3. ปฐมธมฺมวิหารีสุตฺตวณฺณนา

[73] ตติเย ทิวสํ อตินาเมตีติ ทิวสํ อติกฺกาเมติฯ ริญฺจติ ปฏิสลฺลานนฺติ เอกีภาวํ วิสฺสชฺเชติฯ เทเสตีติ กเถติ ปกาเสติฯ ธมฺมปญฺญตฺติยาติ ธมฺมสฺส ปญฺญาปนายฯ ธมฺมํ ปริยาปุณาตีติ นวงฺควเสน จตุสจฺจธมฺมํ ปริยาปุณาติ วฬญฺเชติ กเถติฯ น ริญฺจติ ปฏิสลฺลานนฺติ เอกีภาวํ น วิสฺสชฺเชติฯ อนุยุญฺชติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถนฺติ นิยกชฺฌตฺเต จิตฺตสมาธิํ อาเสวติ ภาเวติ, สมถกมฺมฏฺฐาเน ยุตฺตปฺปยุตฺโต โหติฯ

หิเตสินาติ หิตํ เอสนฺเตนฯ อนุกมฺปเกนาติ อนุกมฺปมาเนนฯ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ อนุกมฺปํ จิตฺเตน ปริคฺคเหตฺวา, ปฏิจฺจาติปิ วุตฺตํ โหติฯ กตํ โว ตํ มยาติ ตํ มยา อิเม ปญฺจ ปุคฺคเล เทเสนฺเตน ตุมฺหากํ กตํฯ เอตฺตกเมว หิ อนุกมฺปกสฺส สตฺถุ กิจฺจํ ยทิทํ อวิปรีตธมฺมเทสนา, อิโต ปรํ ปน ปฏิปตฺติ นาม สาวกานํ กิจฺจํฯ เตนาห – เอตานิ ภิกฺขุ รุกฺขมูลานิ…เป.… อมฺหากํ อนุสาสนีติฯ ตตฺถ จ รุกฺขมูลานีติ อิมินา รุกฺขมูลเสนาสนํ ทสฺเสติฯ สุญฺญาคารานีติ อิมินา ชนวิวิตฺตฏฺฐานํฯ อุภเยนาปิ จ โยคานุรูปํ เสนาสนมาจิกฺขติ, ทายชฺชํ นิยฺยาเตติฯ ฌายถาติ อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน อฏฺฐติํสารมฺมณานิ, ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ อนิจฺจาทิโต ขนฺธายตนาทีนิ อุปนิชฺฌายถ, สมถญฺจ วิปสฺสนญฺจ วฑฺเฒถาติ วุตฺตํ โหติฯ มา ปมาทตฺถาติ มา ปมชฺชิตฺถฯ มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถาติ เย หิ ปุพฺเพ ทหรกาเล อาโรคฺยกาเล สตฺตสปฺปายาทิสมฺปตฺติกาเล สตฺถุ สมฺมุขีภาวกาเล จ โยนิโสมนสิการวิรหิตา รตฺตินฺทิวํ มงฺกุลภตฺตา หุตฺวา เสยฺยสุขมิทฺธสุขมนุยุตฺตา ปมชฺชนฺติ, เต ปจฺฉา ชรากาเล โรคกาเล มรณกาเล วิปตฺติกาเล สตฺถุ ปรินิพฺพานกาเล จ ตํ ปุพฺเพ ปมาทวิหารํ อนุสฺสรนฺตา สปฺปฏิสนฺธิกาลกิริยญฺจ ภาริยํ สมฺปสฺสมานา วิปฺปฏิสาริโน โหนฺติฯ ตุมฺเห ปน ตาทิสา มา อหุวตฺถาติ เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห – ‘‘มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถา’’ติฯ อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติ อยํ อมฺหากํ สนฺติกา ‘‘ฌายถ มา ปมาทตฺถา’’ติ ตุมฺหากํ อนุสาสนี, โอวาโทติ วุตฺตํ โหติฯ

4. ทุติยธมฺมวิหารีสุตฺตวณฺณนา

[74] จตุตฺเถ อุตฺตริ จสฺส ปญฺญาย อตฺถํ นปฺปชานาตีติ ตโต ปริยตฺติโต อุตฺตริ ตสฺส ธมฺมสฺส สหวิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย อตฺถํ นปฺปชานาติ , จตฺตาริ สจฺจานิ น ปสฺสติ นปฺปฏิวิชฺฌตีติ อตฺโถฯ เสสวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ เอวเมเตสุ ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ พหุสฺสุตภิกฺขุ วิปสฺสนากมฺมิโก โสตาปนฺโน สกทาคามี อนาคามี ขีณาสโวติ ฉ ชนา ธมฺมวิหาริโน นามาติ เวทิตพฺพาฯ

5. ปฐมโยธาชีวสุตฺตวณฺณนา

[75] ปญฺจเม โยธาชีวาติ ยุทฺธูปชีวิโนฯ รชคฺคนฺติ หตฺถิอสฺสาทีนํ ปาทปฺปหารภินฺนาย ภูมิยา อุคฺคตํ รชกฺขนฺธํฯ น สนฺถมฺภตีติ สนฺถมฺภิตฺวา ฐาตุํ น สกฺโกติฯ สหติ รชคฺคนฺติ รชกฺขนฺธํ ทิสฺวาปิ อธิวาเสติฯ ธชคฺคนฺติ หตฺถิอสฺสทีนํ ปิฏฺเฐสุ วา รเถสุ วา อุสฺสาปิตานํ ธชานํ อคฺคํฯ อุสฺสารณนฺติ หตฺถิอสฺสรถานญฺเจว พลกายสฺส จ อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทํฯ สมฺปหาเรติ สมาคเต อปฺปมตฺตเกปิ ปหาเรฯ หญฺญตีติ วิหญฺญติ วิฆาตํ อาปชฺชติฯ พฺยาปชฺชตีติ วิปตฺติํ อาปชฺชติ, ปกติภาวํ ชหติฯ สหติ สมฺปหารนฺติ ทฺเว ตโย ปหาเร ปตฺวาปิ สหติ อธิวาเสติฯ ตเมว สงฺคามสีสนฺติ ตํเยว ชยกฺขนฺธาวารฏฺฐานํฯ อชฺฌาวสตีติ สตฺตาหมตฺตํ อภิภวิตฺวา อาวสติฯ กิํ การณา ? ลทฺธปหารานํ ปหารชคฺคนตฺถญฺเจว กตกมฺมานํ วิเสสํ ญตฺวา ฐานนฺตรทานตฺถญฺจ อิสฺสริยสุขานุภวนตฺถญฺจฯ

อิทานิ ยสฺมา สตฺถุ โยธาชีเวหิ กิจฺจํ นตฺถิ, อิมสฺมิํ ปน สาสเน ตถารูเป ปญฺจ ปุคฺคเล ทสฺเสตุํ อิทํ โอปมฺมํ อาภตํฯ ตสฺมา เต ปุคฺคเล ทสฺเสนฺโต เอวเมว โขติอาทิมาหฯ ตตฺถ สํสีทตีติ มิจฺฉาวิตกฺกสฺมิํ สํสีทติ อนุปฺปวิสติฯ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุนฺติ พฺรหฺมจริยวาสํ อนุปจฺฉิชฺชมานํ โคเปตุํ น สกฺโกติฯ สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวาติ สิกฺขาย ทุพฺพลภาวํ ปกาเสตฺวาฯ กิมสฺส รชคฺคสฺมินฺติ กิํ ตสฺส ปุคฺคลสฺส รชคฺคํ นามาติ วทติฯ อภิรูปาติ อภิรูปวตีฯ ทสฺสนียาติ ทสฺสนโยคฺคาฯ ปาสาทิกาติ ทสฺสเนเนว จิตฺตปฺปสาทาวหาฯ ปรมายาติ อุตฺตมายฯ วณฺณโปกฺขรตายาติ สรีรวณฺเณน เจว องฺคสณฺฐาเนน จฯ อูหสตีติ อวหสติฯ อุลฺลปตีติ กเถติฯ