถิฯ หนฺทาติ ววสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ อติเรกายาติ วิเสสการณตฺถาย ปฏิปชฺชามีติ อตฺโถฯ สีเลสุ ปริปูรการิํ ธาเรถาติ ปญฺจสุ สีเลสุ สมตฺตการีติ ชานาถฯ เอตฺตาวตา เตน ปญฺจ สีลานิ สมาทินฺนานิ นาม โหนฺติฯ กิมงฺค ปน น มยนฺติ มยํ ปน เกเนว การเณน ปริปูรการิโน น ภวิสฺสามฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

อุปาสกวคฺโค ตติโยฯ

(19) 4. อรญฺญวคฺโค

1. อารญฺญิกสุตฺตวณฺณนา

[181] จตุตฺถสฺส ปฐเม มนฺทตฺตา โมมูหตฺตาติ เนว สมาทานํ ชานาติ, น อานิสํสํฯ อตฺตโน ปน มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา อญฺญาเณเนว อารญฺญโก โหติฯ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโตติ ‘‘อรญฺเญ เม วิหรนฺตสฺส ‘อยํ อารญฺญโก’ติ จตุปจฺจยสกฺการํ กริสฺสนฺติ, ‘อยํ ภิกฺขุ ลชฺชี ปวิวิตฺโต’ติอาทีหิ จ คุเณหิ สมฺภาเวสฺสนฺตี’’ติ เอวํ ปาปิกาย อิจฺฉาย ฐตฺวา ตาย เอว อิจฺฉาย อภิภูโต หุตฺวา อารญฺญโก โหติฯ อุมฺมาทวเสน อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วิหรนฺโต ปน อุมฺมาทา จิตฺตกฺเขปา อารญฺญโก นาม โหติฯ วณฺณิตนฺติ อิทํ อารญฺญกงฺคํ นาม พุทฺเธหิ จ พุทฺธสาวเกหิ จ วณฺณิตํ ปสตฺถนฺติ อารญฺญโก โหติฯ อิทมตฺถิตนฺติ อิมาย กลฺยาณาย ปฏิปตฺติยา อตฺโถ เอตสฺสาติ อิทมตฺถี, อิทมตฺถิโน ภาโว อิทมตฺถิตาฯ ตํ อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย, น อญฺญํ กิญฺจิ โลกามิสนฺติ อตฺโถฯ เสสเมตฺถ อิโต ปเรสุ จ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อรญฺญวคฺโค จตุตฺโถฯ

(20) 5. พฺราหฺมณวคฺโค

1. โสณสุตฺตวณฺณนา

[191] ปญฺจมสฺส ปฐเม พฺราหฺมณธมฺมาติ พฺราหฺมณสภาวาฯ สุนเขสูติ กุกฺกุเรสุฯ เนว กิณนฺติ น วิกฺกิณนฺตีติ น คณฺหนฺตา กิณนฺติ, น ททนฺตา วิกฺกิณนฺติฯ สมฺปิเยเนว สํวาสํ สํพนฺธาย สมฺปวตฺเตนฺตีติ ปิโย ปิยํ อุปสงฺกมิตฺวา ปเวณิยา พนฺธนตฺถํ สํวาสํ ปวตฺตยนฺติ อุทราวเทหกนฺติ อุทรํ อวทิหิตฺวา อุปจินิตฺวา ปูเรตฺวาฯ อวเสสํ อาทาย ปกฺกมนฺตีติ ยํ ภุญฺชิตุํ น สกฺโกนฺติ, ตํ ภณฺฑิกํ กตฺวา คเหตฺวา คจฺฉนฺติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏเมว กถิตํฯ