เมนู

9. นิพฺเพธิกสุตฺตวณฺณนา

[63] นวเม อนิพฺพิทฺธปุพฺเพ อปฺปทาลิตปุพฺเพ โลภกฺขนฺธาทโย นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปริยาโย, นิพฺพิชฺฌนการณนฺติ อตฺโถฯ นิทานสมฺภโวติ กาเม นิเทติ อุปฺปาทนสมตฺถตาย นิยฺยาเทตีติ นิทานํฯ สมฺภวติ ตโตติ สมฺภโว, นิทานเมว สมฺภโว นิทานสมฺภโวฯ เวมตฺตตาติ นานากรณํฯ

กามคุณาติ กามยิตพฺพฏฺเฐน กามา, พนฺธนฏฺเฐน คุณา ‘‘อนฺตคุณ’’นฺติอาทีสุ วิยฯ จกฺขุวิญฺเญยฺยาติ จกฺขุวิญฺญาเณน ปสฺสิตพฺพาฯ อิฏฺฐาติ ปริยิฏฺฐา วา โหนฺตุ มา วา, อิฏฺฐารมฺมณภูตาติ อตฺโถฯ กนฺตาติ กมนียาฯ มนาปาติ มนวฑฺฒนกาฯ ปิยรูปาติ ปิยชาติกาฯ กามูปสญฺหิตาติ อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปชฺชมาเนน กาเมน อุปสญฺหิตาฯ รชนียาติ ราคุปฺปตฺติการณภูตาฯ เนเต กามาติ น เอเต กมนฏฺเฐน กามา นาม โหนฺติฯ สงฺกปฺปราโคติ สงฺกปฺปวเสน อุปฺปนฺนราโคฯ กาโมติ อยํ กามปฺปหานาย ปฏิปนฺเนหิ ปหาตพฺโพฯ กมนฏฺเฐน กามา นามฯ จิตฺรานีติ จิตฺรวิจิตฺรารมฺมณานิฯ

ผสฺโสติ สหชาตผสฺโสฯ กามยมาโนติ กามํ กามยมาโนฯ ตชฺชํ ตชฺชนฺติ ตชฺชาติกํ ตชฺชาติกํฯ ปุญฺญภาคิยนฺติ ทิพฺเพ กาเม ปตฺเถตฺวา สุจริตปาริปูริยา เทวโลเก นิพฺพตฺตสฺส อตฺตภาโว ปุญฺญภาคิโย นาม, ทุจฺจริตปาริปูริยา อปาเย นิพฺพตฺตสฺส อตฺตภาโว อปุญฺญภาคิโย นามฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, กามานํ วิปาโกติ อยํ ทุวิโธปิ กามปตฺถนํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนตฺตา กามานํ วิปาโกติ วุจฺจติฯ โส อิมํ นิพฺเพธิกนฺติ โส ภิกฺขุ อิมํ ฉตฺติํสฏฺฐาเนสุ นิพฺพิชฺฌนกํ เสฏฺฐจริยํ ชานาติฯ กามนิโรธนฺติ กามานํ นิโรธเน เอวํ ลทฺธนามํฯ อิมสฺมิญฺหิ ฐาเน พฺรหฺมจริยสงฺขาโต มคฺโคว กามนิโรโธติ วุตฺโตฯ

สามิสาติ กิเลสามิสสมฺปยุตฺตาฯ อิมินา นเยน สพฺพฐาเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อปิเจตฺถ โวหารเวปกฺกนฺติ โวหารวิปากํฯ กถาสงฺขาโต หิ โวหาโร สญฺญาย วิปาโก นามฯ ยถา ยถา นนฺติ เอตฺถ นํ-อิติ นิปาตมตฺตเมวฯ

อิติ ยสฺมา ยถา ยถา สญฺชานาติ, ตถา ตถา เอวํสญฺญี อโหสินฺติ กเถติ, ตสฺมา โวหารเวปกฺกาติ อตฺโถฯ

อวิชฺชาติ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ อญฺญาณภูตา พหลอวิชฺชาฯ นิรยํ คเมนฺตีติ นิรยคมนียา, นิรเย นิพฺพตฺติปจฺจยาติ อตฺโถฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ เจตนาหนฺติ เจตนํ อหํฯ อิธ สพฺพสงฺคาหิกา สํวิทหนเจตนา คหิตาฯ เจตยิตฺวาติ ทฺวารปฺปวตฺตเจตนาฯ มนสาติ เจตนาสมฺปยุตฺตจิตฺเตนฯ นิรยเวทนียนฺติ นิรเย วิปากทายกํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อธิมตฺตนฺติ พลวทุกฺขํฯ ทนฺธวิราคีติ ครุกํ น ขิปฺปํ สณิกํ วิคจฺฉนกทุกฺขํฯ อุรตฺตาฬิํ กนฺทตีติ อุรํ ตาเฬตฺวา โรทติฯ ปริเยฏฺฐินฺติ ปริเยสนํฯ เอกปทํ ทฺวิปทนฺติ เอกปทมนฺตํ วา ทฺวิปทมนฺตํ วา, โก มนฺตํ ชานาตีติ อตฺโถฯ สมฺโมหเวปกฺกนฺติ สมฺโมหวิปากํฯ ทุกฺขสฺส หิ สมฺโมโห นิสฺสนฺทวิปาโก นามฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ ปริเยสนาปิ หิ ตสฺส นิสฺสนฺทวิปาโกติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

10. สีหนาทสุตฺตวณฺณนา

[64] ทสเม อาสภํ ฐานนฺติ เสฏฺฐํ นิจฺจลฏฺฐานํฯ สีหนาทนฺติ อภีตนาทํ ปมุขนาทํฯ พฺรหฺมจกฺกนฺติ เสฏฺฐญาณจกฺกํ ปฏิเวธญาณญฺเจว เทสนาญาณญฺจฯ ฐานญฺจ ฐานโตติ การณญฺจ การณโตฯ ยมฺปีติ เยน ญาเณนฯ อิทมฺปิ ตถาคตสฺสาติ อิทมฺปิ ฐานาฏฺฐานญาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ นาม โหติฯ เอวํ สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ กมฺมสมาทานานนฺติ สมาทิยิตฺวา กตานํ กุสลากุสลกมฺมานํ, กมฺมเมว วา กมฺมสมาทานํฯ ฐานโส เหตุโสติ ปจฺจยโต เจว เหตุโต จฯ ตตฺถ คติอุปธิกาลปโยคา วิปากสฺส ฐานํ, กมฺมํ เหตุฯ ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนนฺติ จตุนฺนํ ฌานานํ อฏฺฐนฺนํ วิโมกฺขานํ ติณฺณํ สมาธีนํ นวนฺนํ อนุปุพฺพสมาปตฺตีนญฺจฯ สํกิเลสนฺติ หานภาคิยํ ธมฺมํฯ โวทานนฺติ วิเสสภาคิยํ ธมฺมํฯ วุฏฺฐานนฺติ ‘‘โวทานมฺปิ วุฏฺฐานํ, ตมฺหา ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐานมฺปิ วุฏฺฐาน’’นฺติ (วิภ. 828) เอวํ วุตฺตํ ปคุณชฺฌานญฺเจว ภวงฺคนผลสมาปตฺติโย จฯ เหฏฺฐิมํ เหฏฺฐิมญฺหิ ปคุณชฺฌานํ อุปริมสฺส อุปริมสฺส ปทฏฺฐานํ โหติ, ตสฺมา ‘‘โวทานมฺปิ วุฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํฯ ภวงฺเคน ปน สพฺพชฺฌาเนหิ วุฏฺฐานํ โหติ, ผลสมาปตฺติยา นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐานํ โหติฯ ตํ สนฺธาย ‘‘ตมฺหา ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐานมฺปิ วุฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํฯ อเนกวิหิตนฺติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.402) วณฺณิตานิฯ อาสวกฺขยญาณํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ ปุริมสฺสาปิ ญาณตฺตยสฺส วิตฺถารกถํ อิจฺฉนฺเตน มชฺฌิมฏฺฐกถาย มหาสีหนาทวณฺณนา (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.146 อาทโย) โอโลเกตพฺพาฯ สมาหิตสฺสาติ เอกคฺคจิตฺตสฺสฯ สมาธิ มคฺโคติ สมาธิ เอเตสํ ญาณานํ อธิคมาย อุปาโยฯ อสมาธีติ อเนกคฺคภาโวฯ กุมฺมคฺโคติ มิจฺฉามคฺโคฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต ตถาคตสฺส ญาณพลํ กถิตนฺติฯ

มหาวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

7. เทวตาวคฺโค

1-3. อนาคามิผลสุตฺตาทิวณฺณนา

[65-67] สตฺตมสฺส ปฐเม อสฺสทฺธิยนฺติ อสฺสทฺธภาวํฯ ทุปฺปญฺญตนฺติ นิปฺปญฺญภาวํฯ ทุติเย ปมาทนฺติ สติวิปฺปวาสํฯ ตติเย อาภิสมาจาริกนฺติ อุตฺตมสมาจารภูตํ วตฺตวเสน ปณฺณตฺติสีลํฯ เสขธมฺมนฺติ เสขปณฺณตฺติสีลํฯ สีลานีติ จตฺตาริ มหาสีลานิฯ

4. สงฺคณิการามสุตฺตวณฺณนา

[68] จตุตฺเถ สงฺคณิการาโมติ คณสงฺคณิการาโมฯ สุตฺตนฺติกคณาทีสุ ปน คเณสุ อตฺตโน วา ปริสาสงฺขาเต คเณ รมตีติ คณาราโมฯ ปวิเวเกติ กายวิเวเกฯ จิตฺตสฺส นิมิตฺตนฺติ สมาธิวิปสฺสนาจิตฺตสฺส นิมิตฺตํ สมาธิวิปสฺสนาการํฯ สมฺมาทิฏฺฐินฺติ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิํฯ สมาธินฺติ มคฺคสมาธิญฺเจว ผลสมาธิญฺจฯ สํโยชนานีติ ทส สํโยชนานิฯ นิพฺพานนฺติ อปจฺจยปรินิพฺพานํฯ

5. เทวตาสุตฺตวณฺณนา

[69] ปญฺจเม โสวจสฺสตาติ สุพฺพจภาโวฯ กลฺยาณมิตฺตตาติ สุจิมิตฺตตาฯ สตฺถุคารโวติ สตฺถริ คารวยุตฺโตฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ