ยสฺส ปน กรชกายเคลญฺเญน จิตฺตํ ภวงฺคํ โอตรติ, นายํ นิทฺทาราโมฯ เตเนวาห – ‘‘อภิชานามหํ, อคฺคิเวสฺสน , คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต จตุคฺคุณํ สงฺฆาฏิํ ปญฺญเปตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน สโต สมฺปชาโน นิทฺทํ โอกฺกมิตา’’ติ (ม. นิ. 1.387)ฯ

โย ‘‘เอกสฺส ทุติโย, ทฺวินฺนํ ตติโย, ติณฺณํ จตุตฺโถ’’ติ เอวํ สํสฏฺโฐว วิหรติ, เอกโก อสฺสาทํ น ลภติ, อยํ สงฺคณิการาโมฯ โย ปน จตูสุ อิริยาปเถสุ เอกโกว อสฺสาทํ ลภติ, นายํ สงฺคณิการาโมฯ

อสนฺตสมฺภาวนิจฺฉาย สมนฺนาคตา ทุสฺสีลา ปาปิจฺฉา นามฯ เยสํ ปาปกา มิตฺตา จตูสุ อิริยาปเถสุ สห อยนโต ปาปสหายา, เย จ ตนฺนินฺนตปฺโปณตปฺปพฺภารตาย ปาเปสุ สมฺปวงฺกา, เต ปาปมิตฺตา ปาปสหายา ปาปสมฺปวงฺกา นามฯ

โอรมตฺตเกนาติ อวรมตฺตเกน อปฺปมตฺตเกนฯ อนฺตราติ อรหตฺตํ อปฺปตฺวาว เอตฺถนฺตเรฯ โวสานนฺติ ปรินิฏฺฐิตภาวํ ‘‘อลเมตฺตาวตา’’ติ โอสกฺกนํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยาว สีลปาริสุทฺธิชฺฌานวิปสฺสนา โสตาปนฺนภาวาทีนํ อญฺญตรมตฺตเกน โวสานํ นาปชฺชิสฺสนฺติ, ตาว วุทฺธิเยว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานีติฯ

7. สญฺญาสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม อนิจฺจสญฺญาทโย อนิจฺจานุปสฺสนาทีหิ สหคตสญฺญาฯ

8. ปฐมปริหานิสุตฺตวณฺณนา

[28] อฏฺฐเม อุปฺปนฺนานํ สงฺฆกิจฺจานํ นิตฺถรเณน ภารํ วหนฺตีติ ภารวาหิโนฯ เต เตน ปญฺญายิสฺสนฺตีติ เต เถรา เตน อตฺตโน เถรภาวานุรูเปน กิจฺเจน ปญฺญายิสฺสนฺติฯ เตสุ โยคํ อาปชฺชตีติ ปโยคํ อาปชฺชติ, สยํ ตานิ กิจฺจานิ กาตุํ อารภตีติฯ

9. ทุติยปริหานิสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม ภิกฺขุทสฺสนํ หาเปตีติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทสฺสนตฺถาย คมนํ หาเปติฯ อธิสีเลติ ปญฺจสีลทสสีลสงฺขาเต อุตฺตมสีเลฯ อิโต พหิทฺธาติ อิมมฺหา สาสนา พหิทฺธาฯ ทกฺขิเณยฺยํ คเวสตีติ เทยฺยธมฺมปฏิคฺคาหเก ปริเยสติฯ ตตฺถ จ ปุพฺพการํ กโรตีติ เตสํ พาหิรานํ ติตฺถิยานํ ทตฺวา ปจฺฉา ภิกฺขูนํ เทติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

วชฺชิสตฺตกวคฺโค ตติโยฯ

4. เทวตาวคฺโค

5. ปฐมมิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[36] จตุตฺถสฺส ปญฺจเม ทุทฺททนฺติ ทุปฺปริจฺจชํ มหารหํ ภณฺฑกํฯ ทุกฺกรํ กโรตีติ กาตุํ อสุกรํ กมฺมํ กโรติฯ ทุกฺขมํ ขมตีติ สหายสฺส อตฺถาย ทุรธิวาสํ อธิวาเสติฯ คุยฺหมสฺส อาวิกโรตีติ อตฺตโน คุยฺหํ ตสฺส อาวิกโรติฯ คุยฺหมสฺส ปริคุหตีติ ตสฺส คุยฺหํ อญฺเญสํ นาจิกฺขติฯ ขีเณน นาติมญฺญตีติ ตสฺส โภเค ขีเณ เตน ขเยน ตํ นาติมญฺญติ, ตสฺมิํ โอมานํ อตฺตนิ จ อติมานํ น กโรติฯ

6. ทุติยมิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[37] ฉฏฺเฐ วตฺตาติ วจนกุสโลฯ วจนกฺขโมติ วจนํ ขมติ, ทินฺนํ โอวาทํ กโรติฯ คมฺภีรนฺติ คุยฺหํ รหสฺสํ ฌานนิสฺสิตํ วิปสฺสนามคฺคผลนิพฺพานนิสฺสิตํฯ